Główne Zbiorniki Wód Podziemnych

Prowadzimy działania wspierające ustanowienie obszarów ochronnych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych wraz oceną efektywności ochrony zbiorników.

Podstawy prawne

Ramowa Dyrektywa Wodna nakłada na państwa członkowskie Unii Europejskiej  obowiązek opracowania i wdrożenia programów działań służących osiągnięciu ustalonych celów środowiskowych. W odniesieniu do wód podziemnych (art. 59 ustawy z dnia 20 lipca 2017  r.– Prawo wodne) celem środowiskowym jest:

  • zapobieganie lub ograniczanie wprowadzania do nich zanieczyszczeń;
  • zapobieganie pogorszeniu oraz poprawa ich stanu;
  • ich ochrona i podejmowanie działań naprawczych, a także zapewnianie równowagi między poborem a zasilaniem tych wód, tak aby osiągnąć ich dobry stan.

Jednym ze sposobów szeroko pojętej ochrony wód podziemnych służącej osiągnięciu celów środowiskowych jest opracowana w Polsce koncepcja udokumentowania i ochrony najcenniejszych zasobów tych wód – głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP). Zgodnie z art. 120 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne ochronie zasobów wodnych służy m.in. ustanawianie obszarów ochronnych zbiorników wód śródlądowych, do których zalicza się także główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP).

Definicja GZWP

Główne zbiorniki wód podziemnych to struktury geologiczne zasobne w wodę, które stanowią lub mogą stanowić w przyszłości strategiczne zasoby wód podziemnych do wykorzystania dla zaopatrzenia ludności i podstawowych gałęzi gospodarki wymagających wody wysokiej jakości. Zgodnie z umownymi kryteriami wydzielania - ze względu na wysoką jakość wód, zasobność i potencjalną produktywność - GZWP stanowią najcenniejsze fragmenty jednostek hydrostrukturalnych i systemów wodonośnych. Wymagają one szczególnej ochrony w zakresie stanu chemicznego i ilościowego wód podziemnych oraz kontroli zarządzania zasobami, z zachowaniem priorytetu dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę do spożycia i zaspokojenia niezbędnych potrzeb gospodarczych.

Główne zbiorniki wód podziemnych muszą spełniać następujące wymagania:

  • wydajność potencjalna otworu studziennego powyżej 70 m3/godz.,
  • wydajność ujęcia powyżej 10 000 m3/dobę, przewodność powyżej 10 m2/godz. (240 m2/dobę),
  • woda nadaje się do zaopatrzenia ludności w stanie surowym lub po jej ewentualnym prostym uzdatnieniu przy pomocy stosowanych obecnie i uzasadnionych ekonomicznie technologii.

W obszarach deficytowych kryteria ilościowe mogą być niższe, lecz wyróżniające zbiornik o znaczeniu praktycznym na tle ogólnie mniej korzystnych warunków hydrogeologicznych.

Stan udokumentowania

We wstępnej koncepcji na obszarze całego kraju wyznaczono 180 głównych zbiorników wód podziemnych (Kleczkowski, 1990). Do 2008 r. opracowano różnego typu dokumentacje hydrogeologiczne obejmujące 78 zbiorników. Były to zarówno dokumentacje określające warunki hydrogeologiczne GZWP, jak i dokumentacje określające zasoby wód podziemnych z uwzględnieniem GZWP. W kilku przypadkach uznano, że dokumentacje ustalające zasoby dyspozycyjne wód podziemnych obejmujące obszar zbiornika spełniają warunek udokumentowania GZWP, nawet jeżeli nie przeprowadzono analizy spełnienia kryteriów GZWP, nie wyznaczono obszarów ochronnych oraz nie wskazano zakazów, nakazów i ograniczeń, które powinny być wprowadzone jako działania ochronne. Na podstawie opracowanych do 2008 r. dokumentacji z listy GZWP skreślono 19 zbiorników niespełniających kryteriów hydrogeologicznych określonych dla GZWP.

Mając na celu ukończenie procesu dokumentowania GZWP na obszarze kraju w latach 2009-2016 zrealizowano w Państwowym Instytucie Geologicznym – Państwowym Instytucie Badawczym przedsięwzięcie pt.: „Wykonanie programów i dokumentacji geologicznych określających warunki hydrogeologiczne w związku z ustanawianiem obszarów ochronnych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) dla potrzeb planowania i gospodarowania wodami w obszarach dorzeczy” . Generalne wykonawstwo przedsięwzięcia powierzono PIG-PIB jako zadanie państwowej służby hydrogeologicznej.Wykonano je na podstawie trójstronnej umowy zawartej pomiędzy: Krajowym Zarządem Gospodarki Wodnej – Nadzorującym, Państwowym Instytutem Geologicznym – Państwowym Instytutem Badawczym – Generalnym Wykonawcą i Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – Finansującym.

Prace obejmowały udokumentowanie 101 głównych zbiorników wód podziemnych wstępnie wyznaczonych w 1990 r. (Kleczkowski, 1990) oraz reambulację 30 opracowanych przed 2008 r. dokumentacji warunków hydrogeologicznych GZWP. Prace realizowano w oparciu o instrukcję „Metodyka dokumentowania głównych zbiorników wód podziemnych” (Herbich i in., 2009). Badaniami objęto łącznie 131 zbiorników. W efekcie wykonanych prac ustalono, iż:

  • 20 zbiorników nie spełnia wymogów dla GZWP – zaklasyfikowano je jako lokalne zbiorniki wód podziemnych (LZWP) – struktury geologiczne istotne dla zaopatrzenia w wodę odbiorców lokalnych,
  • 19 zbiorników nie wymaga dodatkowej ochrony (15 GZWP i 4 LZWP), gdyż warunki naturalne – kierunki i prędkości przepływu wód podziemnych oraz dobra izolacja od powierzchni terenu - zapewniają naturalną ochronę tych zbiorników wg przyjętych założeń (czas dotarcia potencjalnych zanieczyszczeń z powierzchni terenu do warstw wodonośnych wynosi powyżej 25 lat).

Wszystkie opracowane dokumentacje oraz dodatki do istniejących dokumentacji, po pozytywnym zaopiniowaniu przez Komisję Dokumentacji Hydrogeologicznych, zostały przyjęte lub zatwierdzone przez Ministra Środowiska, zgodnie z procedurami obowiązującymi w poszczególnych latach, określonymi w ustawie Prawo geologiczne i górnicze. Wykonane dokumentacje przekazane zostały do właściwych organów administracji, które na tej podstawie, przy uwzględnieniu również przesłanek gospodarczych, społecznych i finansowych, władne są ustanowić obszary ochronne w trybie aktów prawa miejscowego.

Pełna dokumentacja hydrogeologiczna opracowana w latach 2009 – 2016 dla każdego zbiornika obejmowała:

  • dokumentację Głównego Zbiornika Wód Podziemnych, w zakresie zgodnym z obowiązującymi przepisami i metodyką (w wersji papierowej i elektronicznej);
  • mapę projektowanych obszarów ochronnych wraz z objaśnieniami (jeżeli obszary zostały wyznaczone);
  • model matematyczny, wraz z danymi wejściowymi i wyjściowymi do modelu;
  • bazę danych GIS.
Aktualnie w Polsce wydzielone są 163 zbiorniki (mapa), obejmujące łącznie powierzchnię 174 284 km2, w tym:
  • 140 główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP udokumentowane),
  • 20 lokalnych zbiorników wód podziemnych (LZWP udokumentowane),
  • 3 zbiorniki wstępnie rozpoznane - nieudokumentowane (GZWP nr 215 Subniecka Warszawska oraz jego część centralna GZWP nr 2151, GZWP nr 423 Subzbiornik Staszów).

Mapa udokumentowanych głównych zbiorników wód podziemnych w skali 1:50000
Ryc. 1. Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w skali 1:800 000 - stan na 31.12.2023

Obszary ochronne GZWP

Zgodnie z art. 141 ustawy Prawo wodne obszary ochronne zbiorników wód podziemnych ustanawia Wojewoda na wniosek Wód Polskich, w drodze aktu prawa miejscowego. Są to obszary, na których mogą obowiązywać zakazy oraz ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów lub korzystania z wód w celu ochrony zasobów tych wód przed degradacją, a przede wszystkim ich jakości (stanu chemicznego). Na obszarach ochronnych może być zakazane lub ograniczone wykonywanie robót lub innych czynności, które mogą spowodować trwałe zanieczyszczenie gruntów lub wód, a w szczególności lokalizowania inwestycji zaliczonych do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Ochrona GZWP powinna zatem uwzględniać:

  • ochronę jakościową, obejmującą szereg ograniczeń i zakazów w gospodarowaniu na tym terenie. Związane jest to przede wszystkim z zapobieganiem lub ograniczaniem antropopresji, powodującej pogorszenie stanu chemicznego wód. Ochrona jakościowa powinna także uwzględniać ograniczenia ilościowe w przypadkach zagrożenia dla jakości wód wywołanego zmianą pola hydrodynamicznego (dopływem wód o niekorzystnym składzie chemicznym) oraz ograniczenia w zakresie zmian stopnia naturalnej izolacji zbiornika od wód o niekorzystnym składzie chemicznym;
  • ochronę ilościową (zasobową), skupiającą się na wykorzystaniu zasobów wodnych zgodnie z przyjętymi priorytetami i hierarchią użytkowników wód.

Granice projektowanych obszarów ochronnych zbiorników wyznaczone zostały przede wszystkim w oparciu o przesłanki hydrogeologiczne, z dostosowaniem w miarę możliwości do identyfikowalnych granic terenowych oraz podziału katastralnego. Proponowane w dokumentacjach zakazy i ograniczenia wynikały również w głównej mierze z przesłanek hydrogeologicznych.

Dotychczas ustanowiono obszary ochronne dla dwóch zbiorników:

1. Na mocy Rozporządzenia nr 22 Wojewody Lubuskiego i Wojewody Dolnośląskiego z dnia 14 września 2021 r. w sprawie ustanowienia obszaru ochronnego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 306 Zbiornik Wschowa (Dz. U. Woj. Dolnośląskiego poz. 4455 z późniejszymi zmianami; Dz. U. Woj. Lubuskiego poz. 1981) został ustanowiony obszar ochronny dla GZWP nr 306 (Zbiornik Wschowa).
2. Na mocy Rozporządzenia Wojewody Śląskiego z dnia 25 września 2023 r. w sprawie ustanowienia obszaru ochronnego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 330 - Zbiornik Gliwice (Dz.Urz. Woj. Śląskiego poz. 7220 z późniejszymi zmianami; DZ. Urz. Woj. Śląskiego poz. 9304) został ustanowiony obszar ochronny dla GZWP nr 330 (Zbiornik Gliwice).

Baza danych GZWP

Baza danych GZWP zawiera granice głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP oraz LZWP), a także granice ich proponowanych i ustanowionych obszarów i podobszarów ochronnych. W bazie przechowywane są też obiekty stanowiące dane archiwalne, które były wytworzone, wykorzystane lub poddane analizie na potrzeby wyznaczania obszarów ochronnych.

Informacje zawarte w bazie GIS GZWP są wykorzystywane na szeroką skalę m.in. przy projektowaniu ujęć wód podziemnych i ich stref ochronnych, sporządzaniu programów ochrony wód podziemnych, opracowaniu planów gospodarowania wodami, realizacji zadań państwowej służby hydrogeologicznej, planowaniu inwestycji w zakresie gospodarki wodnej, planowaniu przestrzennym w kraju, czy wydawaniu decyzji związanych z lokalizacją przedsięwzięć uciążliwych dla środowiska.

Dane z bazy GZWP są udostępniane na wniosek poprzez Narodowe Archiwum Geologiczne (NAG) w postaci:

  • wektorowej - bazy danych w formatach .mdb i .shp 
  • rastrowej  - Mapy Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w skali 1 : 800 000 w formatach .pdf, .jpg, .tif.
Formularz wniosku znajduje się na stronie NAG.

Informacje o zbiornikach GZWP są również dostępne na serwisach internetowych:

  • Z portalu CBDG można pozyskać dane w formacie .shp w postaci aktualizowanego pliku przesyłanego na żądanie na wskazany adres e-mail,
  • Na portalu epsh (HydroGeoPortal) dane prezentowane są w formie kompozycji dostępnej pod nazwą ‘GZWP – Główne Zbiorniki Wód Podziemnych’. Można je pozyskiwać w formie usług geoinformacyjnych WMS.

Do pobrania

 

Udostępnianie danych

Przejdź do treści artykułu: Jak zamówić dane

 

Zobacz więcej

Przeczytaj więcej o bazie GZWP

Zobacz podsumowanie zadania (2016)

 

Kontakt

mgr Agnieszka Piasecka

e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

 

Administrator bazy danych GZWP

mgr inż. Dorota Węglarz

e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

tekst: Agnieszka Piasecka, Dorota Węglarz