Oddział Pomorski Państwowego Instytutu Geologicznego - PIB realizuje zadanie pn. „Pomorski Ośrodek Edukacji Geologicznej Biała Góra”, którego efektem będzie opracowanie specjalistycznej dokumentacji architektonicznej, budowlanej i technicznej oraz przygotowanie koncepcji merytorycznej wystaw i programu edukacyjnego. Aby jak najlepiej przygotować się do realizacji zadania i osiągnięcia zamierzonych efektów, przeprowadzono szereg wizyt studyjnych i konsultacji w najnowocześniejszych ośrodkach muzealno - edukacyjnych położonych na obszarze południowego Bałtyku. Dokonana analiza umożliwiła poznanie specyfiki wykorzystania regionalnych zasobów geologicznych w geoedukacji i geoturystyce. Wykonano przegląd przedstawianych treści edukacyjnych, w celu odnalezienia luki i niszy, którą mogłoby wypełnić przyszłe centrum w Białej Górze.
Najcenniejszymi i najbardziej pomocnymi spotkaniami były te, które miały miejsce na terenie Niemiec na wyspie Rugia: w Muzeum Kredy w Gummanz oraz w Centrum Edukacji Przyrodniczej Königsstuhl Jasmundzkiego Parku Narodowego, a także na terenie nadbałtyckich wysp Danii: w GeoCenter Møns Klint, GeoMuseum w Faxe oraz NaturBornholm w Aakirkeby. Miejsca te stanowią nowoczesne ośrodki edukacji z zakresu nauk o Ziemi i pokrewnych nauk przyrodniczych, a treści ich interaktywnych wystaw prezentują zagadnienia dotyczące regionalnego dziedzictwa geologicznego obszaru bałtyckiego.
Muzeum Kredy w Gummanz, Rugia (Niemcy)
Dokonana analiza pozwoliła na zapoznanie się ze specyfiką wykorzystania w geoedukacji i geoturystyce regionalnych zasobów geologicznych, a także pozwoliła dokonać przeglądu przedstawianych treści edukacyjnych, w celu odnalezienia luki i niszy, którą mogłoby wypełnić przyszłe centrum w Białej Górze. Równie istotne co treści, są środki i metody ich prezentacji oraz charakter programu edukacyjnego. Wykorzystanie współczesnych rozwiązań technicznych i informatycznych daje niemal nieograniczone możliwości w przedstawianiu dowolnych pojęć i zjawisk przyrodniczych. Ważny jest ich odpowiedni dobór, aby zorganizowana wystawa wyposażona była w stanowiska edukacyjne, które nie tylko trafnie i przejrzyście odzwierciedlą rzeczywistość, lecz także razem będą się składać na spójną opowieść o historii i dziedzictwie geologicznym omawianego obszaru.
Nowoczesna wystawa geologiczna w GeoCenter Møns Klint, Dania
Ponadto bardzo duże znaczenie odgrywa trwałość i niezawodność elementów ekspozycji oraz ich niski koszt użytkowania w przyszłości. Odbyte rozmowy, spotkania i konsultacje z dyrekcją oraz pracownikami odwiedzonych ośrodków pozwoliły zapoznać się z procesem tworzenia centrum edukacyjnego, zarówno w zakresie przygotowania koncepcji merytorycznej, jak i w aspekcie poruszania się w zawiłościach organizacyjnych, administracyjnych i prawnych związanych z powołaniem oraz funkcjonowaniem tego typu obiektu.
Udogodnienia dla odwiedzających, terenowe dystrybutory darmowych folderów edukacyjnych
Bogactwo wrażeń, w które obfitowały odbyte wizyty studyjne oraz zebrane doświadczenia pozwoliły na sformułowanie szeregu wniosków, przydatnych w planowaniu i projektowaniu obiektu, jak i na dalszych etapach jego przebudowy i funkcjonowania.
Kopalnie wiedzy, pokłady pomysłów
Tak w skrócie można określić odwiedzone na obszarze Niemiec i Danii centra edukacji geologicznej. W każdym z nich odwiedzający zapoznaje się mnogością pojęć i terminów związanych z geologią, górnictwem i pokrewnymi naukami o Ziemi. Jednak czynnikiem decydującym o ich sukcesie dydaktycznym jak i frekwencyjnym jest koncepcja, determinująca treść merytoryczną programu edukacyjnego danego ośrodka. To właśnie odpowiedni pomysł na prezentowaną tematykę stanowi punkt wyjścia do wyselekcjonowania grupy prezentowanych zagadnień, ich ustrukturyzowania oraz przedstawienia za pomocą prostego i zrozumiałego języka jak również atrakcyjnych form i środków przekazu.
Wystawa w Muzeum Kredy w Gummanz, Rugia (Niemcy)
W Centrum Edukacji Königsstuhl wystawa przedstawia poszczególne komponenty przyrody parku, a spośród nich pierwszoplanową rolę odgrywa majestatyczny kredowy klif, który jest najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu wyspy Rugia.
Kredowy brzeg klifowy z platformy widokowej Koenigsstuhl, Rugia (Niemcy)
Zlodowacenia plejstoceńskie na wystawie w Centrum Edukacji Koenigsstuhl, Rugia (Niemcy)
Imponujące nadmorskie klify stanowią temat przewodni w programie edukacyjnym GeoCenter Møns Klint na duńskiej wyspie Møn.
Panorama kredowego klifu na wystawie w GeoCenter Møns Klint, Dania
Interaktywne stanowiska edukacyjne wystawy w GeoCenter Møns Klint, Dania
Lokalnym surowcom mineralnym poświęcono wystawy w Muzeum Kredy w Gummanz na Rugii oraz w GeoMuseum w Faxe na duńskiej Zelandii, gdzie zaprezentowano niezliczone informacje na temat wapieni eksploatowanych w pobliskim kamieniołomie, słynnych ze względu na tworzące je paleogeńskie koralowce głębokomorskie oraz inne znaleziska paleontologiczne.
Okazy geologiczne na wystawie w Muzeum Kredy w Gummanz, Rugia (Niemcy)
Kamieniołom jako element wystawy w GeoMuseum Faxe, Dania
Różne podejścia, ten sam cel
W odwiedzonych ośrodkach zauważalne są odmienne wizje odnoszące się do sposobu zwiedzania oraz wykorzystania oferty edukacyjnej. W Centrum Edukacyjnym Königsstuhl odwiedzający oprowadzani są po stanowiskach edukacyjnych z wykorzystaniem audioprzewodnika, dzięki czemu zwiedzanie wystawy odbywa się w atmosferze skupienia, a w samej wystawie poświęcono wiele przestrzeni na aranżację przestrzeni skłaniającej do rozmyślań i refleksji nad pięknem i wartością przyrody.
Zlodowacenia plejstoceńskie na wystawie w Centrum Edukacji Koenigsstuhl, Rugia
Odmienną koncepcję prezentuje GeoCenter Møns Klint, gdzie zwiedzanie wystawy, poza walorami edukacyjnymi, ma być doświadczeniem rodzinnym, budującym interakcje społeczne. W przypadku dodatkowych pytań, odwiedzającym pomocą służą przewodnicy.
Mieszkańcy kredowego morza na wystawie w GeoCenter Møns Klint, Dania
Z punktu widzenia gości z Polski niezwykłym, liberalnym podejściem do odkrywania bogactwa geologicznego charakteryzuje się GeoMuseum w Faxe, gdzie odwiedzającym udostępniany jest pobliski czynny kamieniołom, będący w pełni działającym zakładem górniczym. Gościom muzeum wypożyczane są młotki i dłuta służące do samodzielnych paleontologicznych poszukiwań, odbywających się na własną odpowiedzialność, bez jakiegokolwiek dozoru. Zatem widok rodzin z dziećmi z tłem w postaci gigantycznych pojazdów i maszyn górniczych jest tam codziennością. Warunkiem bezpieczeństwa jest zachowanie odpowiedniego dystansu od maszyn i pojazdów górniczych oraz samodyscyplina.
Koegzystencja zwiedzających i maszyn górniczych w kamieniołomie wapienia w Faxe, Dania
Dłuta i młotki wypożyczane odwiedzającym w celu bezpośredniej eksploracji skarbów geologicznych kamieniołomu wapienia w Faxe
Choć każdy z wymienionych ośrodków edukacyjnych oferuje odmienny sposób poznawania i zdobywania wiedzy, wszystkie charakteryzuje ten sam cel, którym jest wzbudzenie zainteresowania nad różnorodnością bogactw przyrody nieożywionej, zachęcenie do ich odkrywania, zadawania pytań oraz dalszego samodzielnego poszukiwania odpowiedzi.
Pośród geologicznych fenomenów
Cechą charakteryzującą omawiane centra nauki i edukacji jest ich lokalizacja w bezpośrednim sąsiedztwie atrakcji i obiektów geologicznych, których dotyczy tematyka wystaw, tj. wybrzeża klifowe, kamieniołomy surowców skalnych, czy jak w przypadku centrum NaturBornholm - wzgórze Klintebakken, gdzie można obserwować widoczną w morfologii terenu granicę pomiędzy jednostkami tektonicznymi: proterozoicznym kratonem wschodnioeuropejskim a platformą zachodnioeuropejską. Dzięki takiemu położeniu treść ekspozycji posiada odpowiedni kontekst środowiskowy, a odwiedzający mają możliwość dokonania własnych bezpośrednich obserwacji terenowych, łącząc tym samym zdobytą wiedzę z praktyką. Ułatwieniem eksploracji terenowej są przygotowane szlaki piesze, ścieżki edukacyjne, schody czy platformy widokowe.
Ścieżka edukacyjna na wzgórzu Klintebakken, Bornholm, Dania
Nie samą wiedzą człowiek żyje
Poza przygotowaniem wystawy i interesującego programu edukacyjnego niezwykle ważnym aspektem jest zapewnienie efektywnie funkcjonującej infrastruktury towarzyszącej i organizacja ruchu zwiedzających. Dzięki odpowiednio przygotowanym i oznaczonym drogom dojazdowym, szlakom pieszym oraz przestronnym parkingom zwiedzający mogą komfortowo dotrzeć do oferowanych atrakcji.
Budynek GeoCenter Møns Klint, Dania
Ponadto dużym zainteresowaniem gości cieszą się punkty gastronomiczne oraz punkty sprzedaży pamiątek, gadżetów i publikacji. Oczywiście na tego typu aranżację przestrzeni mogą sobie pozwolić centra zorganizowane w nowych, stworzonych specjalnie na ten cel budynkach. Niemniej, nawet w starym i niewielkim zaadaptowanym na potrzeby edukacyjne obiekcie mieszczącym Muzeum Kredy w Gummanz udało się wygospodarować miejsce na minisklep z okazami i literaturą geologiczną.
Punkt sprzedaży publikacji i pamiątek w GeoCenter Møns Klint, Dania
Przykładem doskonałej organizacji jest Centrum Edukacji Königsstuhl. Dzięki zastosowanym udogodnieniom komunikacyjnym i turystycznym obiekt odwiedza aż 240 000 osób rocznie!
Jedno ze stanowisk edukacyjnych Centrum Edukacji Koenigsstuhl na Rugii
Korzyść dla wszystkich
Centra i ośrodki edukacji geologicznej są inicjatywami pożytecznymi dla inwestorów, odwiedzających jak i lokalnych społeczności. Na analizowanych obszarach geoedukacja i geoturystyka stanowią siłę napędową regionalnego rozwoju gospodarczego. Z tego względu zauważalny jest silny trend na zagospodarowanie i udostępnianie posiadanych walorów geologicznych oraz obiektów górniczych i pogórniczych. Tendencja ta jest szczególnie widoczna w Danii – kraju zdominowanym przez krajobraz i działalność rolniczą – gdzie spektakularne klify Møns Klint jak i wpisane listę światowego dziedzictwa UNESCO klify Stevns Klint są atrakcjami generującymi największy ruch turystyczny w regionie.
Klif Møns Klint w całej okazałości
Z aprobatą berła, korony i ratusza
Z wartości i znaczenia posiadanego dziedzictwa geologicznego i górniczego w Danii i w Niemczech zdają sobie sprawę przedstawiciele władz zarówno na szczeblu lokalnym, jak i najwyższym. Inicjatywy o charakterze geoedukacyjnym i geoturystycznym spotykają się ze szczególnym uznaniem i wsparciem w Danii, gdzie członkowie rodziny królewskiej objęli mecenatem najważniejsze centra edukacji geologicznej i przyrodniczej kraju.
Budowie ośrodka GeoCenter Møns Klint zostało udzielone wsparcie finansowe ze środków Fundacji Królowej Małgorzaty i Księcia Henryka, o czym przypomina zawieszony w hallu budynku portret, z którego monarchini dostojnie zerka na zastępy odwiedzających. Natomiast Jego Królewska Wysokość Książę Henryk osobiście dokonał otwarcia centrum edukacji NaturBornholm, położonego w sercu tej bardzo często odwiedzanej również przez turystów z Polski wyspy. Oba wspomniane ośrodki zostały także częściowo dofinansowane przez Arbejdsmarkedets Feriefond (w wolnym tłumaczeniu Fundusz Urlopowy Rynku Pracy) – instytucji samorządowej udzielającej długoterminowych pożyczek m.in. na tworzenie nowych atrakcji turystycznych i muzeów w Danii.
Pracownia do zajęć praktycznych w GeoCenter Møns Klint, Dania
Przykładem na efektywne wykorzystanie i zarządzanie georóżnorodnością jest także inicjatywa utworzenia centrum dla odwiedzających, które położone będzie w nieczynnym dziś kamieniołomie wapienia w Boesdal, leżącym w sąsiedztwie klifów Stevns Klint. W centrum planowane jest umieszczenie wystawy na temat geologii i górnictwa tego obszaru, słynnego ze względu na odsłonięcie warstwy osadów wzbogaconych w iryd, wyznaczającej granicę pomiędzy kredą a paleogenem. Budowa centrum jest inicjatywą gminy Stevns, a działalność ta uzyskała wsparcie ze strony rządu Danii, poprzez włączenie przedsięwzięcia do krajowego planu rozwoju turystyki przyrodniczej i turystyki nadmorskiej. Wyznaczony plan pozwoli na realizację dziesięciu podobnych projektów umiejscowionych wzdłuż wybrzeża Danii. W kosztach przedsięwzięcia, wycenianego na ok. 80 mln DKK, będzie partycypować gmina (10 mln. DKK) oraz szereg krajowych fundacji.
Widok na nieczynny kamieniołom Boesdal położony pośród klifów Stevns Klint, źródło archidaily.com
Wizualizacja centrum odwiedzających wraz z zagospodarowaniem terenu kamieniołomu w Boesdal, źródło archidaily.com
Również Centrum Edukacji Königsstuhl, stanowiące najliczniej odwiedzaną atrakcję turystyczną na wyspie Rugia, funkcjonuje przy wsparciu lokalnych władz. Pobliskie miasto Sassnitz posiada nie tylko 30% udziałów w spółce zarządzającej centrum, lecz także wspiera jego działalność poprzez utrzymanie infrastruktury drogowej i komunikacji miejskiej dowożącej odwiedzających niemal pod sam budynek.
Puls Ziemi przedstawiony na wystawie w NaturBornholm, Dania
Bogactwo wrażeń, w które obfitowały odbyte wizyty studyjne, zebrane doświadczenia i porady praktyczne pozwoliły na sformułowanie szeregu wniosków, przydatnych w planowaniu i projektowaniu obiektu oraz w dalszych etapach jego przebudowy i funkcjonowania. Najważniejszym rezultatem jest ukształtowanie wizji funkcjonowania i koncepcji merytorycznej dla przyszłego Pomorskiego Ośrodka Edukacji Geologicznej Biała Góra.
Odnawialne źródła energii wg LEGO, NaturBornholm, Dania
Tekst: Agnieszka Strzelecka
Zdjęcia: Agnieszka Strzelecka, Artur Skowronek
Wizualizacja centrum Odwiedzających z Boesdal pochodzi ze strony www.archidaily.com
