W dniach 10 - 15 sierpnia i 22 - 25 września b.r. odbyły się rejsy badawcze na statku Uniwersytetu Gdańskiego r/v „Oceanograf” w ramach współpracy naukowej pomiędzy Instytutem Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego i Państwowym Instytutem Geologicznym. Inicjatorami współpracy byli dr hab. Leszek Łęczyński prof. UG i prof. dr hab. Szymon Uścinowicz z Oddziału Geologii Morza PIG-PIB.
Badania ze statku r/v Oceanograf przeprowadzono na poligonie badawczym o wymiarach 5x5 km położonym ok. 60 km na północ od Rozewia (Rys. 1). Rejon ten został wyznaczony na podstawie prac kartograficznych prowadzonych przez OGM PIG-PIB w latach 70 i 80 ubiegłego stulecia. Udokumentowano wówczas miejsca występowania konkrecji Fe-Mn, natomiast zakres prowadzonych wówczas prac nie przewidywał określenia zasobów konkrecji ani szczegółowych badań geochemicznych i mineralogicznych.
Rys. 1. Lokalizacja poligonu badawczego
Celem tegorocznych badań było wstępne rozpoznanie warunków geologiczno-środowiskowych i zasobów konkrecji żelazowo-manganowych w rejonie Progu Gotlandzko-Gdańskiego. W pierwszym rejsie udział brali dr hab. Leszek Łęczyński prof. UG oraz dr Urszula Pączek i mgr Lesław Mil z PIG-PIB. Przy udziale firmy "Geo Ingenieurservice Polska" wykonano wówczas profilowanie przy użyciu echosondy wielowiązkowej i sonaru bocznego, w wyniku czego uzyskano wysokiej rozdzielczości cyfrowy model rzeźby dna oraz mozaikę sonarową odzwierciedlająca rodzaj i rozmieszczenie osadów na powierzchni dna. Spektakularnym osiągnięciem jest udokumentowanie po raz pierwszy w polskich obszarach morskich i po raz drugi w Bałyku śladów dryfu gór lodowych (tzw. plough marks) (Rys. 2) powstałych w początkowym etapie rozwoju morza Bałtyckiego, fazie Bałtyckiego Jeziora Lodowego, ok. 15-12 tys. lat temu.
Rys. 2. Ślady dryfu gór lodowych - tzw. plough marks (wykonawca mapy: "Geo Ingenieurservice Polska")
Drugi rejs poświęcony był poborowi próbek osadów i konkrecji Fe-Mn. W pierwszym etapie rejsu pobrano próbki w siatce 1x1 km (1 stanowisko na 1 km2) za pomocą próbnika skrzynkowego (box-corer) pobierającego osad o nienaruszonej strukturze z dna o powierzchni 600 cm2 oraz za pomocą czerpacza typu Van Veen zbierającego osad z powierzchni 1000 cm2. Pobrano w ten sposób 50 próbek osadów i konkrecji na 25 stacjach badawczych. W drugim etapie rejsu, w jednym z kwadratów o pow. 1 km2 pobrano próbki konkrecji za pomocą czerpacza Van Veena z 25 stacji badawczych w siatce co 200 m oraz dodatkowo 17 próbek z wniesień i zagłębień dna wzdłuż wyznaczonego profilu batymetrycznego. W poborze próbek uczestniczyli dr hab. Leszek Łęczyński prof. UG oraz prof. Szymon Uścinowicz, dr Urszula Pączek i dr Karol Zglinicki z PIG-PIB, a także dr hab. Paweł Bylina prof. PW z Katedry Gospodarki Przestrzennej i Nauk o Środowisku Przyrodniczym Politechniki Warszawskiej i mgr Michał Banaś z Instytutu Nauk Geologicznych PAN w Krakowie.
Zebrany, wyjątkowo obfity materiał badawczy poddany zostanie w najbliższym czasie badaniom wstępnym, pozwalającym na wykonanie map stopnia pokrycia dna konkrecjami oraz ustalenia zależności koncentracji konkrecji od rzeźby dna i rodzaju osadów. Następnie, po rozpoznaniu możliwych źródeł finansowania, przygotowany zostanie projekt na szczegółowe badania geochemiczne i mineralogiczne.
Podkreślić należy, że koszty eksploatacyjne statku zostały pokryte w całości przez Uniwersytet Gdański z dotacji na utrzymanie aparatury naukowo - badawczej natomiast udział pracowników PIG-PIB w rejsach został sfinansowany z subwencji MNiSW (zadanie 68.2701.2000.00.0).
Tekst: Szymon Uścinowicz
Zdjęcia: Michał Banaś, Leszek Łęczyński, Urszula Pączek
