26 września 2019 r. o godzinie 10:59:24 czasu UTC (czas lokalny 13:59:24) w regionie Turcji Zachodniej, pod dnem morskim Morza Marmara, miało miejsce silne trzęsienie ziemi. Magnitudę wstrząsu tureckie służby obserwacyjne oceniły na M5.7.
Epicentrum wstrząsu zlokalizowane było ok. 23 km na południowy-wschód od niewielkiej tureckiej miejscowości Marmaraereğlisi położonej na północnym wybrzeżu Morza Marmara (populacja 11 000 mieszkańców) i 66 km na zachód od Istambułu (populacja 11 175 000 mieszkańców), w miejscu określonym współrzędnymi geograficznymi: 40.88230N, 28.20950E. Według tureckich służb obserwacyjnych: Kandilli Observatory and Earthquake Research Institute (KOERI) oraz Regional Earthquake-Tsunami Monitoring Center (RETMC) źródło wstrząsów położone było na głębokości 12.3 km.
Parametry zjawiska sejsmicznego z dnia 26.09.2019 r., godz. 10:59:24 (UTC) zanotowanego w regionie Turcji Zachodniej (wyciąg z bazy danych tureckich służb obserwacyjnych KOERI & RETMC)
W Istambule wstrząsy odczuwane były jako silne. Na podstawie informacji przekazywanych przez agencje prasowe, wstrząsy nie spowodowały większych zniszczeń materialnych. W Stambule, który jest położoną najbliżej ogniska gęsto zaludnioną metropolią, z dobrze rozbudowaną infrastrukturą, naruszona została konstrukcja wielu starszych budynków. Wstrząsy zniszczyły zwieńczenie wieży minaretu Hadżi Ahmeta w dzielnicy Avcilar. W większości przypadków kołysanie się budowli w trakcie wstrząsów było przyczyną niepokoju ludności, na pograniczu paniki. W obawie przed konsekwencjami możliwych wstrząsów wtórnych ewakuowano niektóre szkoły oraz biura. Nie zanotowano ofiar śmiertelnych.
Europejskie Śródziemnomorskie Centrum Sejsmologiczne (EMSC), na podstawie relacji blisko 2000 świadków, oceniło zasięg odczuwalności tego zjawiska sejsmicznego na kilkaset km od epicentrum. Na rysunku przedstawiona została mapa odczuwalności wstrząsów z dnia 26 września 2019 r. opracowana w EMSC w oparciu o relacje osób, które zgłosiły fakt odczuwania wstrząsów w różnych lokalizacjach od położenia epicentrum.
Mapa odczuwalności wstrząsów sejsmicznych na podstawie relacji świadków zdarzenia z dnia 26.09.2019 r. z godz. 10:59:24 (UTC)
Do końca dnia 26 września 2019 r. i w ciągu następnej doby na obszarze Turcji zarejestrowanych zostało 208 zdarzeń sejsmicznych. W przypadku żadnego z nich nie wyzwoliła się tak duża energia, jak miało to miejsce w przypadku wstrząsu głównego. Najwyższą wartość magnitudy, jaką udało się określić w przypadku wstrząsów wtórnych to wartość M4.2. Takie wartości magnitud zarejestrowano dla 2 przypadków. Magnitudy pozostałych wstrząsów wtórnych okazały się niższe, tj. poniżej wartości M4.
Ogółem, w rejonie epicentrum wstrząsu głównego na Morzu Marmara w okresie od 26 do 27 września 2019 r. (włącznie) zarejestrowanych zostało 149 zjawisk sejsmicznych o magnitudach od M1.3 do M4.2. W większości przypadków, tj. w 77.2%, były to zjawiska słabe, poniżej progu odczuwalności o magnitudach M<=2.5.
Statystyka zjawisk sejsmicznych (wstrząsy wtórne) zarejestrowanych w okresie od 26 do 27.09.2019 r. w strefie Morza Marmara (na podstawie wyciągu z bazy danych KOERI & RETMC)
Lokalizacja epicentrum zdarzenia sejsmicznego z 26.09.2019 r., godz. 10:59:24 (UTC) oraz wstrząsów wtórnych zarejestrowanych w bazie danych KOERI & RETMC do końca 27.09.2019 r. (oprac. PSG, dane KOERI & RETMC, mapa bazowa na licencji: Ian.Macky - https://ian.macky.net/pat/map/marm/marm.html - zmodyfikowana)
Trzęsienie ziemi w Turcji zostało również zarejestrowane w sieci obserwacyjnej PSG_Sejs_NET na stacji państwowej służby geologicznej, zainstalowanej w rejonie Podlasia, w miejscowości Hołowno, gm. Podedwórze, pow. parczewski (stacja PG14 - HOLO).
Fragment sejsmogramu zarejestrowanego w sieci PSG_SEJS_NET na stacji w Hołownie (PG14 - HOLO) z zapisem obrazu falowego trzęsienia ziemi z dnia 26.09.2019 r, godz. 10:59:24 UTC (wstrząs główny poprzedzający liczne wstrząsy wtórne obserwowane w dniu 26.09.2019 r. oraz w dniach następnych)
Turcja, podobnie jak niemal wszystkie kraje położone w regionie Morza Śródziemnego, znajduje się w strefie o wyraźnej i intensywnej aktywności sejsmicznej. Obszar Morza Śródziemnego wraz z otoczeniem stanowi strefę kontaktu/kolizji dwóch spośród głównych płyt litosfery: afrykańskiej i euroazjatyckiej, a także kontaktu płyt niższego rzędu: płyty arabskiej i mikropłyty anatolijskiej. Granica kontaktu płyty afrykańskiej i euroazjatyckiej wyznacza strefę konwergencji, w której dwie płyty typu kontynentalnego napierają na siebie, wzajemnie się zgniatając. Generalny, północny kierunek naprężeń wyznacza płyta afrykańska napierająca na płytę euroazjatycką.
Granica płyty afrykańskiej i euroazjatyckiej ma złożoną budowę. Wzdłuż jej rozciągłości występują przesunięcia poziome płyt oraz pionowe w istniejących, rozwiniętych kilku strefach subdukcji. Względne przemieszczenia mas litosfery na granicy płyt cechują się zróżnicowanymi prędkościami w różnych częściach basenu Morza Śródziemnego i wynoszą od kilku milimetrów do kilku centymetrów w ciągu roku. Obserwowane w tym regionie zjawiska sejsmiczne są pochodną procesów destrukcji spójności skał zachodzących na granicy płyt. Skala zjawisk sejsmicznych jest tu mniejsza, niż w strefie tzw. Pacyficznego Pierścienia Ognia, która okala płytę pacyficzną. Rzadziej występują w tym obszarze trzęsienia ziemi o wysokich magnitudach równych i przewyższających wartość M7. Mniejsza jest również aktywność wulkaniczna. Niemniej jednak obserwowana w regionie śródziemnomorskim liczebność zjawisk sejsmicznych o magnitudach rzędu 5-6, a także niższych stanowi istotny problem, który musi być brany pod uwagę ze względu na gęstość zaludnienia i rozbudowaną infrastrukturę.
Terytorium Turcji lokalizuje się niemal w całości w obrębie mikropłyty anatolijskiej. Wysoka aktywność sejsmiczna tego regionu jest związana przede wszystkim z istniejącymi strefami nieciągłości na granicy z sąsiednimi płytami litosfery. Szczególnie wzmożoną aktywność sejsmiczną obserwuje się na obszarze Turcji Zachodniej w strefie brzegowej, obejmującej część zachodnią wybrzeża Turcji i wschodnią część basenu Morza Egejskiego, a także w północnej oraz wschodniej części terytorium tureckiego. Lokalizacja pozioma punktów epicentralnych zjawisk sejsmicznych, rejestrowanych w tych rejonach ma na powierzchni wyraźny charakter liniowy i wyznacza przebieg dwóch walnych, regionalnych uskoków: północnego i wschodniego uskoku anatolijskiego (North Anatolian Fault - NAF & East Anatolian Fault – EAF). Uskoki te wyznaczają strefy kontaktów mikropłyty anatolijskiej z płytą euroazjatycką na północy oraz z płytą arabską na wschodzie.
Trzęsienie ziemi z dnia 26 września 2019 r. zarejestrowane we wschodniej części Morza Marmara jest bezpośrednio związane ze strefą, wzdłuż której przebiega północny uskok anatolijski przez akwen Morza Marmara w kierunku zachodnim w akwen Morza Egejskiego. Ognisko wstrząsów, a także ogniska licznych wstrząsów wtórnych, które zarejestrowane zostały po wstrząsie głównym leżą w strefie wyznaczonej na powierzchni linią rozciągłości uskoku.
Stan sejsmiczności w regionie basenu Morza Śródziemnego w sposób poglądowy ilustruje mapa z rozkładem lokalizacji epicentrów trzęsień ziemi zaprezentowana na poniższym rysunku. Na mapie naniesiono przebieg granic płyt tektonicznych, a także położenie epicentrów trzęsień ziemi o magnitudach M>4.5 z okresu od 1900 do 2016 r., zarejestrowanych w bazach danych narodowych służb monitoringu sejsmicznego i amerykańskiej służby geologicznej (opracowanie wykonano w ramach programów realizowanych przez USGS).
Mapa regionalnej charakterystyki sejsmotektonicznej w regionie basenu Morza Śródziemnego i na kontynencie europejskim z lokalizacją na terytorium Turcji Zachodniej (rejon Morza Marmara) epicentrum trzęsienia ziemi z dnia 26.09.2019 r., o magnitudzie M5.7 (mapa podstawowa USGS, lokalizacja EQ z dnia 26.09.2019 r. na podstawie danych z bazy KOERI & RETMC, modyfikacja i opracowanie PSG)
Centrum Geozagrożeń
Projekt: Monitoring Geodynamiczny Polski
Notatkę przygotował zespół z Centrum Geozagrożeń i Programu Kartografia Geologiczna i Geologia Regionalna:
Tomasz Czerwiński, Mirosław Musiatewicz, Maja Kowalska
