Relacja z Międzynarodowego Kongresu Stratygraficznego w Mediolanie (Strati’2019)

Trzeci Międzynarodowy Kongres Stratygraficzny odbył się w dniach 2 - 5 lipca 2019 r. w historycznej części ("la Cà Granda", XV wiek) Università degli Studi di Milano (Uniwersytetu Mediolańskiego). Kongresy stratygraficzne mają stosunkowo młodą historię i odbywają się co kilka lat. Pierwszy został zorganizowany w 2013 roku w Lizbonie (Portugalia), a następny w 2015 roku w Graz (Austria). Tegoroczny, trzeci kongres został zorganizowany wspólnymi siłami przez Commissione Italiana di Stratigrafia, Servizio Geologico d’Italia, Società Geologica Italiana, Società Paleontologica Italiana, Associazione Italiana per lo studio del Quaternario i Università degli Studi di Milano. W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele Państwowego Instytutu Geologicznego - PIB.

Kongresy są organizowane pod auspicjami The International Commission on Stratigraphy (ICS - Międzynarodowa Komisja Stratygraficzna), która jest najstarszą i największą komisją naukową spośród wszystkich wchodzących w skład Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (International Union of Geological Sciences -IUGS). Naczelną misją i zadaniem ICS jest definiowanie podstawowych jednostek stratygraficznych (systemów, serii, pięter oraz odpowiednio okresów, epok i wieków) w skali globalnej, czego syntezą jest Międzynarodowa Tabela Stratygraficzna i Międzynarodowa Skala Czasu Geologicznego (International Chronostratigraphic Chart), stanowiąca globalne standardy dla opisu historii geologicznej Ziemi.

pienkowski stratyg2

La Ca Granda Uniwersytetu w Mediolanie - miejsce 3 Kongresu Stratygraficznego

Kongres w Mediolanie zgromadził liczne grono około 1150 uczestników ze wszystkich kontynentów. Wygłoszono setki referatów, których poziom należy ocenić wysoko. Kongres był podzielony na 11 głównych sesji, w ramach których wyodrębniono podsesje:

  • T1. History of Stratigraphy
  • T2. Stratigraphic tools
  • T3. Erathemes, Systems, Series and Stages
  • T4. Stratigraphy of carbonates and carbonate platforms
  • T5. Stratigraphy of volcanoes and of volcanic areas
  • T6. Antarctic and Arctic
  • T7. Stratigraphy and geological mapping
  • T8. Subsurface stratigraphy
  • T9. Geochronology and time scales
  • T10. Stratigraphy in crystalline rocks
  • T11. Open Theme

Sesje referatowe dotyczyły wszystkich systemów - głównie fanerozoicznych, choć były też referaty dotyczące prekambru. Badacze poszczególnych systemów zorganizowani w subkomisjach stratygraficznych brali udział w spotkaniach organizacyjnych, w trakcie których podsumowywano dotychczasowe prace i ustalano plany dotyczące dalszej działalności. Prof. dr hab. Grzegorz Pieńkowski z Państwowego Instytutu Geologicznego - PIB uczestniczył w spotkaniu Międzynarodowej Subkomisji Stratygrafii Jury (ISJS) jako jej wiceprzewodniczący. Posiedzenie Międzynarodowej Subkomisji Stratygrafii Jury – podobnie jak posiedzenia subkomisji pozostałych systemów – dotyczyło przede wszystkim planów prac nad pozostającymi do zdefiniowania GSSPs (Global Boundary Stratotype Section and Point) oraz zmian w składzie zarządu i voting members, w związku z upływającymi kadencjami. Na spotkaniu subkomisji prof. Pieńkowski przedstawił także współredagowany przez PIG-PIB periodyk ISJS „Volumina Jurassica” oraz dorobek polsko-słowackich konferencji regionalnych „Jurassica”.

Konferencje regionalne będą nabierać coraz większego znaczenia i należy się spodziewać, że odbywające się co 4 lata kongresy jurajskie (podobnie jak odbywane z podobną częstotliwością kongresy innych systemów geologicznych) będą także miały coraz bardziej regionalny charakter. Aspekty metodologiczne, zwłaszcza takie o wymiarze globalnym, będą w coraz większym stopniu przejmowane przez kongresy stratygraficzne, na których mają okazję spotykać się specjaliści zajmujący się różnymi odcinkami czasowymi historii Ziemi.

Kongres podsumował i uwypuklił, czym jest i czemu służy współczesna stratygrafia. Choć nadal ogromna rola przypada tradycyjnej biostratygrafii (to ewolucyjne zmiany poszczególnych grup organizmów wyznaczają najczęściej granice systemów i pięter), obecnie kluczową rolę w stratygrafii odgrywa integrowanie różnych metod określania wieku skał: biostratygraficznych, geochronologicznych (chronometrycznych), magnetostratygraficznych i cyklostratygraficznych - w tym klimatostratygraficznych i astrochronologicznych.

Kluczowe problemy stratygrafii zaprezentowano w kilku wykładach plenarnych. Andrew D. Miall przedstawił historyczny przegląd metod stratygraficznych (litostratygrafia, biostratygrafia, stratygrafia sekwencyjna, cyklostratygrafia, geochronologia). Dennis Kent omówił astrochronostratigraphic polarity time scale (APTS), czyli metodę astrochronologiczną zintegrowaną z magnetostratygrafią i geochronologią, pozwalającą na odtworzenie precyzyjnej skali czasowej i cykli orbitalnych Ziemi na przykładzie ciągłej sedymentacji utworów triasu i jury w kontynentalnym basenie Newark-Hatword (USA). Pozwoliło to (z pominięciem biostratygrafii!) na wydatowanie skał (znacznie starszych niż ~50 milionów lat, czyli tych o ciągłym zapisie paleomagnetycznym z den oceanicznych) oraz potwierdzenie - w bardzo długim przedziale czasowym - stabilności ekscentrycznych cykli orbitalnych Ziemi i Układu Słonecznego. Daniel Condon omówił postęp, jaki dokonał się w metodach datowania skał, zaznaczając przy tym, że coraz większa doskonałość instrumentów i precyzja oznaczeń wiekowych nie zawsze jest tożsama z poprawnością wyniku, który może zależeć od wielu różnych czynników, nie tylko samego zegara rozpadu promieniotwórczego. Stąd kluczowe znaczenie ma kontekst geologiczny i jak najszersza wiedza na jego temat.

Z punktu widzenia PIG-PIB interesujące były wykłady dotyczące zarządzania wielkimi zasobami danych. Przedstawiciele największych służb geologicznych (brytyjskiej, amerykańskiej, chińskiej) podkreślali rosnącą rolę wiedzy geologicznej w zarządzaniu zbiorami danych geologicznych, zwłaszcza ogromnymi zbiorami archiwalnymi. Wydawać by się mogło, że w dobie tak imponującego postępu informatyki to ona powinna być głównym motorem postępu w tej dziedzinie. Okazuje się jednak, że interoperacyjność, dostępność i przydatność danych zależą obecnie w głównej mierze od ich właściwego opracowania i przygotowania przez specjalistów-geologów,a  informatycy odgrywają tu jedynie rolę służebną. Ważne są też wspólne algorytmy budowania baz danych i jak najszersza współpraca podmiotów nimi zarządzających. Inaczej wygląda to przy cyfrowych bazach danych geofizycznych, przy których „komponent” informatyczny ma proporcjonalnie znacznie większe znaczenie. Powinno to stanowić przyczynek do debaty, jaki charakter mają i będą miały współczesne służby geologiczne. Wnioski z kongresu są jednoznaczne – mają one coraz bardziej charakter jednostek badawczych, z wciąż rosnącą rolą wiedzy i badań naukowych – nawet w tak zdawałoby się „stechnicyzowanej” dziedzinie, jaką stanowią współczesne wielkie bazy danych.

pienkowski stratyg1

Alpy Lombardzkie - droga pod górę stoku triasowej platformy węglanowej

Program wycieczek terenowych był jednocześnie prezentacją wielkich, historycznych osiągnięć włoskich geologów. Poza niemal połową (!) GSSPs kenozoiku, we Włoszech znajduje się wiele klasycznych, słynnych odsłonięć (wystarczy wspomnieć choćby Gubbio i warstwę irydową powstałą po impakcie asteroidy na granicy kreda/paleogen, czy słynną sukcesję Latemar w Dolomitach, na podstawie której do dziś trwają dyskusje o naturze cykliczności sedymentacji. Prof. Pieńkowski wziął udział w jednodniowej wyprawie w Alpy, w trakcie której prof. Fabrizio Berra pokazał niezwykle spektakularne sekwencje depozycyjne platform węglanowych triasu, dla których zbocza Alp stanowią szczególną otwartą księgę geologiczną, choć dla jej odczytania i właściwego zrozumienia potrzebne były żmudne badania, poparte ogromną wiedzą z wielu dziedzin i intuicją badawczą.

pienkowski stratyg3

Słynne Calcare Rosso z Alp Lombardzkich - płytkie facje stropu platformy węglanowej triasu

Tekst i zdjęcia: Grzegorz Pieńkowski