Pobór rejestrowany z ujęć wód podziemnych

Państwowa służba hydrogeologiczna gromadzi i przetwarza informacje na temat wielkości poboru rejestrowanego wód podziemnych w kraju.

Mapa rocznej sumy poboru rejestrowanego w obszarach bilansowych i jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) przedstawia sumaryczną wartość rejestrowanego poboru wód podziemnych, na którą składają się dwa elementy: pobór z ujęć wód podziemnych i pobór wód w ramach odwodnień zakładów górniczych.

Dane źródłowe

Głównym źródłem informacji o wielkości poboru wód podziemnych z ujęć jest baza POBORY, prowadzona przez PSH zgodnie z art. 380 pkt. 3e ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (zobacz artykuł na temat bazy POBORY). Baza ta powstaje na podstawie danych dotyczących opłat za usługi wodne.

Do końca 2017 roku opłaty za usługi wodne, były naliczane przez urzędy marszałkowskie, skąd PSH pozyskiwała informację odnośnie wielkości rzeczywistego poboru wód podziemnych. Od 2018 roku źródłem danych jest baza opłatowa EDEN, do której wielkość rzeczywistego poboru poszczególnych podmiotów wprowadzana jest przez odpowiednie Zarządy Zlewni PGW Wody Polskie.

Drugim elementem struktury poboru rejestrowanego jest pobór w ramach odwodnienia zarówno czynnych jak i nieczynnych zakładów górniczych. Dane na temat odwodnień wyrobisk górniczych opracowywane są na podstawie ankiet, przekazywanych do PIG-PIB w ramach badań statystyki publicznej (Zobacz wyniki ankiet ).

Istotnym elementem są odwodnienia nieczynnych już zakładów górniczych, gdyż wartość ich jest znaczna z uwagi na ochronę przed zalaniem położonych niżej wyrobisk sąsiednich, czynnych kopalń.

Metodyka

Pierwszym etapem tworzenia mapy jest przeprowadzenie automatycznego sumowania wartości poborów przypisanych do punktów (ujęć) z bazy POBORY dla każdego obszaru bilansowego i JCWPd z wykorzystaniem narzędzi geostatystycznych oprogramowania GIS. Dla każdego obliczenia sprawdzana jest poprawność wykonanych działań oraz weryfikacja wyniku w oparciu o dodatkowe dane (zasięg lejów depresji, korelacja z danymi urzędu statystycznego, archiwalne dane bazy POBORY).

Kolejnym, ważnym etapem jest przeprowadzenie analizy błędu obliczeniowego, wynikającego z dwóch źródeł: dokładności lokalizacji ujęcia z przypisaną wartością poboru oraz dokładności określonego w GIS przebiegu granic obszarów bilansowych. W tym celu wykonuje się analizę poboru w strefie buforowej od granic poszczególnych obszarów bilansowych i JCWPd z wykorzystaniem narzędzi GIS.

Znaczne różnice w wynikach są sprawdzane i w niektórych przypadkach wymagają korekt wartości poboru w sąsiadujących obszarach i jednostkach. W większości przypadków błąd na poziomie większym niż 10% wartości poboru wynika z lokalizacji ujęć o dużej wydajności (przeważnie wodociągowych) w pobliżu granicy jednostki. Weryfikację przeprowadza się poprzez szczegółową analizę lokalizacji obiektów na podstawie Centralnego Banku Danych Hydrogeologicznych. Czytaj więcej o CBDH.

Drugim etapem jest przyporządkowanie wartości poboru związanego z odwodnieniem kopalń do poszczególnych obszarów bilansowych i JCWPd. W tym przypadku prace opierają się przede wszystkim na analizie eksperckiej, która uwzględnia położenie terenów górniczych, stwierdzonych obniżeń zwierciadła wody czy kierunku wydobycia w danej kopalni. Ostatnim etapem jest agregacja danych oraz wykonanie sumowania, dla poszczególnych obszarów bilansowych i JCWPd, wartości poboru z ujęć wód podziemnych i odwodnień zakładów górniczych. Na podstawie otrzymanych wyników opracowywane są mapy rozkładu wielkości poboru wód podziemnych w podziale na obszary bilansowe oraz JCWPd.

Wyniki

Systematyczne, coroczne prowadzenie prac nad określaniem wielkości poboru wód podziemnych w obszarach bilansowych i JCWPd pozwala dopracowywać metodykę, uszczegółowiać rozpoznanie poboru oraz jego strukturę. Rozkład wartości poboru na obszarze kraju stanowi podstawę do bilansowania zasobów wód podziemnych i określenia poziomu rezerw. Określenie wartości całkowitego poboru rejestrowanego wód podziemnych w podziale na JCWPd jest wykorzystywany przede wszystkim do oceny stanu ilościowego JCWPd.

Poniżej przedstawiono dwie mapki poglądowe, przedstawiające przestrzenny rozkład rocznej sumy poboru rejestrowanego w obszarach bilansowych i JCWPd w podziale na 7 klas. Na każdej mapie znajdują się symbole obszarów i numery jednostek, na podstawie których można odszukać konkretne wartości w zamieszczonych poniżej zestawieniach tabelarycznych.

W 2023 roku opracowano dane odnośnie poboru rejestrowanego z 2021 roku.