W 2023 r. PIG-PIB zakończył projekt badawczy pn. Rewizja podziału stratygraficznego i zasięgów zlodowaceń plejstocenu środkowego na zachodnim Polesiu (pogranicze polsko-białorusko-ukraińskie), którego celem było wyznaczenie zasięgów zlodowaceń plejstocenu środkowego w strefie pogranicza polsko-białorusko-ukraińskiego na Polesiu Zachodnim i korelacja podstawowych jednostek stratygraficznych z ich odpowiednikami w Europie Zachodniej.
Najważniejszym aspektem badań czwartorzędu jest właśnie korelacja stratygrafii osadów i zasięgów zlodowaceń. O ile ich przeprowadzenie w oparciu o opracowaną metodologię badań terenowych i laboratoryjnych na terenie jednego kraju nie sprawia trudności, to przy korelacji transgranicznej pojawiają się problemy. Wynikają one przede wszystkim ze zróżnicowanej metodyki badań i ograniczonego dostępu do strefy przygranicznej, co w rezultacie skutkuje utworzeniem stratygrafii lokalnej, zwykle nieuwzględniającej wyników badań przeprowadzanych w państwach sąsiednich.
Ponieważ osady czwartorzędowe na obszarze badań (około 6400 km2) są bardzo zredukowane (od 30-40 m miąższości na północy do 20 m w południowej części), niezwykle istotne dla wyznaczenia zasięgów zlodowaceń było wyznaczenie stanowisk stratotypowych – reperowych oraz zbadanie relacji osadów interglacjalnych do glin lodowcowych.
Badania obejmowały przeglądowe prace kartograficzne i szczegółowe badania osadów w ośmiu stanowiskach reperowych, z których dwa znajdywały się na terenie Polski, trzy na Białorusi i kolejne trzy na Ukrainie. Osady każdego z tych stanowisk zostały szczegółowo zbadane zgodnie z ustaloną metodyką. Przeprowadzono badania litofacjalne, analizy: petrograficzną glin lodowcowych, malakologiczną oraz palinologiczną. Dla próbek osadów z wybranych stanowisk dodatkowo wykonano datowanie metodą optycznej stymulowanej luminescencji (OSL) oraz radiowęgla.
Uzyskane wyniki pozwoliły na zweryfikowanie liczby zlodowaceń i ich zasięgów. W licznych punktach dokumentacyjnych stwierdzono brak przykrycia osadami lodowcowymi osadów interglacjału mazowieckiego/aleksandryjskigo, co wskazuje na znacznie ograniczony zasięg lądolodu zlodowacenia odry/prypeci/dniepru na badanym obszarze. Osady, które wcześniej wiązano z tym zlodowaceniem, przypisano starszemu zlodowaceniu (san2).
Wyniki projektu mają istotne znaczenie dla rewizji stratygrafii i paleogeografii plejstocenu środkowego w Polsce, co jest szczególnie istotne dla ustanowienia wiarygodnego schematu stratygraficznego dla potrzeb kartografii geologicznej seryjnej. Jednocześnie ułatwią one korelację z podziałem stratygraficznym czwartorzędu Europy Zachodniej oraz umożliwią powiązanie z obowiązującym (formalnym) podziałem stratygraficznym czwartorzędu na świecie.
Efektem projektu są mapy geologiczne osadów powierzchniowych i podłoża czwartorzędu w skali 1:250 000 dla pogranicza polsko-białorusko-ukraińskiego, transgraniczne przekroje geologiczne oraz bogaty tekst objaśniający (153 strony; 47 figur, 12 tabel, spis literatury). W tekście objaśniającym szczegółowo przedstawiono budowę geologiczną obszaru badań zwłaszcza w zakresie stratygrafii i paleogeografii czwartorzędu, opisano wyniki wszystkich badań wykonanych w stanowiskach reperowych, a także omówiono zjawiska krasowe i genezę licznych jezior występujących na obszarze pogranicza.
Okładka wydawnictwa
Materiały do pobrania:
pdf Mapa geologiczna powierzchniowa pogranicza PL-BY-UA (5.59 MB)
pdf Mapa geologiczna podłoża czwartorzędu pogranicza PL-BY-UA (1.76 MB)
pdf Mapa geologiczna pogranicza PL-BY-UA, tekst objaśniający (10.10 MB)
Badania były wykonane przez zespół geologów z Państwowego Instytutu Geologicznego - PIB, Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii Bialskiej w Białej Podlaskiej, Uniwersytetu Marii Curie –Skłodowskiej oraz z Uniwersytetu Narodowego im. I. Franko we Lwowie. Do marca 2022 r. prowadzona była także współpraca z geologami z Białorusi (Państwowy Uniwersytet im. Puszkina w Brześciu i Białoruska Akademia Nauk w Minsku).
Projekt badawczy pn. Rewizja podziału stratygraficznego i zasięgów zlodowaceń plejstocenu środkowego na zachodnim Polesiu (pogranicze polsko-białorusko-ukraińskie), był finansowany przez Narodowe Centrum Nauki (projekt 2017/27/B/ST10/00165).
Zobacz także relację z Geologicznego Poleskiego Seminarium Transgranicznego, będącego podsumowaniem projektu grantowego.
Tekst: Leszek Marks, Anna Bagińska
