Dostarczamy wyniki pomiarów, badań ilości i jakości wód podziemnych, koniecznych dla oceny stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych.
Zadaniem monitoringu wód podziemnych, realizowanym w Państwowym Instytucie Geologicznym – Państwowym Instytucie Badawczym, w ramach pełnienia zadań państwowej służby hydrogeologicznej, jest dostarczanie wyników pomiarów, badań ilości i jakości wód podziemnych, koniecznych do oceny stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych w jednolitych częściach wód podziemnych (JCWPd), które swoim zasięgiem obejmują powierzchnię całego kraju. Jest to element zadań Państwa w zakresie gospodarki i ochrony zasobów wodnych.
Zadania te w szczególności dotyczą:
- ochrony zasobów wód podziemnych przed ich degradacją z uwzględnieniem kryterium ilościowego i jakościowego;
- zarządzania zasobami i ochroną wód podziemnych;
- ochrony ekosystemów lądowych i wód powierzchniowych zależnych od wód podziemnych (GWDTE);
- kontroli wpływu działalności gospodarki na stan wód podziemnych oraz skuteczności podejmowanych przedsięwzięć ochronnych;
- opracowania strategii, planów gospodarki wodnej w obrębie zlewni i dorzeczy;
- wypełniania zobowiązań we współpracy międzynarodowej, Unii Europejskiej;
- informowania społeczeństwa o stanie wód podziemnych.
Zakres podstawowych prac realizowanych:
- Utrzymanie i rozwój sieci obserwacyjno-badawczej wód podziemnych oraz dostosowanie jej do wymogów określonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej;
- Prowadzenie monitoringu ilościowego (pomiary poziomu zwierciadła wód podziemnych i wydajności źródeł);
- Prowadzenie monitoringu chemicznego (monitoring diagnostyczny i operacyjny);
- Prowadzenie monitoringów wód podziemnych w strefach granicznych Państwa;
- Współpraca przy prowadzeniu monitoringów regionalnych i lokalnych wód podziemnych;
- Gromadzenie, weryfikacja oraz opracowanie w zakresie standardowym wyników monitoringu;
- Prowadzanie, rozwój bazy Monitoring Wód Podziemnych oraz udostępnianie danych;
- Przygotowywanie raportów dotyczących stanu wód podziemnych w Polsce;
- Opracowywanie raportów zawierających wyniki analiz i przetwarzania danych monitoringu;
- Sukcesywne wdrażanie automatyki pomiarowej;
- Opracowywanie, publikacja i dystrybucja Kwartalnych Biuletynów Informacyjnych Wód Podziemnych, Roczników Hydrogeologicznych.
Sieć i punkty badawcze monitoringu wód podziemnych
Organizację i zakres monitoringu wód podziemnych dostosowano do wymogów wynikających z realizacji dyrektyw Wspólnoty Europejskiej, a szczególności Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE), Dyrektywy Wód Podziemnych (2006/118/WE) i Dyrektywy Azotanowej (91/676/EWG), z zachowaniem jego cech specyficznych, wynikających z odrębności budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych Polski. Monitoring wód podziemnych realizowany jest w trzech skalach przestrzennych: ogólnokrajowej, regionalnej i lokalnej. Główną rolę pełni monitoring ogólnokrajowy, który stanowi sieć obserwacyjno - badawcza wód podziemnych, obejmująca swoim zasięgiem cały kraj i wszystkie użytkowe poziomy wodonośne oraz poziom wód gruntowych.
Sieć obserwacyjno-badawcza wód podziemnych liczy około 1470 punktów realizujących monitoring stanu ilościowego i monitoring stanu chemicznego – według stanu opisanego w "Aktualizacji programu monitoringu jednolitych części wód podziemnych w układzie dorzeczy na lata 2022–2027". Ponadto prowadzony jest monitoring badawczy w obszarach zagrożonych antropopresją oraz w strefach przygranicznych. W części punktów, pomiary prowadzone są za pomocą urządzeń automatycznych, a wyniki transmitowane są do serwera baz danych, co pozwala na bieżące prowadzenie oceny sytuacji hydrogeologicznej. W 2022 roku pomiary automatyczne wykonywane są w ponad 50% punktów monitoringowych realizujących monitoring stanu ilościowego.
Ryc. 1. Przepływ informacji w monitoringu wód podziemnych.
Pomiary i opróbowanie
W zależności od funkcji danego typu monitoringu, pomiary prowadzone są w różnych skalach czasowych. Pomiary zwierciadła wody prowadzone są codziennie w stacjach hydrogeologicznych I-go rzędu lub raz na tydzień w stacjach hydrogeologicznych II-go rzędu. W części stacji hydrogeologicznych I i II rzędu wprowadzono automatyczne pomiary poziomu zwierciadła wody podziemnej.
W ramach monitoringu stanu chemicznego prowadzone są dwa rodzaje monitoringu – monitoring diagnostyczny i monitoring operacyjny.
Monitoring diagnostyczny odbywa się raz na sześć lat i obejmuje obszar całego kraju. W latach pomiędzy monitoringiem diagnostycznym realizowany jest monitoring operacyjny, w ramach którego raz lub dwa razy w roku opróbowuje się jednolite części wód podziemnych zagrożone nieosiągnięciem celów środowiskowych dobrego stanu w cyklu planistycznym 2022–2027).
Zespół Zakładu Monitoringu Wód Podziemnych koordynuje również badania realizowane w ramach współpracy międzypaństwowej i międzynarodowej: monitoringi graniczne wód podziemnych z krajami sąsiednimi, w zlewisku Morza Bałtyckiego (HELKOM), oceny stanu wód w skali europejskiej (dla potrzeb Europejskiej Agencji Środowiska) oraz NATO (program SPS – Nauka dla Pokoju i Bezpieczeństwa).
Baza danych Monitoring Wód Podziemnych i udostępnianie informacji
Gromadzony w bazie danych Monitoringu Wód Podziemnych (baza MWP) zbiór wyników monitoringu zawiera:
- dane o punktach badawczych;
- wyniki pomiarów zwierciadła wód podziemnych i wydajności źródeł (najstarsze z roku 1966 r.);
- wyniki oznaczeń składu chemicznego wód podziemnych (najstarsze od 1991 r.).
W oparciu o dane monitoringu opracowywane są liczne opracowania, przekazywane administracji publicznej szczebla centralnego i regionalnego oraz centrom zarządzania kryzysowego.
Za pomocą publikacji i internetu rozpowszechniane i udostępniane są m.in. następujące opracowania:
- Kwartalny Biuletyn Informacyjny Wód Podziemnych, publikowany 1 raz na kwartał, zawiera informacje o punktach badawczych, zasadach interpretacji wyników monitoringu oraz opracowane statystycznie i zestawione w tabelach wyniki pomiarów zwierciadła i wydajności źródeł wraz z oceną sytuacji hydrogeologicznej w danym kwartale hydrologicznym;
- Rocznik Hydrogeologiczny, publikowany 1 raz na rok, zawiera opracowane statystycznie i zestawione w tabelach wyniki pomiarów zwierciadła wody i wydajności źródeł oraz badań chemizmu wód podziemnych wraz z oceną sytuacji hydrogeologicznej w roku hydrologicznym.
Działalność naukowa, współpraca krajowa i zagraniczna
Pracownicy Zakładu Monitoringu Wód Podziemnych aktywnie uczestniczą w działalności naukowej, prowadzą wykłady na uczelniach, wygłaszają referaty na krajowych i zagranicznych konferencjach oraz sympozjach tematycznych, są autorami licznych artykułów i poradników dotyczących zagadnień metodycznych monitoringu. Uczestniczą jako członkowie lub eksperci rad programowych w realizacji zadań Państwowego Monitoringu Środowiska i gospodarki wodnej. Uczestniczą w pracach międzypaństwowych komisji wód granicznych; Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem oraz grupach roboczych ds. wód podziemnych w strukturach europejskich.
