V-Ż

VPDB (Vienna PDB) -  wzorzec izotopowy tlenu I wodoru wody 

VSMOW (Vienna SMOW) - wzorzec izotopowy tlenu i wodoru wody

Warstwa wodonośna - oznacza warstwę lub warstwy skał lub inny poziom geologiczny o znaczącym rozprzestrzenieniu w planie, wystarczającej porowatości i przepuszczalności, umożliwiające znaczący przepływ wód podziemnych lub pobór znaczących ilości wód podziemnych. Jest ośrodek skalny o pełnym nasyceniu mający zdolność do gromadzenia, przewodzenia wód wolnych oraz do oddawania pod wpływem wytworzonej różnicy ciśnień piezometrycznych. Można wyróżnić warstwy wodonośne o zwierciadle swobodnym i naporowym, a wedle charakteru ośrodka hydrogeologicznego klasyfikujemy warstwy wodonośne jako jednorodne i niejednorodne, izotropowe i anizotropowe.

Weryfikacja modelu matematycznego (calibration and verification of simulation model) - procedura polegająca na porównywaniu reakcji modelu na zadane wymuszenia z reakcjami systemu rzeczywistego i analizie zgodności między danymi generowanymi przez oba te układy. Zasadą jest, że do weryfikacji wykorzystuje się inny zestaw danych niż do identyfikacji (tarowania) modelu.

Wezbranie rzeki (freshet) – podnoszenie się stanu wody w korycie rzeki pod wpływem intensywnego zasilania opadami, topnienia śniegów i lodu a w ujściowym odcinku pływami lub spiętrzeniami sztormowymi morza.

Węgiel ¹⁴C - powstaje głównie w atmosferze w wyniku oddziaływania wtórnych neutronów (generowanych przez cząstki promieniowania kosmicznego) na atomy azotu wg schematu ¹⁴N + n = ¹⁴C + p + 0,626 MeV. Powstały izotop zostaje w ciągu kilku godzin utleniony, tworząc CO2, przy czym mimo wyraźnego zróżnicowania w wielkości strumienia neutronów wtórnych w zależności od szerokości geograficznej (ok. 3,5 razy większej w rejonie równika w stosunku do okolic biegunowych) rozkład ¹⁴C w atmosferze ziemskiej jest dość równomierny, a obserwowane różnice nie przekraczają 5%. Okres półtrwania ¹⁴C wynosi 5730 lat; w wyniku przemiany b ^- tworzy się ponownie ¹⁴N. Średni czas przebywania ¹⁴C w atmosferze wynosi około 10 lat.
2 zostaje włączony do obiegu geochemicznego i wykorzystywany jest m.in. w hydrogeologii do „datowania” wód podziemnych.

Wgłębny system wodonośny zwykłych wód podziemnych (deep fresh water aquifer) - obejmuje zbiornik o bardzo powolnej wymianie wód, słabym kontakcie hydraulicznym z podstawową siecią hydrograficzną, o polu hydrodynamicznym w niewielkim stopniu kształtowanym przez dolinne strefy drenażowe układów krążenia zlewniowego, drenowany w ramach regionalnych układów krążenia wód podziemnych odpływem do dolin rzek głównych poprzez płytsze poziomy wodonośne w warunkach utrudnionego kontaktu hydraulicznego.

„Wiek” wód podziemnych („age” of groundwater)- termin umowny, którym określa się czas jaki upłynął od momentu infiltracji wody atmosferycznej lub od momentu uformowania składu izotopowego jej składników w wyniku procesów fizyczno-chemicznych zachodzących w strefie przypowierzchniowej do czasu poboru próbki wody podziemnej. Umowność ta wynika z faktu, iż określany jest wiek najbardziej prawdopodobny czyli tzw. czas przebywania izotopu w systemie wodonośnym (residence time), co nie zawsze pokrywa się z czasem przebywania wody w tym systemie. Z większą ścisłością termin ten może być  stosowany  w odniesieniu do wód uwięzionych w osadach dennych zbiorników wodnych, a więc tam gdzie nie zachodzi ani migracja wody, ani naturalnego znacznika izotopowego.

Wiertnica (drilling rig) – urządzenie do wykonywania otworów wiertniczych metodą obrotową lub udarową.

Wody alkaliczne (alkaline water) → wody o wysokiej zasadowości, wywołanej obecnością wodorowęglanów, wodorotlenków i węglanów metali alkalicznych (sodu i potasu) oraz metali ziem alkalicznych (wapnia i magnezu).

Wody artezyjskie (artesian water) – nazywane wodami naporowymi, które wypływają ze studni samoczynnie na powierzchnię terenu. Studnie takie nazywamy artezyjskimi lub studniami z samowypływem. Nazwa pochodzi od prowincji Artois we Francji, której łacińska nazwa z czasów Cesarstwa Rzymskiego brzmiała Artesium. Już w średniowieczu wykonywane tam studnie wyróżniał się samowypływem wód.  Wyróżniane są także niecki i baseny artezyjskie, np. niecka warszawska, niecka łódzka oraz basen paryski, londyński lub lombardzki. 

Wody błonkowate (film/pellicular water) - wody fizycznie związane siłami elektrycznymi dzięki ładunkom elektrostatycznym cząsteczek wody – dipoli wody otaczającej ziarno mineralne w ośrodku gruntowym. Ilość wody błonkowatej nazywana jest wilgotnością molekularną i wyrażana w % suchej masy gruntu. Im mniejsze są ziarna mineralne gruntu, tym większa jest jego wilgotność molekularna.

Woda dostępna (available water/available moisture)→ maksymalna ilość wody dostępnej dla roślin przemieszczającej się przez strefę korzeniową, która wskutek różnic ciśnienia osmotycznego między wodą glebową i płynami komórkowymi, może być przyswojona przez rośliny. W.d. jest różnicą między polową pojemnością wodną a wilgotnością określoną dla punktu więdnięcia roślin.

Woda drenażowa (water from drainage) - wody gruntowe (podziemne) odprowadzane rurociągami, rowami, systemami drenów z odwadnianych terenów. W.d. nie są kierowane do oczyszczalni ścieków a ich jakość zależy od wód I poziomu wodonośnego i stanu sanitarnego gleby.

Wody glauberskie -  wody mineralne, w których dominują jony siarczanowo-sodowe.

Wody głębinowe (connate water) – wody występujące na dużych głębokościach, praktycznie wyłączone z obiegu, o bardzo długim czasie przebywania w ośrodku skalnym i zmienionym składzie chemicznym wskutek interakcji z ośrodkiem skalnym, przemian fazowych minerałów podczas diagenezy i najczęściej o wysokich ciśnieniach złożowych wywołanych oddziaływaniem procesów elektroosmotycznych (membranowych). 

Wody grawitacyjne (gravitational water) – wody wolne (grawitacyjne) są wodami które pod wpływem gradientu hydraulicznego przemieszczają się w warstwach wodonośnych w procesie filtracji lub przesiąkania, w przeciwieństwie do wód fizycznie lub chemicznie związanych i wód zawieszonych.

Wody gruntowe (groundwater) - wody podziemne o swobodnym zwierciadle, występujące w warstwach wodonośnych nie izolowanych od powierzchni osadami słabo lub bardzo słabo przepuszczalnymi. Są zasilane bezpośrednio wskutek infiltracji części opadów i są wrażliwe za zanieczyszczenia z powierzchni terenu.

Wody infiltracyjne (infiltration water) – wody powstałe z opadów, przenikające pod wpływem grawitacji przez strefę aeracji (strefa o niepełnym nasyceniu) i zdążające do strefy saturacji (strefa o pełnym nasyceniu). →Infiltracja. Wody infiltracyjne w części mogą być →wodami związanymi.

Wody kapilarne (capillary water) -  wody w strefie aeracji, utrzymywane w bardzo wąskich porach i szczelinach skał dzięki siłom molekularnym, analogicznie do zjawiska włoskowatości w kapilarach. Woda kapilarna wypełnia wolne kanaliki lub pory ponad swobodnym zwierciadłem wód podziemnych, w strefie wzniosu kapilarnego. Występuje ona również w strefie aeracji ponad strefą saturacji w soczewach osadów o dużej dyspersji - o bardzo drobnych ziarnach mineralnych, np. w piaskach pylastych i mułkach. Wysokość wzniosu kapilarnego w pyłach i glinach dochodzi do kilku metrów.

Wody krasowe (karst water) - wody wolne przebywające w ośrodku skalnym podlegającym procesom krasowym. Są to zazwyczaj wapienie, gipsy, dolomity a w suchym klimacie również formacje salinarne, w tym złoża soli kamiennej. Wody krasowe wypełniają w całości lub częściowo pustki skalne w formie tuneli, rynien, szczelin, jaskiń i kanałów. W praktyce występują wody szczelinowo-krasowe.

Wody konstytucyjne (chemically combined water) - wody chemicznie związane, która wchodzą w skład minerałów, występuje w strukturach sieci jonowych, głównie krzemianów i glinokrzemianów.

Wody krystalizacyjne (water of crystallization) -  woda chemicznie związana, wchodząca w skład sieci krystalicznych minerałów.

Wody lecznicze (therapeutic water) - wody mineralne i słodkie (zwykłe) uznane przez ministra Zdrowia i Opieki Społecznej za mające właściwości lecznicze, niezanieczyszczone pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, o naturalnej zmienności cech fizycznych i chemicznych (w granicach dopuszczalnych wahań), Wody te są uznane za kopalinę, których wydobycie podlega prawu górniczemu i geologicznemu. Badaniem własności leczniczych wód i ich stosowaniem w lecznictwie zajmuje się balneologia. Klasyfikacja w. leczniczych zawiera następujące podstawowe typy chemiczne wód: wodorowęglanowe, chlorkowe i siarczanowe.

Do wód leczniczych zalicza się wody podziemne (mineralne i/lub swoiste), spełniające, co najmniej jeden z następujących warunków:

• zawartość rozpuszczonych składników mineralnych stałych – nie mniej niż 1000 mg/dm³
• zawartość jonu żelazawego – nie mniej niż 10 mg/dm³
• zawartość jonu fluorkowego – nie mniej niż 2,0 mg/dm³
• zawartość jonu jodkowego – nie mniej niż 1 mg/dm³
• zawartość siarki dwuwartościowej – nie mniej niż 1 mg/dm³
• zawartość kwasu metakrzemowego – nie mniej niż 70 mg/dm³
• zawartość radonu – nie mniej niż 74 Bq
• zawartość dwutlenku węgla niezwiązanego – nie mniej niż 250 mg/dm³ .

Aktualnie złoża wód leczniczych, spełniające powyższe warunki, znajdują się w 72 miejscowościach, wymienionych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dn. 14.02.2006 r. w sprawie złóż wód podziemnych zaliczonych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych, a także zaliczenia kopalin pospolitych z określonych złóż lub jednostek geologicznych do kopalin podstawowych ( Dz. U. Nr 32, poz. 220 ). Do wód leczniczych zalicza się również wody podziemne występujące we wszystkich jednostkach geologicznych, jeśli zawartość wolnego dwutlenku węgla przekracza 250 mg/dm³.

Wody mineralne (mineral water) - wody podziemne o znacznym stężeniu rozpuszczonych substancji mineralnych. Sucha pozostałość S,  tych wód przekracza 1 g/dm³ a w skrajnych przypadkach dochodzi do 350 g/dm³. Wody podziemne (mineralne) zawierają składniki w kilku postaciach: rozpuszczone gazy, jony, pary jonowe, kompleksy a także substancje koloidalne i zawiesiny. W zależności suchej pozostałości stosowana jest klasyfikacja:

• wody słabo zmineralizowane  1<S<3 g/dm³,
• wody średnio zmineralizowane  3<S<10 g/dm³ (inaczej słonawe lub brakiczne),
• wody silnie zmineralizowane (inaczej słone) 10<S<35 g/dm³,
• solanki - zawierają ponad 35 g/dm³ rozpuszczonych substancji w 1 dm³.

Wody osmotyczne (osmotic water) →Wody błonkowate, woda słabo związana z cząstkami mineralnymi gruntu (skały). Utrzymywana przez siły osmotyczne.

Wody podziemne (groundwater) - wody, występujące w porach, szczelinach lub pustkach krasowych ośrodka skalnego skorupy ziemskiej. W zależności od rodzaju skał i występujących w nich wolnych przestrzeni wyróżniamy  wody porowe, wody szczelinowe i  wody krasowe, a w przypadku złożonych ośrodków: wody porowo-szczelinowe i szczelinowo-krasowe. Zasadnicza część wód podziemnych w klimacie umiarkowanym  pochodzi z  infiltracji opadów atmosferycznych a dodatkowo, do kilkunastu procent z kondensacji pary wodnej  w strefie aeracji (nienasyconej). Dawniej wskazywano również na możliwość występowania wód juwenilnych powstających przez wydzielanie się pary wodnej z roztworów magmowych (obszary aktywnego wulkanizmu lub na których mają miejsce procesy postwulkaniczne). Na dużych głębokościach, poniżej 1000 m część wód podziemnych powstaje przez odwodnienie minerałów wskutek ich przemian fazowych na dużej głębokości. Są to wody konstytucyjne. W osadach dawnych zbiorników wodnych (morza i jeziora) zachowują się wody reliktowe nazywane również syn sedymentacyjnymi.

Wody podziemne powstałe z opadów atmosferycznych (wody infiltracyjne), przenikają pod wpływem grawitacji w głąb Ziemi, poprzez warstwę gleby i podglebia (strefa aeracji). W tej strefie zatrzymywana jest pewną ich część wód tzw. błonkowatych wskutek wiązania siłami elektrostatycznymi  z ziarnami gruntu otoczonymi wodą higroskopijną. Ta część wód związanych, która utrzymywana jest bezpośrednio z ziarnami mineralnymi siłami molekularnymi wskutek adsorpcji  nosi nazwę wód higroskopijnych. Wody higroskopijne mają odmienne właściwości fizyczne od wód wolnych, np. ich gęstość dochodzi do 2 kg/dm³, temperatura zamarzania 78⁰C, nie mają możliwości ruchu i nie przenoszą ciśnień hydrostatycznych. Do wód związanych zaliczone są wody chemicznie związane, które wchodzą w wiązania z siecią krystalograficzną minerałów ilastych, gipsów i innych. 

Woda wolna podlegająca siłom grawitacji (wody grawitacyjne) zatrzymuje się w sprzyjających warunkach na nieprzepuszczalnych lub słabo przepuszczalnych warstwach ciągłych lub w postaci soczew w strefie aeracji, gdzie tworzy się woda zawieszona. Woda kapilarnie zawieszona istniej w strefie wzniosu kapilarnego nad zwierciadłem wód podziemnych pod wpływem sił spójności i przylegania, Wyróżniana jest woda kapilarnie zawieszona w strefie aeracji i wodę kapilarną właściwą w przypadku jej ciągłości ze strefą saturacji (strefa nasycona).

Pozostała, główna część wód infiltracyjnych dąży pod wpływem siły ciężkości w głąb skorupy ziemskiej do strefy saturacji strefy nasyconej), tworząc  poziom wodonośny (warstwę wodonośną) lub zespół warstw wodonośnych, co nazywane jest zbiornikiem wód podziemnych. Wody w warstwach wodonośnych gromadzą się ponad warstwą praktycznie nieprzepuszczalną dla wody (np. iłu), tj. nad warstwą o dużym oporze hydraulicznym. Granicę strefy aeracji i saturacji stanowi powierzchnia zwierciadła wody, które w tym przypadku ma charakter swobodny. Zwierciadło wód podziemnych jest umowną powierzchnią na której ciśnienie hydrostatyczne równe jest atmosferycznemu. W przypadku zniszczenia strefy wzniosu kapilarnego podczas wykonywania wykopu lub studni na granicy ośrodka nasyconego i nienasyconego pojawia się swobodne zwierciadło wody.

Wody podziemne w strefie saturacji (nasyconej) podlegają przepływom pod wpływem grawitacji od obszarów zasilania (strefy wododziałowe), w których istnieje największa wartość wysokości hydraulicznej w kierunku dolin rzecznych i zbiorników wód powierzchniowych, gdzie zachodzi  drenaż wód podziemnych. W przypadkach złożonej budowy geologicznej, gdy warstwa wodonośna występuje pod przykryciem warstw bardzo słabo przepuszczalnych zasilanie wód podziemnych zachodzi poprzez przesączanie się wód infiltracyjnych – zasilanie pośrednie lub następuje dopływ podziemny – lateralny z innego obszaru, gdzie zachodzi infiltracja wód opadowych. Zwierciadło wody ma w tym przypadku  najczęściej charakter napięty i nazywane jest  napiętym zwierciadłem wód podziemnych.

W zależności od głębokości występowania wód podziemnych w profilu pionowym oraz rozmieszczenia warstw wodonośnych i warstw je rozdzielających wyróżniamy:

• wody przypowierzchniowe, potocznie nazywane podskórnymi (lub z jęz. greckiego hipodermicznymi),
• wody gruntowe, oddzielone od powierzchni terenu strefą aeracji,
• wody wgłębne, oddzielone od powierzchni terenu warstwami słabo przepuszczalnymi, występują często poniżej jednego lub nawet kilku warstw wodonośnych,
• wody głębinowe, występujące na dużej głębokości, praktycznie wyłączone z systemu krążenia wód podziemnych i podlegające powolnym przemieszczeniom wskutek gradientów pól osmotycznego, elektrycznego, termicznego a także pod wpływem przemian fazowych minerałów i uwolnień i gazów w skorupie ziemskiej. Często towarzyszą złożom kopalin.

Litologia ośrodka skalnego, głębokość występowania, przemiany mineralne wskutek procesów diagenezy i czas przebywania wody w środowisku skalnym kształtuje ich skład chemiczny i wielkość mineralizacji wody. Na podstawie zawartości rozpuszczonych substancji mineralnych wyróżniamy:

• wody słodkie (zwykłe) o mineralizacji ogólnej do 1g/dm³ ,
• wody mineralne o mineralizacji ogólnej powyżej 1 g/dm³ .

Wody porowe (porous water) - wody wolne podlegające siłom grawitacji. Wody interstycjalne, wypełniające puste przestrzenie między ziarnami mineralnymi, np. żwirów, piasków.

Wody potencjalnie lecznicze (prospective therapeutic water) – zwyczajowa nazwa wód mineralnych (zawierających co najmniej 1000 mg/dm³ rozpuszczonych składników stałych) i/lub swoistych, nie uznanych rozporządzeniem Rady Ministrów za kopaliny, które spełniają wymogi wód leczniczych. Wody te były lub w przyszłości mogą zostać zaliczone do kopalin.

Wody publiczne (state’s water)- wody stanowiące własność Skarbu Państwa, do których należą: morze terytorialne, śródlądowe wody powierzchniowe, wody podziemne o ile ustawa prawo wodne nie stanowi inaczej oraz inne wody śródlądowe na mocy specjalnych porozumień.

Wody prywatne (private water) - wodami prywatnymi mogą być w. stojące w stawach, jeziorach w. w studniach znajdujących się na prywatnych gruntach, wody w kanałach i rowach melioracyjnych o szerokości w dnie do 1,5 m. Wody te stanowią własność indywidualną lub spółdzielczą.

Wody przypowierzchniowe (close to surfach water/hipodermic water) – inaczej →wody podskórne (hipodermiczne), których zwierciadło swobodne występuje przy powierzchni terenu. W przypadku w.p. nie występuje strefa aeracji. w. przejściowe do wód powierzchniowych, występują w podmokłych dolinach rzek, obszarach bagiennych, w sąsiedztwie nizin pojeziernych lub nadmorskich.

Wody radoczynne (radioactive water) - wody zawierające rozpuszczone pierwiastki promieniotwórcze i wykazujące naturalną radoczynność wód. Radoczynność ta pochodzi od izotopów; ⁴⁰K, Rn, Ra, Th i in., których zwiększone ilości występują w kwaśnych skałach krystalicznych. Wody radoczynne wykazują powyżej 2 nCi/dm³. Występują w wyrobiskach głębokich kopalń – wody kopalniane a także w źródłach na obszarze Sudetów.

Wody reliktowe (relic water, brines) - → wody występujące w strefie utrudnionej wymiany, o bardzo długim czasie przebywania w ośrodku skalnym, które infiltrowały w warstw wodonośnych w minionych epokach geologicznych - paleoinfiltracyjne,  lub wody uwięzione w przestrzeniach międzyziarnowych w trakcie gromadzenia warstw geologicznych na dnie zbiorników wodnych w minionych epokach - synsedymentacyjne.

Wody słodkie (fresh water) – nazywane również wodami zwykłymi o mineralizacji ogólnej poniżej 1 g/dm³.

Wody swoiste (low mineralized therapeutic water)  – wody lecznicze  o niskiej mineralizacji poniżej  1 g/dm³, lecz o uznanych właściwościach leczniczych, np. w. żelaziste, jodkowe, fluorkowe.

Wody stołowe (table water) - wody butelkowane, pasteryzowane, często uzdatniane, przygotowane do konsumpcji i znajdujące się w handlu. Mineralizacja ogólna tych wód nie powinna przekraczać 3 g/dm³.

Wody podziemne stojące (stagnant groundwater) – wody powierzchniowe zmagazynowane w naturalnych lub sztucznych zbiornikach, np. stawy, wyrobiska, zbiorniki retencyjne, osadniki. jeziora.

Wody termalne (thermal water) – do wód termalnych zalicza się wody podziemne występujące we wszystkich jednostkach geologicznych, z których wydobywana woda ma na wypływie z ujęcia temperaturę co najmniej 20˚C, z wyjątkiem wód odprowadzanych z odwadniania czynnych zakładów górniczych i odwadniania nieczynnych wyrobisk.

Wody termalne w Polsce i ich wykorzystanie (thermal water in Poland) - do 2010 r. funkcjonowały w Polsce następujące zakłady geotermalne, wykorzystujące wody do celów grzewczych i rekreacji : Stargard Szczeciński, Pyrzyce, Uniejów, Mszczonów, Słomniki i Bańska-Biały Dunajec.

Wody włoskowate (capillary water) - →wody kapilarne.

Wody wsiąkowe - wody infiltrujące z powierzchni wgłęb warstw skalnych przez ośrodek o niepełnym nasyceniu, podlegająca sile ciężkości, która po pewnym czasie łączy się z wodą gruntową, zasilająca wody podziemne.

Wody wgłębne (water of confined aquifer)- wody podziemne występujące warstwach wodonośnych izolowanych od powierzchni terenu warstwami słabo przepuszczalnymi, o długim czasie przebywania w ośrodku skalnym. Wody o napiętym zwierciadle. Mają warunki artezyjskie lub subartezyjskie. Wyróżniają się powolną wymianą w ośrodku skalnym w wyniku zasilania przez przesączanie.

Wody wolne (gravitational water) -  wody przemieszczające się pod wpływem sił grawitacji w przestrzeniach między ziarnami mineralnymi, w szczelinach i w tunelach krasowych. Wypływają na powierzchnią terenu w źródłach, są eksploatowane w studniach, zasilają strumienie, jeziora i rzeki.

Wody wsiąkowe (infiltrational/percolation  water)  woda z opadów infiltrująca, przemieszczająca się grawitacyjnie przez strefę aeracji do warstwy wodonośnej.

Wody zawieszone (perched water)-  wody występujące w zbiornikach o małej pojemności, w strefie aeracji (o niepełnym nasyceniu), przeważnie utrzymywane na powierzchni warstw słabo przepuszczalnych w formie soczew. Wyróżnia się także wody kapilarnie zawieszone, utrzymywane w strefie aeracji (ośrodku nienasyconym) w warstwach bardzo drobnoziarnistych wskutek działania sił molekularnych.

Wody złożowe (water of deposit) – głębinowe wody podziemne towarzyszące kopalinom lub występujące w tej samej warstwie co złoże kopaliny.

Wodochłonność (water absorbability) - zdolność pochłaniania wody przez skałę. Wyrażana jest ilorazem objętości wody wypełniającej pory lub szczeliny w skale do objętości skały.

Wodonośność (water-bearing) – właściwość ośrodka skalnego polegająca na zdolności do gromadzenia, przewodzenia i oddawania wody wolnej pod wpływem wytworzonej różnicy ciśnień, np. w studni.

Wskaźnik chlorkowo-bromkowy (chloride-bromide index) – wyznaczany jest poprzez stosunek stężeń jonów Cl/Br. Dla wód morskich jego wartość wynosi ~300. W wodach reliktowych synsedymentacyjnych wartość wskaźnika przekracza 1000. Wysokie wartości są właściwe również wodom ługującym złoża soli.

Wskaźnik ekonomiczny zawodnienia – ilość wody przypadająca na 1 tonę wydobytej kopaliny, wyrażany w m³/t. 

Wskaźnik górniczy zawodnienia – ilość wody dopływającej w jednostce czasu na jednostkę powierzchni wyrobiska górniczego, wyrażany w m³/min.km² lub m³/h. km² .

Wskaźniki hydrochemiczne (hydrochemical index)– stosunki zawartości wybranych jonów oznaczonych w wodach nie przeobrażonych działalnością człowieka. Są wykorzystywane do oceny przemian chemicznych wody w ośrodku skalnym. Mogą również dostarczać informacji o genezie wód i ich czasie przebywania warstwach wodonośnych.

Wskaźnik infiltracji efektywnej (effective infiltration index) – iloraz wysokości warstwy wody pochodzącej z opadu, która na infiltrując w głąb zasila warstwy wodonośne do wysokości średniego z wielolecia opadu na danym obszarze.

Wskaźnik krenologiczny →wskaźnik gęstości źródeł – liczba źródeł przypadająca na 1km².

Wskaźnik konsystencji - parametr gruntu charakteryzujący wilgotność pasty gruntowej, w której podczas badania laboratoryjnego znormalizowany penetrometr stożkowy zanurzy się na głębokość 14 mm pod działaniem siły 1 N. Wartość Ic podawana jest w %. 

Wskaźnik nasycenia - stosunek objętości wody Vw wypełniającej pory, szczeliny lub pustki krasowe w ośrodku skalnym, do całkowitej ich objętości  Vp . Stąd:  Kw = Vw/Vp [1]. Przy pełnym nasyceniu ośrodka skalnego Kw = 1.

Wskaźnik nierównomierności uziarnienia (równomierności) - stosunek średnicy ziarn, które wraz z mniejszymi stanowią 60% ciężaru próbki gruntu, do średnicy ziarn, które analogicznie stanowią 10% ciężaru próbki: U = d60/d10 [1]. Wprowadzony został przez A. Hazena. Na podstawie wielkości wskaźnika wyróżniamy grunty: U<5 równo-, 5<U<15 nierówno- i dla U<15, bardzo nierównoziarniste. Najwyższe wartości mają iły piaszczyste, gliny i piaski gliniaste. Najniższymi wartościami U wyróżniają się piaski akumulacji morskiej.

Wskaźnik nierównomierności opadów – iloraz sumy różnic miesięcznych opadów i średniego miesięcznego opadu w roku do sumy opadów rocznych. Zapis ma postać: w = ∑│Pi – P/12│/Pr . 

Wskaźnik ogólny zawodnienia – całkowita ilość wody dopływającej do wyrobisk górniczych kopalni, wyrażany w m³/min lub m³/h.

Wskaźnik plastyczności gruntu - wskaźnik plastyczności gruntu spoistego Ip jest różnicą między granicą płynności wL  a granicą plastyczności  wp  i odpowiada zmianom wilgotności gruntu przy jego przejściu od konsystencji zwartej do płynnej. Wartość Ip  wyznaczana jest ze wzoru:  Ip = wL – wp [%].

Wskaźnik pojemności źródła – iloraz rocznej wydajności źródła do pojemności w warstwie wodonośnej, która zasila to źródło. Zapis w.p.ź. P = Q/V [1]. Wysoka wartość wskaźnika wskazuje na intensywną wymianę i duży drenaż wód podziemnych.

Wskaźnik siarczanowy – ma postać rSO4 x 100/rCl, gdzie stężenia jonów podane są w miligramorównoważnikach. Wartość wskaźnika poniżej 1 jest typowy dla wód głębinowych, stagnujących i warunkach redukcyjnych, w których występują. Wartość ok. 10 są typowe dla wód morskich, natomiast wysokie – w przedziale 200-500 notowane są w wodach słodkich (zwykłych) strefy intensywnej wymiany.

Wskaźnik sodowo-chlorkowo – jest ilorazem miligramorównoważników rNa/rCl. Wartości powyżej 1,7 notowane są w wodach powierzchniowych strefy klimatycznej Polski. Wartości w przedziale 1,1-0,7 charakterystyczne są dla wód strefy utrudnionej wymiany, dłuższym czasie przebywania w ośrodku skalnym i wód oceanicznych. Wartości poniżej 0,7 typowe są dla wód reliktowych, towarzyszącym złożom węglowodorów, typu Cl-Ca.

Wskaźnik sodowo-potasowy – jest ilorazem miligramorównoważników jonów sodu i potasu rK/rNa. Wartości poniżej 30 są typowe dla wód z otoczenia złóż soli potasowych i wysadów solnych oraz wód reliktowych. Dla wód zwykłych wartość wskaźnika jest znacznie wyższa.

Wskaźnik zmienności wieloletniej źródła – pozwala wyznaczyć zmienność wydajności źródła na podstawie wartości ilorazu R = Qmax /Qmin

Wskaźnik zwartości zlewni -inaczej wskaźnik Graveliusa, jest to iloraz →obwodu zlewni  L, do obwodu koła o analogicznej powierzchni  A, wg formuły:  Cz = L/(πA)^1/2 .

Współczynnik farmakodynamiczny – minimalne stężenie składnika chemicznego lub minimalna wartość własności fizycznej wody, które oddziaływają leczniczo na organizm człowieka. Własności te wynikają z aktywności biologicznej wybranych składników lub cech fizycznych wody.

Współczynnik frakcjonowania  (Fractionation factor) – αi-j = Ri/Rj=(δi+1000)/(δj+1000)

Współczynnik lepkości dynamicznej →Lepkość cieczy.

Współczynnik lepkości kinematycznej - w.l.k. n określony jest stosunkiem współczynnika lepkości dynamicznej do gęstości cieczy ρ:  ν= η/ ρ, [m²/s]. W.l.k. wyraża stopień laminarności przepływu cieczy, η  jest tym większy im większa jest lepkość oraz im mniejsza gęstość cieczy.  

Współczynnik porowatości dynamicznej - stosunek objętości przepływającej cieczy w skale do całkowitej objętości skały Kd [1]. W.p.d. nie uwzględnia fazy ciekłej związanej, np. wody związanej, charakteryzuje nie tylko ośrodek skalny, lecz również filtrującą ciecz. Stosowany jest w obliczeniach zasobów solanek i ropy naftowej. 

Współczynnik przewodnictwa cieplnego - współczynnik przewodnictwa cieplnego skały oznacza ilość ciepła przepływającego przez próbkę skały w jednostce czasu przez jednostkową grubość próbki przy gradiencie temperatury 1⁰/m.

Wydajność źródła – objętość wody wypływającej ze źródła w jednostce czasu, np. l/s lub m³/s. 

Wysadzinowe grunty - grunty, które podczas długotrwałych mrozów wykazują podatność do tworzenia w ich warstwach soczew lodu wskutek podciągania wody podziemnej. Najbardziej wysadzinowe są grunty pylaste. Według kryterium Casagranda o wysadzinowości gruntów decyduje zawartość cząstek o średnicy Φ < 0,02 mm. Grunty wysadzinowe muszą mieć także wystarczającą przepuszczalność umożliwiającą przepływ wody. 
Hmax, w m  n.p.m. 

Wysokość minimalna zlewni - minimalna rzędna terenu punktu znajdującego się w zlewni rzeki  Hmin, w m  n.p.m. 

Wysokość średnia zlewni - rzędna terenu W przybliżeniu wyznaczona z zależności:  HSr = 0,5 (Hmax –Hmin), w  m  n.p.m.
h równej D lub 7xD, gdzie: D - jest średnicą podstawy, poddawane są w prasach jednosiowemu ściskaniu.

Wytrzymałość graniczna gruntu - wielkość obciążenia powodująca nagłe i znaczące zapadnięcie się badanej próbki gruntu, odpowiadające zniszczeniu jego struktury. W.g.g. nazywana jest także wytrzymałością graniczną gruntu. Znacznie przekracza obciążenie dopuszczalne.

Zagłębienie bezodpływowe – obniżenie terenu pozbawione spływu powierzchniowego do rzek, jeziora lub innego zbiornika wód powierzchniowych →Obszar bezodpływowy.

Zamykanie warstw wodonośnych - czynność podczas wykonywania otworu wiertniczego lub likwidacji studni (otworu) polegająca na szczelnym izolowaniu nawierconej (ujętej) warstwy wodonośnej w warstwie bardzo słabo przepuszczalnej, np. iłów. Z.w.w. prowadzone jest przez iłowanie lub cementowanie otworu, najczęściej z wykorzystaniem rur okładzinowych. Najprostszym sposobem jest wciśnięcie kolumny rur w warstwę plastycznych iłów. Celem z.w.w. jest ich izolacja przed dopływem wód słonych z głębi lub wód zanieczyszczonych (skażonych) z warstw przypowierzchniowych.  

Zasoby wód podziemnych ― ilość wód podziemnych, traktowanych jako surowiec, wyrażana najczęściej w jednostkach objętości, zawarta w zbiorniku wód podziemnych zlewni wód podziemnych lub innej jednostce hydrogeologicznej. Ponieważ wody podziemne znajdują się w ruchu i są odnawialne, ocena ich zasobów zarówno ilościowa, jak i jakościowa jest dokonywana dla określonego czasu i na podstawie danych z okresu wieloletniego. O wielkości zasobów decydują: rozmiary zbiornika (jego rozprzestrzenienie i miąższość warstw wodonośnych), odnawialność wskutek infiltracyjnego zasilania oraz parametry hydrogeologiczne ośrodka skalnego. Wyróżniamy zasoby dyspozycyjne dla zlewni i regionów  wodno-gospodarczych oraz zasoby eksploatacyjne dla ujęć wód podziemnych, które oznaczają bezpieczną dla środowiska i gwarantowaną ze względu na jakość ilość wód, które mogą być w sposób stały pobierane z warstw wodonośnych. 

Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych (available groundwater resources)- rozumie się przez to ilość wód podziemnych możliwą do pobrania z obszaru bilansowego w określonych warunkach środowiska i hydrogeologicznych, bez wskazywania szczegółowej lokalizacji i warunków techniczno - ekonomicznych ujmowania wód. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych ustala się w przypadku:

• określania stopnia zagospodarowania zasobów wodnych i stanu dostępnych rezerw zasobowych w regionie wodnym, zlewni lub innym obszarze bilansowym;
• rozpoznawania terenów perspektywicznych do budowy ujęć wód podziemnych;
• bilansowania i weryfikacji zasobów eksploatacyjnych w rejonach o intensywnym, skupionym poborze wód podziemnych;
• wykonywania bilansu wodno-gospodarczego w celu ustalenia warunków korzystania z wód regionu wodnego lub zlewni.

Według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dn. 3.10.2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać dokum. hydrogeol…, (Dz.U. Nr 201, poz. 1673).

Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych (safe field/operating groundwater resources) - rozumie się przez to ilość wód podziemnych możliwą do pobrania z ujęcia w danych warunkach hydrogeologicznych i techniczno-ekonomicznych, z uwzględnieniem zapotrzebowania na wodę i przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska. Vide: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 3.10.2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać dokum. hydrogeol…, (Dz.U. Nr 201, poz. 1673). 

Zasoby możliwe do wykorzystania/dostępne (accessible groundwater resources) – zasoby tożsame z zasobami dyspozycyjnymi - w obszarach bilansowych, w których zostały one dotychczas ustalone lub z zasobami perspektywicznymi - w obszarach, gdzie zasobów dyspozycyjnych dotychczas nie ustalono. 

Zasoby odnawialne wód podziemnych (renewable groundwater resources) - wyrażają się ilością wód podziemnych pochodzących z zasilania infiltracyjnego opadów i wód powierzchniowych oraz dopływających do granic obszaru bilansowego. 

Zbiornik wód podziemnych (groundwater reservoir) - zespół przepuszczalnych utworów wodonośnych o znaczeniu użytkowym, którego granice są określone parametrami hydrogeologicznymi lub warunkami hydrodynamicznymi oraz warunkami formowania się zasobów wód podziemnych. 

Zawodnione pokrywy utworów glacjalnych - warstwy akumulacji glacjalnej i fluwioglacjanej, składające się z nierozdzielonych piasków i żwirów zwałowych, piasków i mułków kemowych, spiaszczeń oraz przewarstwień i soczew piaszczystych w obrębie glin zwałowych. 

Zasoby dostępne wód podziemnych  →dostępne zasoby wód podziemnych 

Zasoby perspektywiczne wód podziemnych (perspective groundwater resources) - szacunkowo ustalone zasoby użytkowych pięter/poziomów wodonośnych w określonych rejonach bilansowych, możliwe do zagospodarowania z uwzględnieniem potrzeby zachowania określonego stanu ekosystemów od nich zależnych. Przez szacunkowy charakter ustalania zasobów  perspektywicznych rozumie się taki tok prac i obliczeń hydrogeologicznych, w którym stosowane są metody przybliżonej oceny odnawialnych zasobów wód podziemnych, bez prowadzenia dodatkowych obserwacji terenowych oraz bez modelowego odwzorowania warunków hydrogeologicznych rejonu bilansowego (jednostki zasobowej),  zaś potrzeby wodne ekosystemów zależnych od wód podziemnych są uwzględnione w sposób uproszczony, bez modelowej weryfikacji stopnia dopuszczalnego przekształcenia pola hydrodynamicznego i bilansu krążenia wód podziemnych. Potrzeby ekosystemów dolinnych są uwzględniane poprzez zachowanie rezerwy odpływu podziemnego do rzek w wysokości hydrobiologicznych przepływów nienaruszalnych. 

Zbiornik wód podziemnych (groundwater reservoir)  - rozumie się przez to zespół przepuszczalnych utworów wodonośnych o znaczeniu użytkowym, którego granice określone są parametrami hydrogeologicznymi lub warunkami hydrodynamicznymi oraz warunkami formowania się zasobów.

Zlewnia - oznacza obszar lądu, z którego cały spływ powierzchniowy jest odprowadzany poprzez system strumieni, rzek i jezior, do określonego punktu w biegu cieku (zwykle do jeziora lub zbiegu rzek). Granice zlewni powierzchniowej wyznaczone są przebiegiem działu wodnego. 

Zlewnia cząstkowa – nazywana też zlewnią elementarną obejmuje obszar spływu powierzchniowego dopływu rzeki głównej. 

Zlewnia podziemna – obszar odpływu podziemnego do potoku, rzeki, jeziora lub innego zbiornika wód powierzchniowych. W terenach wyżynnych i górskich zlewnie powierzchniowe , najczęściej nie pokrywają się ze zlewniami podziemnymi. 

Zlewnia różnicowa – obszar zlewni wyznaczony na podstawie dwóch kolejnych punktów wodowskazowych F1 i F2 na tej samej rzece i usytuowanych kolejno w dół rzeki. Z.r. obejmuje obszar spływu powierzchniowego zlewni powyżej punktu 2 pomniejszony o obszar zlewni powyżej punktu 1. 

Zlewniowy system wodonośny - obszar obejmujący układ strumieni wód podziemnych, zasilanych infiltracją opadów i drenowanych w strefach dolinnych przez odpływ podziemny do koryt wód powierzchniowych oraz przez ewapotranspirację w obrębie tarasu niskiego doliny. Granicę obszaru zlewniowego systemu wodonośnego stanowi wododział podziemny; dla potrzeb szacunkowych obliczeń zasobów perspektywicznych jako granicę systemu przyjmuje się wododział zlewni hydrograficznej, zamkniętej przekrojem wodowskazowym o kontrolowanym przepływie rzecznym w okresie wielolecia. 

Znaczący przepływ wód podziemnych - w rozumieniu celów Ramowej Dyrektywy Wodnej - jest to taki przepływ, którego nie osiągnięcie na granicy warstwy wodonośnej z wodami powierzchniowymi lub na granicy warstwy wodonośnej z ekosystemem lądowym zależnym od wód podziemnych, powodowałoby znaczące pogorszenie ekologicznej lub chemicznej jakości wód powierzchniowych lub znaczną szkodę dla ekosystemu lądowego. 

Znaczący pobór wód podziemnych - w rozumieniu celów Ramowej Dyrektywy Wodnej -jest to pobór z pojedynczego ujęcia wód podziemnych wynoszący średnio więcej niż 10m³/24godz. albo zaopatrujący co najmniej 50 osób. 

Znacznik idealny (konserwatywny) (conservative tracer)- jest to naturalny lub sztuczny znacznik wody, który nie wykazuje strat masy na drodze jej przepływu w wyniku wzajemnego oddziaływania ze skałą. Cechę taką posiadają w najwyższym stopniu izotopy tlenu i wodoru wchodzące w skład cząsteczki wody.

Złoże filtracyjne - pojemnik wypełniony filtratem, np. piaskiem, zaopatrzony w urządzenie doprowadzające wodę lub ścieki oraz urządzenie do odprowadzenia oczyszczonej wody lub ścieków. Z. f. poprzedza osadnik. W pewnych warunkach może zastępować filtr gruntowy. 

Zol - roztwór koloidalny - roztwór substancji wielkocząsteczkowych, w którym rozpuszczalnikiem jest ciecz, natomiast fazą rozpuszczoną ciała stałe (zawiesiny), gazy ciecze (emulsje) lub gazy. W wyniku →koagulacji przechodzą w →żele. Zole, inaczej koloidy. 

Zwietrzelina - występujący na miejscu produkt wietrzenia skał. Wg klasyfikacji geologiczno-inżynierskiej jeden z gruntów kamienistych (KW), który składa się w ponad 50% z ziarn o frakcji kamienistej, tj. o średnicy ponad 40 mm oraz zawierający  poniżej 2% frakcji iłowej. 

Zwilżanie - proces zatrzymywania części wód pochodzących z opadu przez powierzchnię terenu, z pominięciem szaty roślinnej (→intercepcja). Wielkość zwilżania zależy od opadu i szorstkości podłoża. Z. Podawane jest w mm dla każdego opadu.

Zwykłe korzystanie z wód - korzystanie z wód wynikające z prawa własności gruntu nazywane jest zwykłym. Z.k.w. służy do zaspokojenia potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego oraz rolnego i obejmuje pobór wody oraz wprowadzanie ścieków do wody lub do ziemi stanowiącej własność właściciela wody z zachowaniem dopuszczalnego ładunku zanieczyszczeń a także hodowlę ryb. Nawadnianie wodą podziemną, korzystanie z jej zasobów dla celów przemysłowych lub zarobkowych lub w ilości powyżej 5 m³/dobę nie stanowi z.k.w.

Źródło – naturalny, skoncentrowany i samoczynny wypływ wód podziemnych na powierzchni terenu. Miejsce, gdzie powierzchnia terenu obniża się poniżej swobodnego zwierciadła wód podziemnych lub wskutek nieciągłości tektonicznej możliwy jest wypływ wód o wysokości hydraulicznej przekraczającej rzędną terenu. 

Źródło artezyjskie - źródło wyprowadzające na powierzchnię terenu wody podziemne o zwierciadle napiętym  (ośrodek wodonośny o warunkach artezyjskich ) w miejscu nieciągłości słabo przepuszczalnej warstwy występującej na tym ośrodkiem. 

Źródło descensyjne - źródło, w którym woda podziemna grawitacyjnie spływa z warstwy wodonośnej, w miejscu o zredukowanej erozyjnie miąższości tej warstwy. Najczęściej są to źródła na stokach dolin lub w dolinach rzek.  

Źródło dyslokacyjne - źródło usytuowane w sąsiedztwie uskoku, dyslokacji tektonicznej. System spękań i nieciągłości w rejonie dyslokacji tworzy strefę o dużym przewodnictwie hydraulicznym, z którego woda zasila źródło. 

Źródło gazujące – źródło, w którym wydobywana jest silnie zgazowana woda, najczęściej rozpuszczony CO². Do źródeł tych należą głównie pieniawy , natomiast wody nazywane są →szczawami. 

Źródło krasowe - źródło wypływające z ośrodka skalnego podlegającego krasowieniu. →Ośrodek szczelinowo-krasowy, prowadzący wody podziemne systemem szczelin, pustek, tuneli, kanałów krasowych. Źródła krasowe o dużych wydajnościach, które dają początek ciekom nazywane są wywierzyskami. 

Źródło mineralne - źródło, w którym wypływają na powierzchnię terenu wody mineralne, tj. wody o suchej pozostałości ponad 1 g/l. 

Źródło okresowe - źródło istniejące najczęściej po długotrwałych opadach lub w okresie topnienia śniegów, zanikające w okresach suszy.

Źródła osuwiskowe – źródła powstające na krawędzi jęzora osuwiskowego, w przypadku przecięcia warstwy wodonośnej przez powierzchnię osuwiskową →powierzchnię ścięcia.

Źródło pulsujące - źródło wykazujące szybkie zmiany wydajności w czasie. Zmiany wydajności mogą być wywołane zmianami ciśnienia w ośrodku wodonośnym, wskutek rytmicznego zasilania, w następstwie uwalniania się rozpuszczonych w wodzie gazów, działaniem naturalnych przelewów w ośrodku szczelinowo-krasowym lub oddziaływaniem urządzeń hydrotechnicznych.

Źródło rumoszowe – skoncentrowane miejsce wypływu wód podziemnych na powierzchnię terenu ze zwietrzeliny o charakterze okruchów skalnych. 

Źródło szczelinowe - źródło, w którym wypływa woda z systemu szczelin w ośrodku skalnym. 

Źródło termalne - źródło wyprowadzające na powierzchnię →wody termalne, tj. o temperaturze >20 ⁰C.

Źródło wysiękowe - źródło pozbawione skoncentrowanego wypływu. Strefa przecięcia warstwy wodonośnej z powierzchnią terenu, najczęściej w obniżeniu morfologicznym.

Źródła zwietrzelinowe - skoncentrowane miejsca wypływu wód podziemnych na powierzchnię terenu ze zwietrzeliny piaszczystej lub piaszczysto-pylastej.

Żel - skoagulowany →zol, układ koloidalny o dużej koncentracji cząstek stykających się krawędziami, mający strukturę sieci przestrzennej, wyglądem przypominających galaretowatą masę. Wyróżniane są żele rozpuszczalne i nierozpuszczalne. W przypadku gdy ich rozpuszczalnikiem jest woda są nazywane hydrożelami.