Omówienie problematyki rozwoju basenów górnej jury i dolnej kredy w Polsce i na Węgrzech, określenie możliwości wykorzystania istniejących baz danych dla globalnej definicji granicy pomiędzy systemami jurajskim i kredowym i opracowanie założeń dalszej współpracy pomiędzy służbami geologicznymi Polski i Węgier, to kluczowe tematy spotkania członków Beriaskiej Grupy Roboczej (Berriasian Working Group) jakie odbyło się w dniach 20-26.05.2024 r. na Węgrzech, w rejonie Lasu Bakońskiego (Średniogórze Zadunajskie). Państwowy Instytut Geologiczny-PIB reprezentowali: prof. Jacek Grabowski i dr Damian Lodowski.

Spotkanie koordynowała dr Ottilia Szives z Mining and Geological Survey of Hungary (obecnie część Supervisory authority for Regulatory Affairs, Hungary – SZTFH), a obecni byli także prof. Emő Márton i dr Gabor Imre z Laboratorium Paleomagnetycznego SZTFH, oraz prof. Janos Haas z Uniwersytetu w Budapeszcie.

wegry01

Od prawej: Dr Ottilia Szives, prof. Janos Haas i prof. Jacek Grabowski przy odkrywce wapienia krynoidowego aptu (formacja z Tata), na wzgórzu zamkowym w Sümeg. Fot.: O. Szives.

W ramach spotkania odbyła się sesja terenowa w rejonie Średniogórza Zadunajskiego. Dokonano inspekcji dwóch profili tytonu i beriasu (pogranicze jury i kredy) w basenie Gór Bakońskich (profil Lókút) i basenie Zalaegerszeg (profil Sümeg). Podczas wizyty w profilu Sümeg, prof. Jacek Grabowski wygłosił krótki wykład o podstawach metody paleomagnetycznej dla studentów geologii Uniwersytetu w Budapeszcie.

wegry02

Prof. Jacek Grabowski i prof. E. Márton prowadzą zajęcia dla studentów geologii Uniwersytetu w Budapeszcie, profil Sümeg. Fot.: O. Szives.

Profil Lókút jest referencyjnym profilem granicy interwału jura/kreda na Węgrzech. Jest on doskonale zbadany pod względem stratygraficznym, przy czym znaczący wkład do rozpoznania profilu wnieśli badacze polscy z PIG-PIB: J. Grabowski, D. G. Lodowski i H. Wierzbowski (magnetostratygrafia, chemostratygrafia, izotopy stabilne) oraz PAN (A. Pszczółkowski, stratygrafia mikroskamieniałości). Obecne prace koncentrują się na próbie rozpoznania orbitalnych cykli astronomicznych (cykle Milankovicha), czyli tzw. kalibracji astrochronologicznej. Rekonstrukcja rytmu zmian parametrów orbity ziemskiej, tj. precesji (której okres wynosi ok. 26 tys. lat), skośności (ok. 41 tys. lat) i ekscentryczności (ok. 100 tys. i 405 tys. lat), jak również cykli wyższego rzędu, odpowiadającym w przybliżeniu granicom pięter i podpięter (ok. 1,2 oraz 2,4 mln lat) w profilu Lókút pozwoli na niezwykle szczegółowe, tj. wykraczające poza rozdzielczość stratygraficzną dostępną dla jakiejkolwiek innej metody, datowanie utworów późnego tytonu i wczesnego beriasu. Tak szczegółowa chronostratygrafia ułatwiłaby korelację warstw granicznych jury i kredy pomiędzy odległymi obszarami, należącymi do odmiennych prowincji paleobiogeograficznych, charakteryzujących się odmiennym zestawem skamieniałości oraz nie zawsze jednoznacznym zapisem zmian polarności ziemskiego pola magnetycznego.

Pilotażowe badania wykazały, że zmiany zawartości drobnych ziaren magnetytu oraz zmiany składu organizmów planktonicznych (np. stosunki ilościowe pomiędzy radiolariami i kalpionellami) w głębokomorskich utworach węglanowych były warunkowane m.in. kierunkiem i intensywnością procesów paleoklimatycznych. To z kolei pozwala podejrzewać, iż procesy te mogły być czułe również na rytm zmian orbitalnych, stanowiący swoisty motor napędowy cyklicznych zmian klimatycznych na naszej planecie.

wegry03 web

Szczegółowe opróbowanie wapieni górnego tytonu profilu Lókút (formacja Pálihálás), przeprowadzone dla celów stratygrafii orbitalnej. Metoda ta wymaga bardzo gęstego opróbowania – w tym przypadku pobierano próbki za pomocą wiertarki polowej co 2,5-5 cm. Fot.: J. Grabowski.

Tekst: prof. Jacek Grabowski, dr Damian Lodowski