W dniu 16 września 2018 r. w Halifaxie (Nowa Szkocja, Kanada) miało miejsce uroczyste odsłonięcie monumentu upamiętniającego prawie 300 letnią historię emigracji Polaków z Ziem Polskich do Kanady, w 100 lecie odzyskania przez Polskę niepodległości. Monument ten znajduje się na skwerze nieopodal okazałego gmachu Muzeum Imigracji przy Pier 21. Miejsce jest zatem bardzo godne. Inicjatorem wzniesienia monumentu był Konsul Honorowy Rzeczpospolitej Polskiej w Halifaxie Jan Skóra. Honorowy patronat nad realizacją projektu roztoczył Andrzej Kurnicki - Ambasador RP w Kanadzie.
Według koncepcji J. Skóry głównym elementem obelisku miała być skała pochodząca z Polski. Z uwagi na to, że członkinią 6-osobowego Komitetu Upamiętnienia Polskiej Emigracji była Katarzyna Wołkowicz, zwrócono się do piszącego te słowa z prośbą o pomoc w wyselekcjonowaniu skały na monument.
Wybór padł na piaskowce godulskie, które są eksploatowane w dość licznych kamieniołomach na terenie Karpat, a więc tam, skąd Polacy emigrowali w przeszłości w największej liczbie. Z Ojczyzny rozdartej pomiędzy zaborców wyjeżdżali za ocean „za chlebem”, a przysłowiowa „nędza galicyjska” pomagała w podjęciu decyzji. Na przełomie XIX i XX wieku były to wyjazdy z biletem w jedną stronę. W Kanadzie po raz pierwszy stopa emigrantów znajdowała stały grunt właśnie w porcie w Halifaxie, gdzie przypływające statki cumowały przy Pier 21. Obecnie jest to miejsce pełne symboliki.
Monument upamiętniający historię emigracji Polaków z Ziem Polskich do Kanady - jeszcze przed uroczystym odsłonięciem
Od pomysłu budowy monumentu do jego uroczystego odsłonięcia droga była dość długa, niekiedy też kręta. Warto jednak uchylić rąbka tajemnicy jak tak wspaniały blok skalny znalazł się tam, gdzie teraz jest często fotografowanym obiektem.
Wstępny wybór rodzaju skały został skonsultowany z dr inż. Bogusławem Bąkiem z Oddziału Karpackiego Państwowego Instytutu Geologicznego - PIB w Krakowie, który bardzo pozytywnie wyraził się o piaskowcach godulskich, podkreślając przy okazji dobre parametry techniczne oraz walory dekoracyjne.
Z uwagi na to, że Komitet Upamiętnienia nie dysponował nadmiernymi środkami finansowymi, podjęto starania, by odpowiedni blok skalny był darowizną. Za pośrednictwem Aleksandra Kabzińskiego, Prezesa Polskiego Związku Producentów Kruszyw, chęć darowania bloku skalnego wyrazili Tomasz P. Kasprzyk i Rafał J. Sowula, właściciele przedsiębiorstwa Kamieniołom Barwałd sp. z o.o., do którego należy m.in. kamieniołom w Brennej – Głębcu, gdzie występują gruboławicowe piaskowce. Wyboru bloku skalnego dokonali w dniu 25 kwietnia 2018 roku dr Krystyna Wołkowicz i niżej podpisany, w towarzystwie Adama Bojdy, sztygara nadzorującego pracę w kamieniołomie Brenna - Głębiec. Po zwiezieniu bloku do Brennej został on obrobiony i docięty do wymaganej wielkości w zakładzie kamieniarskim KamTex, należącym do A. Bojdy. Tam też został przygotowany do dalekiej podróży.
Dzięki wsparciu Fundacji Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa im. Ignacego Łukasiewicza udało się przetransportować pomnik z Podkarpacia do Kanady. Głaz przetransportowano do Gdańska, gdzie został poddany procesowi fumigacji (cokolwiek to nie oznacza, proces ten musi zajść, by towar mógł płynąć za ocean), załadowany na statek, a następnie via Hamburg i Montreal dotarł do portu Halifax. W Kanadzie głaz przejęła firma kamieniarska Stevena Nelsona, Heritage Memorials Ltd. w Windsor (Nowa Szkocja), która odpowiadała za zamontowanie pamiątkowej tablicy z brązu. Wykonał ją Jarosław Pajek – uznany artysta z Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.
Sponsorem tablicy jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP. Należy podkreślić to, że nasi kanadyjscy koledzy po fachu stanęli na wysokości zadania i wszelkie prace montażowe wykonali za darmo, podarowali również płytę z lokalnego jasnego granitu, na której zamontowany jest blok piaskowca z Brennej.
Warto wspomnieć, że odsłonięcie monumentu było poprzedzone uchwałą Parlamentu Prowincji Nowa Szkocja, którą rekomendowała Lena Metlege Diab, Minister ds. Imigracji Rządu Prowincji Nowa Szkocja. Uchwała została przyjęta przez aklamację!
Monument podczas uroczystości odsłonięcia
Sama uroczystość odsłonięcia monumentu miała bardzo podniosły charakter, a Mistrzem ceremonii był prof. Tom Urbaniak z Cape Breton University. W uroczystości udział wzięli, m.in.: Andrzej Dera - sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Andrzeja Dudy, Mike Savage - Burmistrz Halifaxu, Piotr Woźniak - Prezes PGNiG, Tony Ince - Minister ds. Służby Publicznej Prowincji Nowa Szkocja, Andy Fillmore - przedstawiciel Izby Gmin, Henryk Sokołowski z Towarzystwa Polskich Kombatantów w Kanadzie, przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych, wysocy rangą oficerowie Ministerstwa Obrony Narodowej oraz organizacji polonijnych. Nie zabrakło również kierownictwa Kapitanatu Portu Halifax, gdyż pomnik formalnie stał się własnością Kapitanatu, który teraz jest odpowiedzialny za jego utrzymanie i konserwację.
Uroczystość zaszczyciło obecnością wielu znamienitych gości
W liście, który został odczytany przez Ministra Andrzeja Derę, Prezydent RP Andrzej Duda napisał, że jest dumny z wkładu, jaki Polacy wnieśli do kanadyjskiego społeczeństwa w dziedzinach nauki i kultury, kontynuując swoje dziedzictwo oraz to, że chcemy zachować i rozwijać jak najściślejsze związki z naszymi rodakami na całym świecie, a Kanadyjska Polonia zajmuje szczególne miejsce. Prezydent RP wyraził także przekonanie, że monument „będzie trwałym śladem obecności Polaków w Kanadzie i inspiracją do jeszcze lepszej współpracy między naszymi krajami." Biorąc pod uwagę to jakie skały stanowią monument, trudno zaprzeczyć, że ślad jest trwały.
Uczestnikami uroczystości byli m.in. (od lewej): Pan Piotr Woźniak, prezes PGNiG SA, Pan dr hab. Stanisław Wołkowicz, prof. nadzw. PIG-PIB i Pan Minister Andrzej Dera z Kancelarii Prezydenta RP
W trakcie uroczystości przemówienie wygłosił również Prezes PGNiG Piotr Woźniak. W części wstępnej krótko scharakteryzował kierowany przez niego koncern naftowy i jego liczne relacje z partnerami międzynarodowymi. Wyraził zadowolenie z tego, że PGNiG mógł dołożyć cegiełkę do powstania monumentu w Halifaxie i stwierdził, że udział w przedsięwzięciu był możliwy dzięki dobrej współpracy z Państwowym Instytutem Geologicznym.
Prezes Piotr Woźniak podkreślił znaczenie działalności polskich emigrantów na rzecz rozwoju kanadyjskiej oraz amerykańskiej gospodarki i kultury. Szczególnie istotne w 2018 roku, kiedy Polska obchodzi 100-lecie odzyskania niepodległości i tym ważniejsze, że rocznica ta jest ściśle związana z prawie 300-leciem rozpoczęcia polskiej emigracji do Kanady. Zaznaczył również, że teraz, gdy Polska jest wolnym krajem, współpraca z Kanadą nie ustała. Polska społeczność, która tu pozostała, aktywnie wspiera rozwój więzi gospodarczych między oboma krajami.
W innych wystąpieniach można było znaleźć liczne słowa uznania dla polskich emigrantów i ich wkład w budowę i rozwój Kanady i społeczeństwa kanadyjskiego. Według Statistics Canada około miliona Kanadyjczyków ma pełne lub częściowe polskie korzenie. Jak na 36 milionową populację tego kraju, to niemało. W Nowej Szkocji polskie pochodzenie ma co 10 mieszkaniec.
Na uroczystości odsłonięcia obelisku nie mogło zabraknąć występów polonijnych zespołów ludowych. Tańczyły i śpiewały dwa zespoły: White Eagle Folk Dance Academy z Montrealu (Quebec) i Pogoria z Sydney (Cape Breton). Należy im się wielkie uznanie za profesjonalizm artystyczny i dbałość o autentyczność strojów ludowych.
W Kanadzie pracowało i pracuje bardzo wielu polskich geologów. Chyba każdy z nas ma kolegów z czasów studenckich, którzy wyjechali do Kanady do pracy w zawodzie geologa. A jest gdzie pracować! Bezkresne obszary Labradoru czy Nunavutu są zarezerwowane tylko dla największych twardzieli.
Spośród polskich geologów pracujących w Kanadzie obowiązkowo należy wspomnieć o Profesorze Zbigniewie Sujkowskim (1898-1954), który był pracownikiem Państwowego Instytutu Geologicznego w latach 1929-1942. Uważany jest za współtwórcę polskiej petrografii skał osadowych oraz za pioniera sedymentologii i geologii morza. Jego życiorys naznaczony jest jednak bohaterskimi czynami walki. Jako 16-latek wstąpił do 1. Kompanii Kadrowej, a w 1915 roku został ranny i dostał się do rosyjskiej niewoli. W listopadzie 1918 roku brał udział w rozbrajaniu Niemców w Warszawie, wstąpił do wojska na okres dwóch lat. Do rezerwy przeszedł w lutym 1921 roku. Okres II wojny światowej to czas działań konspiracyjnych. Korzystając z zaplecza technicznego i lokalowego Instytutu (w okresie okupacji – Amt fur Bodenforschung) organizował i kierował walką sabotażowo – dywersyjną Związku Odwetu Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej. Obawiając się dekonspiracji w 1942 roku przewał pracę w Instytucie w pełni oddając się działaniom konspiracyjnym. W tym samym roku został szefem Biura Studiów Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej. W maju 1944 roku został przerzucony do Wielkiej Brytanii, gdzie w stopniu majora służył w Sztabie Naczelnego Wodza. Po wojnie nie wrócił do Polski, został w Anglii, a w 1951 roku wyjechał do Kanady, gdzie był szefem grup prospekcyjnych na Labradorze (Peninsule d’Ungava) i na zachodnich wybrzeżach Zatoki Hudsona. W 1953 roku zostaje profesorem geologii na McMaster University w Hamilton (Ontario). Profesor Zbigniew Sujkowski zginął tragicznie 8 września 1954 roku w rzece Saguenay ratując tonącego wnuka. (więcej, zob. https://www.pgi.gov.pl/docman-tree/publikacje-2/przeglad-geologiczny/2014/maj-1/2550-zbigniew-sujkowski/file.html
Niech ta skała osadowa pochodzenia morskiego budująca monument w Halifaxie przypomina nam tę wspaniałą postać geologa, pracownika tego samego Instytutu, w którym i nam przyszło pracować.
Środowisko polskich geologów oraz właścicieli złóż wsparło, a tym samym przyczyniło się do powstania pięknego monumentu upamiętniającego emigrację Polaków do Kanady. Należą im się serdeczne podziękowania za włożony trud. Komitetowi Upamiętnienia Polskiej Emigracji należy złożyć gratulacje za sprawne kierowanie wszystkimi pracami związanymi z organizacją przedsięwzięcia oraz propagowanie idei powstania monumentu. Uznanie należy się również za profesjonalne prowadzenie strony internetowej, na której czytelnicy mogą zapoznać się z historią powstawania monumentu, jak i obejrzeć pełną dokumentację fotograficzną z uroczystości odsłonięcia monumentu.
Strona internetowa: polonianovascotia.ca/monument
Tekst: Stanisław Wołkowicz
Zdjęcia: Katarzyna Wołkowicz, Joanna Józefiak (PGNiG SA)
Od Redakcji:
Informujemy, że wszystkie działania związane z opisaną uroczystością (wyjazd do Brennej w sprawie wyboru bloku skalnego oraz wyjazd na uroczystości do Kanady) odbywały się w czasie urlopu Pani Krystyny Wołkowicz i Pana Stanisława Wołkowicza. Działania te zostały sfinansowane z ich prywatnych środków.
