Wywiad z Dyrektorem Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego dr. inż. Mateuszem Damratem o nowej „Strategii rozwoju Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego do roku 2026 z perspektywą do roku 2030” przeprowadziła Anna Bagińska, Kierownik Biura Promocji i Komunikacji PIG-PIB.
Anna Bagińska: Panie Dyrektorze, dzisiaj została upubliczniona „Strategia rozwoju Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego do roku 2026 z perspektywą do roku 2030”. Jakie były przesłanki do opracowania tego dokumentu i jakimi wytycznymi kierowano się przy wyznaczaniu celów oraz kierunków rozwoju Instytutu?
Mateusz Damrat: Dokument „Strategii…” został opracowany przez kilkunastoosobowy zespół ekspertów z naszego Instytutu, którzy reprezentują różne obszary geologii. Kluczowe przesłanki, które braliśmy pod uwagę przy opracowywaniu nowej strategii rozwoju to przede wszystkim uwarunkowania zewnętrzne w kontekście naszych możliwości i roli, jaką Instytut pełni i ma pełnić w przyszłości. Kierowaliśmy się także zapisami dokumentów, które zostały zatwierdzone przez rząd i które mają strategiczne znaczenie dla rozwoju naszej gospodarki, w tym w sferze transformacji energetycznej.
Jednym z nich jest Polityka Surowcowa Państwa 2050, której głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa surowcowego kraju. Aby ten cel osiągnąć, wiele wyzwań stoi również przed Państwową Służbą Geologiczną, której zadania wypełnia Instytut. Kolejny ważny dokument to Wieloletni Program Rozwoju Wykorzystania Zasobów Geotermalnych w Polsce, i tutaj także przed Instytutem pojawiają się poważne zadania. Nowe kierunki wyznacza nam również Polska Strategia Wodorowa. Kierunki rozwoju poszczególnych sektorów wskazane w wymienionych dokumentach oraz w Polityce Energetycznej Polski, Polityce Ekologicznej Państwa i Krajowej Polityce Miejskiej, a także akty prawne determinujące naszą działalność, czyli ustawa Prawo geologiczne i górnicze, ustawa Prawo wodne i ustawa o instytutach badawczych były dla nas najważniejszymi ramami podczas opracowywania nowej strategii. Nasza „Strategia…” jest z nimi spójna.
Kolejnym dokumentem będącym naszym wyznacznikiem jest Strategic Research & Innovation Agenda, czyli strategia ogłoszona w ubiegłym roku przez Stowarzyszenie Europejskich Służb Geologicznych (EuroGeoSurveys) stanowiąca drogowskaz dla europejskich służb geologicznych na najbliższe lata. Cele i kierunki działań wskazane w obu strategiach w wielu obszarach rzecz jasna pokrywają się.
Przy kreśleniu wizji i zadań na przyszłość nie możemy zapominać o naszej podstawowej roli. Jesteśmy instytutem państwowym i powinniśmy być jak najbardziej przydatni dla społeczeństwa. Zdanie to mogłoby zostać ocenione jako banalne, natomiast jest w nim głęboki sens. Pełnimy służbę państwową od ponad 103 lat i nawet w tak komercyjnych czasach i realiach wolnorynkowych trzeba pamiętać, że naszym nadrzędnym zadaniem było, jest i będzie zapewnienie całego wachlarza usług niezbędnych do funkcjonowania Państwa Polskiego, czyli również dla pojedynczego obywatela. Instytut pełni rolę dwóch służb państwowych – geologicznej i hydrogeologicznej, co łączy z obowiązkami i przywilejami bycia państwowym instytutem badawczym. W tak dynamicznych czasach musimy starać się nadążać za zmianami i ten zespołowo opracowany dokument ma to Instytutowi umożliwić. Chcemy nie tylko zachować wysoką przydatność i użyteczność naszych usług, ale także mieć wpływ na kształtowanie nadchodzącej przyszłości w aspektach geologicznych i środowiskowych.
AB: Czy nowa strategia rozwoju była recenzowana poza Instytutem czy dopiero dziś dokument ten ujrzy światło dzienne?
MD: Dziś upubliczniamy dokument dla szerokiego grona odbiorców i jesteśmy bardzo ciekawi reakcji i opinii rynku oraz partnerów z branży. Wracając do początku pytania: „Strategia…” była oczywiście konsultowana z Głównym Geologiem Kraju, ministrem Piotrem Dziadzio, który z ramienia Ministerstwa Klimatu i Środowiska nadzoruje Instytut. To Ministerstwo i Główny Geolog Kraju, którzy są dla nas łącznikiem z całą branżą, są odpowiedzialni za Politykę Surowcową Państwa 2050, która definiuje aktualne i przyszłe potrzeby kraju w tym zakresie, a nasz Instytut jest integralną częścią tego planu i wykonawcą wielu zadań mających bezpieczeństwo surowcowe zapewnić. Opinia Głównego Geologa Kraju o naszych przyszłych zadaniach, które mają pomóc osiągnąć nam główny cel, czyli pozyskać nowe źródła energii i surowców do transformacji energetycznej w celu realizacji założeń zrównoważonego rozwoju, była nie tylko pożądana, ale wręcz nieodzowna. Bez wątpienia ważne i konieczne było także zatwierdzenie „Strategii…” przez Radę Naukową PIG-PIB. Pod koniec marca 2022 roku ten dokument uzyskał taką akceptację.
AB: Wskazał Pan, że głównym celem Państwowego Instytutu Geologicznego - PIB jest wsparcie państwa w pozyskaniu nowych źródeł energii i surowców do transformacji energetycznej. Proszę zatem o przedstawienie najważniejszych działań i zadań, które mają przyczynić się do jego osiągnięcia.
MD: To faktycznie jedno z naszych nadrzędnych zadań i zobowiązań, ale jednocześnie cel stanowiący trudne wyzwanie. Wierzę, że wzmacniając nasz potencjał badawczy i ukierunkowując nasze wysiłki merytoryczne na właściwe zadania, uda nam się go zrealizować. Wspieranie państwa w tym zakresie to złożony i wielopłaszczyznowy proces. W „Strategii…” wskazaliśmy 14, naszym zdaniem kluczowych obszarów działania, dla których określiliśmy cele szczegółowe, kierunki działań i wskazaliśmy konkretne zadania. Trudno w tym miejscu wymienić wszystkie planowane działania, ale nie sposób nie wspomnieć o tych najważniejszych, które bezpośrednio będą miały wpływ na osiągnięcie celu.
Zdecydowanie najważniejszym zadaniem, które stoi przed nami jest pogłębianie wiedzy o budowie geologicznej kraju, w tym polskich obszarów morskich. Dysponujemy już oczywiście znaczną ilością danych geologicznych, ale są obszary, które wymagają uszczegółowienia rozpoznania budowy geologicznej. Dlatego będziemy wykonywali nowe otwory wiertnicze i badania geofizyczne, które dostarczą nam kolejnych danych i jednocześnie posłużą m. in. do opracowywania wgłębnych modeli 3D. Przybliżenie wgłębnej budowy geologicznej za pomocą modelowania nie tylko pozwoli nam lepiej zrozumieć procesy geologiczne, ale przyczyni się także do optymalnego wykorzystania struktur geologicznych, np. do celów magazynowania czy składowania.
Kolejne zadania, które mają nas przybliżyć do osiągnięcia wyznaczonego celu dotyczą surowców mineralnych i geotermii – nasze zamierzenia w tym zakresie są z pewnością największe. Prowadząc prace i roboty geologiczne będziemy dokumentowali złoża kopalin, wyznaczali obszary perspektywiczne pod kątem surowcowym z uwzględnieniem złóż antropogenicznych. Zajmiemy się kwalifikowaniem i ewidencjonowaniem złóż strategicznych, a także przeprowadzimy analizy złóż, których eksploatacji zaniechano i ocenimy możliwość ich reeksploatacji.
Mimo, że Polska jest krajem dość bogatym w surowce mineralne, to z pewnością nasze krajowe zasoby w wypadku wielu surowców nie zaspokoją rosnących potrzeb gospodarki. Dlatego będziemy kontynuowali prowadzenie stałego monitoringu światowych rynków surowcowych. Zamierzamy umożliwić i wspomóc korzystanie nie tylko ze złóż krajowych, ale również zagranicznych. Planujemy rozpocząć poszukiwania złóż kopalin występujących na dnie oceanicznym. Przed nami więc rejsy badawcze, mające na celu wstępne rozpoznanie polskiego obszaru koncesyjnego na Środkowym Atlantyku. Oczywiście utylitarne efekty tych poszukiwań to perspektywa bardzo odległa, wynikająca chociażby ze złożoności procedury uzyskania pozwolenia na eksploatację na wodach międzynarodowych. Ale jeśli nie zaczniemy działań w tej kwestii, to zostaniemy po prostu uprzedzeni przez inne kraje.
Mamy poważne plany dotyczące geotermii, która jest stabilnym źródłem energii, co stanowi unikatowy atut wśród innych OZE. Widzimy jej rosnącą rolę i przewidujemy kluczowe znacznie dla transformacji ciepłownictwa w Polsce, dlatego dostarczymy nowe dane dotyczące potencjału geotermalnego w Polsce.
AB: Powiedział Pan, że jednym z kierunków działań, które mają wspomóc transformację energetyczną jest wsparcie rozwoju wykorzystania energii geotermalnej. W ramach wskazanych działań PIG-PIB planuje dostarczyć nowych informacji dotyczących potencjału geotermalnego w Polsce. W oparciu o jakie badania zostaną pozyskane te dane?
MD: O powodzeniu inwestycji geotermalnych w głównej mierze decyduje stopień i jakość rozpoznania warunków geologicznych, dlatego będziemy dalej wspierać inwestorów dostarczając im rzetelne i obiektywne dane, a także gotowe produkty, które pozwolą zminimalizować ryzyko inwestycyjne, zarówno w przypadku geologii klasycznej, jak i geotermii płytkiej. W drugim przypadku chcemy dostarczać produkty, które nawet osobom nie posiadającym geologicznego wykształcenia pozwolą ocenić potencjał w interesujących je lokalizacjach. Mam tutaj na myśli mapy potencjału geotermii płytkiej. Na ukończeniu są takie mapy dla aglomeracji Warszawy i Wrocławia, a także dla kilku miejscowości z południowej Polski, w tym m.in. dla znanych kurortów, takich jak Rabka-Zdrój, Piwniczna-Zdrój czy Muszyna. Do 2025 roku przygotujemy 19 kolejnych takich map w skali 1:50 000, w tym dla regionu Gdańska, Jeleniej Góry i Kazimierza Dolnego. Naszym celem strategicznym w zakresie geotermii płytkiej jest pokrycie obszaru całej Polski tego typu mapami seryjnymi.
Bardzo obiecująco wygląda sytuacja w zakresie pozyskania nowych danych dla oceny potencjału geotermii klasycznej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej rozdysponował w zeszłym roku środki finansowe na wykonanie odwiertów geotermalnych w 15 lokalizacjach i aktualnie prowadzi nabór wniosków do programu priorytetowego „Udostępnianie wód termalnych w Polsce”. Łączna pula środków przeznaczona na ten cel to 480 mln zł. A zatem w najbliższych latach powstanie przynajmniej kilkanaście, jak nie kilkadziesiąt nowych otworów geotermalnych. Jest to ogromy zasób nowej wiedzy na temat warunków występowania wód termalnych w naszym kraju. Wiedza ta pozwoli nam jeszcze lepiej szacować potencjał geotermalny i wskazywać najbardziej efektywne lokalizacje do budowy ciepłowni geotermalnych. Jako Państwowa Służba Geologiczna działamy kompleksowo, a zatem wskazujemy nie tylko najlepsze z punktu widzenia złożowego lokalizacje, ale pokazujemy także korzyści ekonomiczne i społeczne płynące z zagospodarowania potencjału geotermalnego.
AB: Zadania związane z bezpieczeństwem surowcowym i transformacją energetyczną są oczywiście priorytetem, ale wypełniając zadania służby geologicznej i hydrogeologicznej Instytut jest odpowiedzialny także za inne obszary geologii. Na co został położony nacisk w obszarze środowiska, geozagrożeń, hydrogeologii czy geoinformacji?
MD: W "Strategii..." ujęliśmy najważniejsze dla funkcjonowania państwa kierunki geologii. Temat wód podziemnych jest niezmiernie ważny i w przyszłości ta tendencja będzie się utrzymywać. Od wielu lat badamy stan środowiska gruntowo-wodnego: gleby, grunty, wody powierzchniowe i wody podziemne oraz osady denne, przede wszystkim w aspekcie ich zmian spowodowanych antropopresją. I nadal będziemy to robić, opracowując i wdrażając nowe metody monitoringu geochemicznego.
Nikogo nie trzeba przekonywać, jak ważny jest dostęp do wody dobrej jakości. W tym roku mija 50 lat, od kiedy Państwowy Instytut Geologiczny stoi na straży ich ilości i jakości. Badania monitoringowe prowadzimy w ponad 1200 punktach badawczych. Będziemy to nadal robić, rozszerzając badania o tzw. nowe zanieczyszczenia i dalej modernizując nasze stacje hydrogeologiczne.
Prowadzone przez nas działania zmierzają także do zapobiegania wystąpienia i minimalizacji skutków zagrożeń geologicznych i antropogenicznych. Jeszcze w większym stopniu wdrożymy nowoczesne technologie i metody badawcze, służące identyfikacji, dokumentowaniu i monitorowaniu zagrożeń geologicznych. Tylko w ten sposób możemy zredukować ryzyko osuwiskowe, z którym mamy do czynienia przede wszystkim w południowej części kraju, ale również w innych rejonach Polski.
Łatwy dostęp do rzetelnej informacji geologicznej jest podstawą powodzenia wielu inwestycji, w tym tych strategicznych. Dlatego poprzez intensyfikację działań w obszarze digitalizacji i wektoryzacji materiałów zgromadzonych w archiwach i bazach danych Instytutu będziemy czynić starania by zwiększyć zasoby otwartych danych geologicznych, a także upowszechniać wiedzę o ich dostępności.
Świadomość znaczenia geologii we współczesnym świecie rośnie, co nas bardzo cieszy i jednocześnie mobilizuje do zwiększenia różnorodności metod i form przekazywania wiedzy. Z pewnością będziemy je rozwijać.
AB: Wraz z postępem technologicznym i cywilizacyjnym wzrasta potrzeba wykorzystania przestrzeni podziemnej do budowy obiektów użytkowych, przemysłowych, transportowych, infrastruktury technicznej oraz magazynów i składowisk w strukturach geologicznych. Jakie zadania w tym aspekcie stawia nowa "Strategia..."?
MD: Jesteśmy tuż po Światowym Forum Miejskim w Katowicach. Nasza obecność na tym wydarzeniu może wydać się na pierwszy rzut oka nieintuicyjna, ale nie ma możliwości optymalnego zagospodarowania terenu, zarówno na powierzchni, a tym bardziej pod, bez dobrej znajomości budowy geologicznej i ewentualnych zagrożeń naturalnych. Prowadząc badania geologiczno-inżynierskie zgromadziliśmy bardzo bogate zbiory danych, które wspierają inwestorów, zwłaszcza podczas realizacji inwestycji strategicznych. Rozwijając naszą działalność w tym kierunku zamierzamy zbudować zespoły badawcze, które na większą skalę rozwiną modelowania 3D i 4D umożliwiające monitorowanie środowiska geologicznego na każdym etapie inwestycji. Ważną kwestią, którą się zajmiemy jest standaryzacja danych o podłożu obiektów budowlanych geoBIM, miast geoCIM, SmartCity i kraju geoNIM oraz wykonanie integracji tych standardów ze standardami europejskimi. Jednocześnie będziemy wspierać włączenie kwestii związanych z wykorzystaniem przestrzeni podziemnej do planowania przestrzennego na poziomie krajowym. Nasze kluczowe działanie będzie polegać na zainicjowaniu opracowania Krajowej Koncepcji Zagospodarowania Przestrzeni Podziemnej w nawiązaniu do krajowej polityki przestrzennej.
Zdecydowanie większe wyzwania stoją przed nami w kwestii składowania dwutlenku węgla czy magazynowania gazu ziemnego i innych paliw w strukturach geologicznych występujących na głębokości od kilkuset metrów do nawet 3-4 kilometrów. Pozyskamy i poddamy analizie nowe dane geologiczne, geomechaniczne, sejsmiczne i na ich podstawie wykonamy klasyfikację struktur geologicznych dla określenia warunków ich zagospodarowania. Zwiększymy stopień integracji analiz geologicznych z hydrogeologicznymi w procesie projektowania działań w głębokiej przestrzeni podziemnej ze względu na wagę cyrkulacji wód głębinowych i poziomów uszczelniających. Projektując podziemne magazyny czy składowiska pamiętać należy o przeprowadzaniu analiz konfliktowości. Będziemy ją wykonywać na podstawie zaktualizowanej metodyki opracowania Mapy Konfliktowości Elementów Przestrzeni Geologicznej i Powierzchniowych Elementów Zagospodarowania Przestrzennego.
AB: Czy widzi Pan zagrożenia w realizacji wskazanych zamierzeń przewidzianych w „Strategii…”?
MD: Dokument był przygotowany w czasie: pandemii, wybuchu wojny w Ukrainie i narastających niepewności związanych ze wzrostem cen surowców na rynkach światowych. Warunki startowe wymuszały daleko idącą ostrożność w formułowaniu zamierzeń i sposobów ich osiągnięcia. Największe niewiadome są związane z przyszłym finansowaniem wyznaczonych zadań, które w sytuacji narastającej inflacji, mogą wpływać na planowane koszty przedsięwzięć i muszą być stale monitorowane. Również ogólnoświatowe problemy z łańcuchami dostaw mogą wpłynąć na efektywność dochodzenia do zamierzonych celów, choć paradoksalnie Instytut może odnaleźć tu swoją szansę dla długofalowej działalności we wsparciu gospodarki w znalezieniu alternatywnych źródeł brakujących surowców.
Kwestie, które mnie martwią i mogą działać na naszą niekorzyść dotyczą umocowań prawnych i finansowych działalności Państwowej Służby Geologicznej. Nie działamy w próżni, a do realizacji wyznaczonych w "Strategii..." celów potrzebne jest stabilne umocowanie prawne i finansowe oraz bieżące dostosowywanie istniejących przepisów, zgodnie ze zmieniającymi się warunkami w branży surowcowej i energetycznej. Uprawnienia Państwowej Służby Geologicznej powinny zostać zwiększone i uregulowane na poziomie ustawowym. W tym momencie oceniam, że są one zbyt małe w stosunku do oczekiwań, jakie stawia się przed nami jako służbą i ten element może okazać się krytyczny dla realizacji niektórych naszych planów. Ponadto obecny model finansowania zadań służby nie daje nam optymalnego zabezpieczenia. Mam obawy, czy uda nam się go zmienić na tyle, by realizacja planowanych zadań była korzystna dla każdej ze stron.
Widzę także utrudnienie dla realizacji niektórych zadań surowcowych, które przecież są wiodące w naszej "Strategii...". Brak przepisów wzmacniających ochronę złóż surowców, w tym perspektywicznych, może nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Z pewnością wprowadzenie odpowiednich ustaw regulujących te kwestie dostarczyłoby wiele korzyści, nie tylko Instytutowi, ale przede wszystkim wpłynęłoby na lepsze zabezpieczenie surowców dla państwa.
W kwestii uwarunkowań wewnętrznych, kluczowym w realizacji wszystkich zamierzeń, jest nasz zespół pracowników. Wszystkie urządzenia i dane są praktycznie bezwartościowe bez dobrych specjalistów i to jakość kadry decyduje o atrakcyjności naszego podstawowego „produktu”, czyli opracowań geologicznych. Instytut ma świetnych fachowców, ale niestety luka pokoleniowa daje o sobie znać. Dodatkowo w warunkach trudnego rynku pracy dla pracodawców i rosnących oczekiwaniach płacowych utrzymanie zadowolonej i kompetentnej kadry nie jest łatwym zadaniem. Zauważalne jest także zmniejszenie liczby studentów geologii na uczelniach w całym kraju, co najprawdopodobniej przełoży się w kolejnych latach na braki kadrowe w całej branży.
Nie kończmy jednak w pesymistycznym tonie. Widzę zagrożenia, ale mając świadomość dotychczasowych dokonań Instytutu i siły jego załogi w zestawieniu z oczekiwaniami, jakie nakłada na nas państwo, jestem pewien, że sprostamy wyznaczonym wyzwaniom i mimo trudności, będziemy nadal się rozwijać.
AB: I ostatnie pytanie. Dlaczego opracowanie strategii rozwoju dla Państwowego Instytutu Geologicznego było tak ważne i co ono oznacza dla naszych pracowników?
MD: Dobrze jest wiedzieć dokąd zmierzamy i którą drogą mamy iść. "Strategia rozwoju Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego do roku 2026 z perspektywą do roku 2030” ma być właśnie takim kompasem, zarówno dla naszego zespołu, jak i dla instytucji, z którymi współpracujemy. Wskazuje nam kierunek i dołożymy wszelkich starań, aby prawdopodobieństwo obrania właściwego kursu było maksymalnie wysokie. Strategia rozwoju jest oczywiście bardzo istotna dla naszych pracowników. Wyznaczając cele strategiczne wskazujemy, jakie projekty będą miały szansę na realizację i które obszary będziemy starali się jeszcze lepiej zagospodarować. Jednocześnie opracowany dokument pozwala ocenić zapotrzebowanie na konkretną, wyspecjalizowaną kadrę – to ważny sygnał zarówno dla nas, dla potencjalnych pracowników, jak i dla uczelni kształcących geologów. "Strategia..." pozwoli nam na rozwój określonych zespołów badawczych i jeśli to będzie konieczne - na przekwalifikowanie pracowników. Ten dokument pozwoli nam także na rozliczenie naszej działalności i weryfikację trafności naszych przewidywań „biznesu geologicznego”. Za kilka lat zrobimy „rachunek sumienia” i zobaczymy, ile naszych zamierzeń już zrealizowaliśmy.
Czy wszystkie? Trudno to dzisiaj oceniać, ale z pewnością dołożymy wszelkich starań, by tak się stało.
AB: Dziękuję za rozmowę
Zobacz: pdf „Strategia rozwoju Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego do roku 2026 z perspektywą do roku 2030” (10.15 MB)
Zobacz: pdf Cele strategiczne wyznaczone w "Strategii rozwoju Państwowego Instytutu Geologicznego - Państwowego Instytutu Badawczego do roku 2026 z perspektywą do roku 2030" (910 KB)
Dr inż. Mateusz Damrat ukończył studia magisterskie w Instytucie Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tytuł inżyniera górnictwa i geologii uzyskał na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo Hutniczej, a stopień doktora nauk o Ziemi w zakresie geologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, przy współpracy z Instytutem Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie. Ukończył ogólnomenedżerskie studia podyplomowe na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
W Państwowym Instytucie Geologicznym – Państwowym Instytucie Badawczym pracuje od 2014 roku. Od października 2019 r. pełni funkcję Dyrektora Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego.
