Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych

Państwowa Służba Hydrogeologiczna zajmuje się określaniem zasobów wód podziemnych i ich związków z wodami powierzchniowymi oraz ekosystemami. Do ważnych zadań należy aktualizacja rozpoznania zasobów wód podziemnych kraju: odnawialnych, dyspozycyjnych i perspektywicznych.

W Polsce około 70% wody przeznaczonej do spożycia pochodzi z ujęć wód podziemnych. Wielkość  ustalonych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych wynosi w Polsce blisko 34 mln m3/24h. To najnowsze dane, według stanu rozpoznania na dzień 31.12.2021 r.

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w ramach realizacji zadań państwowej służby hydrogeologicznej (PSH) gromadzi informacje na temat stanu udokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w kraju, a także ilości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w udokumentowanych jednostkach bilansowych. Realizuje również zadania w zakresie opracowania dokumentacji hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne dla obszarów wymagających aktualizacji zasobów dyspozycyjnych.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (art. 369, 380).

Finansowanie prac: Prace są finansowane z dotacji budżetowej ze środków przeznaczonych na prace państwowej służby hydrogeologicznej.

Źródłem danych są informacje zawarte w zatwierdzanych przez ministra właściwego ds. środowiska  dokumentacjach hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych.

Definicja zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, za „zasoby dyspozycyjne wód podziemnych (z wyłączeniem zasobów dyspozycyjnych solanek, wód leczniczych i termalnych) uznaje się zasoby wód podziemnych dostępne do zagospodarowania w obszarze bilansowym, stanowiące średnią z wielolecia wielkość całkowitego zasilania wód podziemnych, pomniejszone o średnią z wielolecia wielkość przepływu wód, tak aby nie dopuścić do znacznego pogorszenia stanu wód powierzchniowych związanych z wodami podziemnymi i do powstania znaczących szkód w ekosystemach lądowych zależnych od wód podziemnych, a także określone z zachowaniem warunku niepogarszania stanu chemicznego wód podziemnych, ustalone z uwzględnieniem istniejącego w obszarze przestrzennego zróżnicowania warunków zasilania, występowania, parametrów hydrogeologicznych i kontaktów hydraulicznych poziomów wodonośnych, przestrzennego rozkładu środowiskowych i hydrogeologicznych ograniczeń dla stopnia zagospodarowania zasobów oraz przestrzennego rozkładu istniejącego użytkowania wód podziemnych, wyznaczonymi bez wskazywania szczegółowej lokalizacji i warunków techniczno-ekonomicznych ujmowania wód".

Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych są ustalane na podstawie wyników różnego rodzaju badań, wymagających realizacji prac terenowych takich jak:

  • badania geofizyczne i wiertnicze – w celu rozpoznania przebiegu i zasięgu struktur wodonośnych oraz oceny parametrów hydrogeologicznych w rejonach o słabym rozpoznaniu,
  • kartowanie hydrogeologiczne i sozologiczne – w celu pozyskania informacji na temat głębokości położenia zwierciadła wód podziemnych oraz inwentaryzacji ujęć wód podziemnych i obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla ilości i jakości wód,
  • pomiary natężenia przepływu wód w ciekach,

oraz badań laboratoryjnych i kameralnych, w tym obliczeń hydrologicznych i modelowych.

To właśnie badania modelowe, pozwalające na wielowariantowe i wielokryterialne symulacje, służące ustaleniu wielkości zasobów odnawialnych i dyspozycyjnych wód podziemnych, stanowią kluczowy element każdej z dokumentacji.

Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych ustalane są w obszarach bilansowych.

Aktualny podział na obszary bilansowe wód podziemnych wraz z informacją atrybutową dostępny jest na geoportalu e-psh. W dokumentacjach hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych, które są dostępne w NAG (na wniosek) określona jest ilość zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w podziale na jednostki bilansowe niższego rzędu.

Aktualne prace

Aktualnie, w ramach działalności państwowej służby hydrogeologicznej, realizowane są 4 zadania dotyczące zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych, w tym 2 zadania jako prace ciągłe:

  • Aktualizacja, weryfikacja i udostępnianie zasobów informacyjnych bazy danych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych dla obszaru Polski (art. 380 pkt. 2 oraz pkt. 3a);
  • Opracowanie mapy zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych i JCWPd wraz z wykazem ustalonych zasobów dyspozycyjnych (art. 380 pkt 4);

oraz 2 zadania związane z reambulacją dokumentacji wykonanych przed 2012 rokiem:

  • Wykonanie dokumentacji wymagających reambulacji na obszarach priorytetowych w zasięgu działalności RZGW Kraków i RZGW Szczecin (art. 369),
  • Wykonanie programów prac na potrzeby opracowania dokumentacji wymagających reambulacji na obszarach priorytetowych w zasięgu działalności RZGW Kraków, RZGW Rzeszów i RZGW Białystok (art. 369).

Konieczność reambulacji i aktualizacji zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w sytuacjach trudności z bilansowaniem potrzeb wodnych obszaru bilansowego i mniejszych jednostek bilansowych wynika najczęściej ze zmian w zagospodarowaniu terenu, zmian jakości wód podziemnych, wyznaczenia zasobów wód podziemnych bez uwzględnienia potrzeb środowiskowych oraz lepszego rozpoznania głębszych zasobnych poziomów wodonośnych, których nie uwzględniono w wykonanej w latach 1994-2012 ocenie zasobowej, co skutkuje w aktualnych uwarunkowaniach niewłaściwą optymalizacją zasobów w poszczególnych jednostkach bilansowych i poziomach wodonośnych.

Obecnie prowadzone są działania zmierzające do aktualizacji wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w wytypowanych obszarach, dla których wskazana jest ich weryfikacja. Jako priorytetowe, wytypowano obszary wskazane przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie w zasięgu działalności regionalnych zarządów gospodarki wodnej w Krakowie i Szczecinie:

  •  w zasięgu działalności RZGW Szczecin:
    • zlewnia Dziwny,
    • zlewnia Gowienicy,
  • w zasięgu działalności RZGW Kraków:
    • zlewnie górnej Wisły, Soły i Skawy.

W 2019 r. wykonano 3 programy prac geologicznych dla sporządzenia 1 dodatku do dokumentacji i 2 dokumentacji hydrogeologicznych (opracowania są dostępne w NAG w PIG-PIB).
Prace dokumentacyjne rozpoczęto w 2020 r. Aktualnie dokumentacje i dodatek do dokumentacji są w końcowej fazie opracowania i jeszcze w tym roku zostaną przekazane do zatwierdzenia przez ministra właściwego ds. środowiska. Formalne zatwierdzenie dokumentacji zostanie poprzedzone opinią Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych, podjętą na posiedzeniu po zapoznaniu się z koreferatem oraz po dyskusji uczestniczących w posiedzeniu członków Komisji i wykonawców dokumentacji.

W 2021 r. pracami objęto kolejne obszary wskazane jako priorytetowe do aktualizacji zasobów dyspozycyjnych. W ubiegłym roku przygotowano 2 programy prac geologicznych dla następujących obszarów:

  • w zasięgu działalności RZGW Gdańsk:
    • zlewnie Redy, Zgórskiej Strugi i Piaśnicy
  • w zasięgu działalności RZGW Wrocław:
    • zlewnie górnej Nysy Łużyckiej i górnego Bobru, regiony wodne Metuje, Łaby i Ostrożnicy (UPA),

a w 2022 roku rozpoczęto prace nad kolejnymi 3 programami dla obszarów:

  • w zasięgu działalności RZGW Kraków:
    • rejon eksploatacyjny (RE) Kielce,
  • w zasięgu działalności RZGW Białystok:
    • obszar Wielkich Jezior Mazurskich,
  • w zasięgu działalności RZGW Rzeszów:
    • zlewnie górnego Wisłoka i Sanu poniżej Sanoka w granicach Karpat fliszowych górnego Sanu.

Wyniki

Systematyczne przetwarzanie informacji o wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych z dokładnością podziału na rejony wodnogospodarcze stanowi podstawę:

  • oceny bilansowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych i określenia poziomu ich rezerw w dorzeczach, regionach wodnych, obszarach bilansowych i rejonach wodnogospodarczych wód podziemnych,
  • bilansowej oceny stanu ilościowego wód podziemnych dostępnych w JCWPd i ich subczęściach,
  • oceny stanu środowiskowego (w zakresie ustalenia stopnia wykorzystania zasobów),
  • opracowania informacji o stanie zasobów kraju, przekazywanej ministrowi właściwemu ds. gospodarki wodnej celem przygotowania Informacji o gospodarowaniu wodami,
  • raportowania do Europejskiej Agencji Środowiska (WISE SoE 2020),
  • zestawień kwestionariusza OECD/Eurostat Joint Questionnaire on Inland Waters w odpowiednim zakresie danych ilościowych,
  • zestawień statystycznych opracowywanych przez GUS,

Poniżej przedstawiono mapy, prezentujące przestrzenny rozkład wielkości zasobów dyspozycyjnych (lokalnie perspektywicznych) w obszarach bilansowych oraz zasobów dostępnych w JCWPd – wielkość zasobów przedstawiono w tys. m3/24h, w podziale na 4 klasy o następujących zakresach wielkości zasobów: <250; 250-500, 500-750, >750 tys. m3/24h. Na każdej mapie (skala prezentacji 1:800 000) znajdują się symbole obszarów i numery jednostek, na podstawie których można odszukać konkretne wartości w zamieszczonych poniżej zestawieniach tabelarycznych.

 

Mapa prezentująca przestrzenny rozkład wielkości zasobów dyspozycyjnych (lokalnie perspektywicznych) w obszarach bilansowych

 Mapa dostępnych zasobów wód podziemnych w JCWPd (stan na 31.12.2021 r.)

Wielkość zasobów przedstawiono również za pomocą modułów zasobów w m3/24h∙km2, za pomocą 4 klas o następujących zakresach wielkości modułów: <100; 100-200, 200-300, >300 m3/24h∙km2; skala prezentacji 1:800 000.

Mapa prezentująca  wielkość zasobów za pomocą modułów zasobów w m3/24h∙km2 w obszarach bilansowych

Mapa zasobów dyspozycyjnych przestawionych za pomocą modułu dla obszarów JCWPd

 

Do pobrania

image Mapa stanu rozpoznania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w Polsce - stan na 31.12.2021 r. (23.80 MB)

image Mapa zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych (stan na 31.12.2021 r.) (19.78 MB)

image Mapa dostępnych zasobów wód podziemnych w JCWPd (stan na 31.12.2021 r.) (13.74 MB)

spreadsheet Wykaz zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych obliczonych dla obszarów bilansowych (stan na 31.12.2021 r.) (17 KB)

spreadsheet Wykaz dostępnych zasobów wód podziemnych obliczonych dla JCWPd (stan na 31.12.2021 r.) (15 KB)


Kontakt

Zakład odpowiedzialny za prowadzenie prac w PIG-PIB/PSH: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. 

Kontakt z zespołem: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Kierownik tematu: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Administrator Bazy ZASOBY DYSPOZYCYJNE: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Przeczytaj artykuły w Przeglądzie Geologicznym

  1. Bazy danych hydrogeologicznych – zakres i udostępnianie zgromadzonej informacji. (Prz. Geol., vol. 69, nr 11, 2021).
  2. Programy prac i dokumentacje hydrogeologiczne ustalające zasoby dyspozycyjne wód podziemnych na potrzeby przeprowadzania bilansów wodnogospodarczych oraz opracowania warunków korzystania z wód regionu wodnego i zlewni – założenia metodyczne, stan realizacji przedsięwzięcia (Prz. Geol., 63 (10/2): 1027–1032).
  3. Modernizacja bazy danych GIS „Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych” – założenia metodyczne, aktualny stan realizacji (Prz. Geol., 69 (11): 759–771).

oraz Informatory państwowej służby hydrogeologicznej:

  1. pdf Biuletyn państwowej służby hydrogeologicznej „Synteza PSH 2020” (14.95 MB)
  2. pdf Ograniczenia środowiskowe w ustalaniu zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Biebrzy (15.96 MB)
  3. pdf Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w polskiej części dorzeczy: Dniestru, Dunaju, Jarft, Łaby, Niemna, Pregoły, Świeżej i Ücker (4.92 MB)
  4. pdf Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w polskiej części dorzecza Odry (3.34 MB)
  5. pdf Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w dorzeczu Wisły (5.57 MB)

Przeglądanie danych hydrogeologicznych

Aktualny stan rozpoznania zasobów oraz podział na obszary bilansowe wód podziemnych wraz z informacją atrybutową dotyczącą wielkości zasobów jest dostępny na geoportalu e-psh w zakładce Zasoby dyspozycyjne.

Udostępnianie danych

Przejdź do treści artykułu: Jak zamówić dane?

Tekst: Elżbieta Przytuła, Grzegorz Mordzonek, 2022-02