Południowa część Mongolii i obszar Pustyni Gobi od dziesięcioleci przyciąga badaczy z całego świata. Rejon ten jest dobrze znany polskim geologom, którzy jako jedni z pierwszych na świecie prowadzili tutaj z sukcesem badania geologiczne, paleontologiczne i brali udział w prospekcji złóż surowców mineralnych. Tym razem, doświadczeni w badaniach na terenie Mongolii pracownicy Państwowego Instytutu Geologicznego – PIB: dr Rafał Sikora i prof. Antoni Wójcik zostali zaproszeni do współpracy przy prowadzeniu badań archeologicznych. Właśnie zakończył się pierwszy sezon prac wykopaliskowych i wspomagających je badań geologicznych.
Zadania są realizowane w ramach trzyletniego grantu NCN 2019/33/B/HS3/01113 pn. Wokół Tsakhiurtyn Hondi. Badania epoki kamienia pogranicza Ałtaju i Pustyni Gobi w Mongolii pod kierunkiem prof. Mirosława Masojcia z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr.). Ekspedycja ma wymiar interdyscyplinarny i międzynarodowy – w pierwszym sezonie prac łącznie wzięło w niej udział 18 osób. Zespół badawczy, oprócz pracowników PIG-PIB, tworzyli naukowcy z Zakładu Archeologii Pozaeuropejskiej UWr., Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN w Krakowie (IGSMiE PAN), Muzeum Archeologicznego w Gdańsku (MAG), Instytutu Archeologii i Etnologii Mongolskiej Akademii Nauk (MAS) oraz Narodowego Mongolskiego Uniwersytetu Edukacyjnego (MSUE) w Ułan Bator. Warty podkreślenia jest fakt, że była to największa polsko-mongolska wyprawa naukowa na terenie Mongolii od 20 lat. Badaniom towarzyszył projekt mający na celu dokumentowanie fotograficzne prac terenowych, który był prowadzony przez Sonię Erdenesaikhan z Narodowego Mongolskiego Uniwersytetu Sztuki i Kultury (MSUAC) w Ułan Bator.
Obóz polsko-mongolskiej ekspedycji naukowej w północnej części Gobi.
Antoni Wójcik i Rafał Sikora (PIG-PIB) podczas badań osadów jeziornych w oparciu o sondowania wgłębne.
W wierceniu sondą ręczną kształcili się mongolscy studenci, a pracom przyglądał się archeolog Byamba Gunchinsuren.
Prace geologiczne są skoncentrowane na badaniach wychodni skał osadowych i wulkanicznych wieku kredowego oraz osadów z okresu czwartorzędu w południowo-wschodniej części masywu Bogdyn Nuruu i jego zapadliska. Jest to jeden z masywów zaliczanych do pasma Ałtaju Gobijskiego.
Profil rzecznych i eolicznych osadów czwartorzędowych, w którym występują zabytki archeologiczne (Ulan Noor Basin).
Wychodnie terygenicznych skał osadowych górnej kredy (kampan, formacja Djadokhta; stanowisko Khogil Tsav) w południowym zapadlisku
masywu Bogdyn Nuruu (Shereegeen Gashoon Basin).
Wychodnia paleozoicznych wapieni krystalicznych, w tle wulkaniczne skały masywu Bogdyn Nuruu.
Ekspedycja ma już pierwsze sukcesy. Odkryto liczne stanowiska osadnicze ze schyłkowego paleolitu, które skupiają się wokół paleojezior istniejących w okresie plejstocenu i holocenu. W górskiej części terenu badań zbadano również jaskinie, które były schronieniem dla wczesnych ludzi prowadzących koczownicy tryb życia i zajmujących się zbieractwem oraz łowiectwem. W jednej z nich zlokalizowanej w dolinie Khutul Usny stwierdzono trzy horyzonty (fazy) osadnicze zawierające artefakty kamienne oraz liczne kości. Odkrycie tego stanowiska może okazać się sensacją naukową, ponieważ badania nienaruszonych nawarstwień paleolitycznych pozwolą na uzyskanie nowych informacji o funkcjonowaniu i warunkach życia społeczności paleolitycznej w Azji Środkowej.
Badania archeologiczne i geologiczne w jaskini w skałach wulkanicznych masywu Bogdyn Nuruu (dolina Khutul Usny).
Od lewej: Marcin Szmit (MAG), Antoni Wójcik (PIG-PIB), Grzegorz Marszalec (UWr.).
Mongolsko-polski zespół dokumentujący stanowiska z rytami naskalnymi.
Od lewej: Odpurev Gankhuyag (MSUE), Rafał Sikora (PIG-PIB) oraz Khongorzul Byambasuren i Dorjsuren Uranchimeg z MSUAC.
Należy zaznaczyć, że wyniki prac grupy geologicznej w istotny sposób przyczyniają się do identyfikacji i wskazania źródła pochodzenia materiału skalnego, który był używany w paleolicie do wyrobu narzędzi. Natomiast badania osadów jeziornych i nawarstwień jaskiniowych mają na celu określenie paleośrodowiska i warunków klimatycznych jakie panowały w tamtym okresie. Bez wątpienia, ważnym dodatkowym efektem geologicznych prac terenowych będzie zaktualizowanie dotychczasowego obrazu kartograficznego wychodni skalnych w tym rejonie. Wykonano również wizję terenową i ekspertyzę dotyczącą starożytnych rytów naskalnych (petroglifów) w obszarze położonym na północ od masywu Bogdyn Nuruu, co w przyszłości może zaowocować nowym frontem badań. Kolejne prace geologiczne i archeologiczne, także z udziałem pracowników PIG-PIB, odbędą się w następnym roku.
Uskoki, a szczególnie odwrócone, są świadectwem aktywności tektonicznej obszaru badań u schyłku mezozoiku i w kenozoiku
(Shereegeen Gashoon Basin).
Mimo, że w ramach projektu nie są przewidziane badania paleontologiczne mezozoicznych gadów, to znalezienie fragmentu kości
kredowego dinozaura cieszy każdego geologa (górnokredowa formacja Djadokhta; stanowisko Khogil Tsav; Shereegeen Gashoon Basin).
Jak zwykle warunki pracy w Mongolii nie należały do łatwych, jednak teren ten dostarczał odkryć i bardzo ciekawych informacji geologicznych, co pobudzało pasję badawczą wszystkich uczestników ekspedycji. Istotna była też wspaniała naukowa atmosfera panująca wśród badaczy oraz duża pomoc kolegów i koleżanek z Mongolii, którzy aktywnie wspomagali realizację zadań stojących przed uczestnikami ekspedycji.
Po zakończonym sezonie wykopaliskowym nadszedł czas na opracowanie raportu z badań terenowych.
Od lewej Grzegorz Michalec, Marcin Szmit i Rafał Sikora.
Uczestników tej największej od 20 lat polsko-mongolskiej ekspedycji chętnie odwiedzało wielu gości, m. in. z Ambasady RP i
rektoratu MSUAC w Ułan Bator.
Bieżące relacje z postępu badań można śledzić na: https://pl-pl.facebook.com/archeouniwroc/
Tekst : Rafał Sikora
Zdjęcia: R. Sikora, A. Gałaś, M. Masojć, M. Szmit
