W 2019 r. zakończyliśmy trzecią i zarazem ostatnią edycję Mapy Geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 – wieloletniego zadania Państwowej Służby Geologicznej.
23 lata temu, w 1997 roku Państwowy Instytut Geologiczny rozpoczął realizację Mapy Geośrodowiskowej Polski (MGśP) w skali 1: 50 000. Wtedy to powstały koncepcja merytoryczna i pierwsza instrukcja wykonania Mapy (Instrukcja…, 1997), będące podstawą do wykonania wszystkich edycji projektu. Pierwsza edycja została zrealizowana w latach 1997–2004 jako Mapa Geologiczno-Gospodarcza Polski (MGGP). Druga, pod zmienioną nazwą, jako Mapa Geośrodowiskowa Polski (MGśP) powstała w latach 2005–2012. Trzecia i ostatnia edycja przedsięwzięcia – Mapa Geośrodowiskowa Polski II (dalej Mapa lub MGśP II) – wykonywana była w latach 2013–2019.
Konieczność opracowania kolejnych edycji Mapy wynikała przede wszystkim z dużej dynamiki zmian zachodzących w prezentowanych danych, ale także z potrzeby ujęcia nowych zagadnień. Wprowadzanie nowych warstw skutkowało przeprowadzaniem cyklicznych aktualizacji i rozbudowy projektu. Po wielu zmianach technologicznych i rozszerzeniu treści merytorycznej Mapa stała się obszerną bazą danych geośrodowiskowych, z naciskiem na podstawowe dane o złożach i perspektywicznych wystąpieniach kopalin w Polsce.
Podstawowymi celami Mapy Geośrodowiskowej Polski są:
- przedstawienie aktualnej i perspektywicznej bazy zasobowej kopalin z uwzględnieniem ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, walorów przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych oraz zagospodarowania przestrzennego,
- określenie obszarów bezkolizyjnego lokalizowania obiektów uciążliwych lub potencjalnie uciążliwych dla środowiska,
- wyznaczenie kierunków rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów kraju z zachowaniem zasady zrównoważonego rozwoju.
Prace nad ostatnią edycją Mapy Geośrodowiskowej Polski podzielono na dwa etapy. W latach 2013–2015 wykonano 467 arkuszy planszy A i 467 arkuszy planszy B, a w latach 2016–2019 zrealizowano 602 arkusze planszy A i 602 arkusze planszy B wraz z 16 arkuszami przygranicznymi o numerach 1070–1085. Razem wykonano 934 arkuszy w I etapie oraz i 1236 arkuszy w II etapie.
W ostatniej edycji zmieniono formułę tekstów objaśniających: z tekstów w ujęciu arkuszowym na ujęcie wojewódzkie. Opracowano 16 takich tekstów dla wszystkich województw. W ramach projektu powstała także jedna baza ciągła Mapy Geośrodowiskowej Polski dla całego obszaru kraju, dla wszystkich warstw informacyjnych. Zaktualizowany został system gromadzenia, przetwarzania i udostępniania danych w formule serwisu sieciowego oraz narzędzi raportowych. Zaktualizowano też serwis internetowy o geologii środowiskowej: http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/srodowiskowa.
W sposób ciągły prowadzono prace nad kontrolą, koordynacją, nadzorem poprawności merytorycznej wykonania tematu. Odbyły się odbiory wewnętrzne wszystkich 2170 opracowanych w latach 2013–2019 arkuszy w celu przygotowania ich do odbioru przez Komisję Opracowań Kartograficznych (od 2017 roku - Komisję Opracowań Geologicznych). Komisja pozytywnie zaopiniowała wszystkie przedstawione arkusze planszy A i planszy B, a wiele z nich wyróżniła za wysoki poziom merytoryczny i sposób prezentacji danych.
W zakresie działań edukacyjnych w każdym roku realizacji zadania przeprowadzano cykle szkoleń i wykładów dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej w aspekcie możliwości i metod wykorzystywania opracowywanych w projekcie MGśP danych geośrodowiskowych. W zakresie współpracy przeprowadzano konsultacje z przedstawicielami Okręgowych Urzędów Górniczych oraz państwową administracją geologiczną w aspekcie wsparcia poprzez udostępnianie opracowywanych danych geośrodowiskowych – w szczególności dotyczących rezerw surowcowych (przede wszystkim piaskowo-żwirowych) oraz procederu niekoncesjonowanej eksploatacji kopalin. W 2016 roku zespół koordynacyjny MGśP uczestniczył w cyklu szkoleń zorganizowanych dla przedstawicieli państwowej administracji geologicznej w celu zapoznania z zakresem danych geośrodowiskowych dostępnych w Internecie. W 2017 i 2018 roku przeprowadzono konsultacje w Wyższym Urzędzie Górniczym w Katowicach wraz z przedstawicielami Dyrekcji Ministerstwa Środowiska i Dyrekcji PIG-PIB w aspekcie współpracy poprzez wspólne działania oraz udostępnianie i wymianę danych z warstwy normatywnej kopalin, dotyczących niekoncesjonowanej eksploatacji.
Harmonogram realizacji MGśP II
W zakresie promocji i rozpowszechniania danych zawartych w MGśP II powstały liczne artykuły i referaty naukowe, wygłaszane na krajowych konferencjach związanych głównie z tematyką surowcową, dedykowaną administracji geologicznej oraz organom nadzoru górniczego. Wszystkie wygłoszone na wymienionych konferencjach referaty dotyczące MGśP udostępnione są na stronie: geoportal.pgi.gov.pl/srodowiskowa/aktualnosci
Zespół realizujący MGśP stanowią pracownicy służby geologicznej zaangażowani w tematykę ochrony złóż kopalin i racjonalnym ich gospodarowaniem. Dlatego też prace zapoczątkowane Mapą Geośrodowiskową Polski zaowocowały kolejnymi przedsięwzięciami dedykowanymi szerzeniu dobrych praktyk i badaniu nieprawidłowości występujących w sektorach gospodarki, bazujących na surowcach mineralnych. Należy tu wymienić projekt dotyczący aktualizacji i uporządkowania stanu wiedzy o perspektywach i prognozach surowcowych oraz projekt mający za zadanie zbudowanie w skali kraju systemu monitoringu odkrywkowej eksploatacji kopalin.
Kompleksowy dostęp do Mapy Geośrodowiskowej Polski w standardzie WMS możliwy jest poprzez serwis e-MGśP. Serwis wyposażony jest również w moduł raportowy, umożliwiający wygenerowanie raportów w postaci plików pdf zawierających dane pochodzące z baz danych: Mogilniki, Antropopresja, WN Kopaliny i Geochemia.
Dostęp do MGśP możliwy jest również bezpośrednio poprzez Narodowe Archiwum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego - PIB, udostępniające arkusze Mapy w postaci analogowej (drukowanej) oraz cyfrowej (pliki jpg i tif), a także umożliwia dostęp do cyfrowych baz danych. Mapy w postaci cyfrowej udostępnione są także w przeglądarce Centralnej Bazy Danych Geologicznych (geologia.pgi.gov.pl oraz geolog.pgi.gov.pl – aplikacja mobilna).
Po zakończeniu w 2019 roku ostatniej, trzeciej edycji Mapy, zawarte w niej dane będą na bieżąco aktualizowane, co jest konieczne z uwagi na obowiązujące przepisy prawne.
Projekt Mapy Geośrodowiskowej Polski realizowany był na zlecenie Ministra Środowiska, a finansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Przeczytaj więcej: Mapa Geośrodowiskowa Polski – aktualny stan realizacji i plany na przyszłość
Tekst: dr Olimpia Kozłowska
Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do Newslettera Państwowej Służby Geologicznej
