Identyfikacja historycznych powodzi i terenów zalewowych, wytypowanie obszarów narażonych na wystąpienie powodzi oraz ocena jej potencjalnych skutków to główne cele realizowanego właśnie przeglądu i aktualizacji wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) w trzecim cyklu planistycznym. Prace wykonywane są przez konsorcjum Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej – PIB (lider) oraz firmy Arcadis, przy udziale Państwowego Instytutu Geologicznego – PIB. Specjaliści z Zakładu Rozpoznawania i Ochrony Wód Podziemnych PIG – PIB już po raz kolejny uczestniczą w tych pracach, realizując zadania w odniesieniu do powodzi od wód podziemnych.
Powódź jest jednym z najbardziej niebezpiecznych i niszczycielskich w skutkach zagrożeń naturalnych. W zapobieganiu klęskom żywiołowym tego typu najlepiej sprawdza się prewencja, polegająca m.in. na diagnozie i oszacowaniu możliwości wystąpienia powodzi. Temu celowi służy wstępna ocena ryzyka powodziowego, której wykonanie jest obowiązkiem wynikającym z ustawy Prawo Wodne oraz Dyrektywy Powodziowej UE.
Wstępna ocena ryzyka powodziowego obejmuje obszar całego kraju, z uwzględnieniem podziału na obszary dorzeczy. Projekt dokumentu przygotowuje Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, w tym projekt wstępnej oceny ryzyka powodziowego od strony morza przygotowuje minister właściwy do spraw gospodarki morskiej i przekazuje Wodom Polskim.
Pierwsza wstępna ocena ryzyka powodziowego została opublikowana w 2011 r. Przegląd i aktualizację dokumentu zakończono w 2018 r., a załącznikiem do tego opracowania była m.in. „Metodyka opracowania wstępnej oceny ryzyka powodziowego (WORP) w zakresie powodzi od wód podziemnych (podtopień)”, wykonana przez ekspertów PIG-PIB uczestniczących w projekcie.
W obecnym, trzecim cyklu planistycznym zarówno przegląd, jak i aktualizacja wstępnej oceny ryzyka powodziowego zostaną wykonane do 22 grudnia 2024 r. Opracowanie jest finansowane ze środków Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) 2021-2027.
Powódź od wód podziemnych jest jedną z siedmiu rodzajów powodzi, klasyfikowanych według źródła (obok powodzi rzecznej, opadowej, od strony morza, od urządzeń hydrotechnicznych, wywołanej przez inne czynniki oraz powodzi o nieznanej genezie). Jest ona związana z zalaniem terenu na skutek podniesienia się poziomu wód powyżej poziomu gruntu.
Taki rodzaj powodzi wymaga specyficznego podejścia metodycznego, innego niż w przypadku powodzi rzecznych, bardziej powszechnych w świadomości społecznej. Powodzie od wód podziemnych związane są przede wszystkim z budową geologiczną i warunkami hydrogeologicznymi. Ich występowanie zależy też od zagospodarowania obszaru, intensywności i długości opadów oraz warunków hydrologicznych (stany wód powierzchniowych).
PIG-PIB od wielu lat zajmuje się identyfikacją i analizą terenów narażonych na powódź od wód podziemnych (podtopień). Efektem tych prac jest m.in. „Mapa obszarów zagrożonych podtopieniami w Polsce”, wykonana po raz pierwszy w latach 2003–2006. Wyznaczone obszary przedstawiają maksymalne możliwe zasięgi występowania podtopień (czyli położenia zwierciadła wody podziemnej blisko powierzchni terenu, co skutkuje podmokłościami) w rejonie i sąsiedztwie doliny rzecznej.
Opracowanie stało się jednym z elementów systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami stanowiącymi zagrożenie dla stref zasilania i poboru wód podziemnych. Obszary zagrożone podtopieniami w dolinach rzecznych i w ich sąsiedztwie zostały wyznaczone w oparciu o materiały geologiczne, hydrogeologiczne i hydrologiczne oraz szczegółową analizę morfologii i hydrografii terenu.
Tekst: Anita Starzycka, przy współpracy Piotra Wesołowskiego i Anny Bagińskiej
