Państwowa Służba Geologiczna – Prawo wodne zajmuje się określaniem zasobów wód podziemnych i ich związków z wodami powierzchniowymi oraz ekosystemami. Do ważnych zadań należy aktualizacja rozpoznania zasobów wód podziemnych kraju: odnawialnych, dyspozycyjnych i perspektywicznych.
W Polsce około 70% wody przeznaczonej do spożycia pochodzi z ujęć wód podziemnych. Wielkość ustalonych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych wynosi w Polsce blisko 34 mln m3/24h. To najnowsze dane, według stanu rozpoznania na dzień 31.12.2024 r.
Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w ramach realizacji zadań państwowej służby hydrogeologicznej (PSH) a od 1.01.2024 r. w ramach realizacji zadań państwowej służby geologicznej w oparciu o ustawę Prawo wodne, gromadzi informacje na temat stanu udokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w kraju, a także ilości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w udokumentowanych jednostkach bilansowych. Realizuje również zadania w zakresie opracowania dokumentacji hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne dla obszarów wymagających aktualizacji zasobów dyspozycyjnych.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (art. 369, 380).
Finansowanie prac: Prace są finansowane z dotacji budżetowej (w 2024 r. ze środków przeznaczonych na prace państwowej służby geologicznej – w zakresie wynikającym z ustawy Prawo wodne).
Źródłem danych są informacje zawarte w zatwierdzanych przez ministra właściwego ds. środowiska dokumentacjach hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych.
Definicja zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych: Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, za „zasoby dyspozycyjne wód podziemnych (z wyłączeniem zasobów dyspozycyjnych solanek, wód leczniczych i termalnych) uznaje się zasoby wód podziemnych dostępne do zagospodarowania w obszarze bilansowym, stanowiące średnią z wielolecia wielkość całkowitego zasilania wód podziemnych, pomniejszone o średnią z wielolecia wielkość przepływu wód, tak aby nie dopuścić do znacznego pogorszenia stanu wód powierzchniowych związanych z wodami podziemnymi i do powstania znaczących szkód w ekosystemach lądowych zależnych od wód podziemnych, a także określone z zachowaniem warunku niepogarszania stanu chemicznego wód podziemnych, ustalone z uwzględnieniem istniejącego w obszarze przestrzennego zróżnicowania warunków zasilania, występowania, parametrów hydrogeologicznych i kontaktów hydraulicznych poziomów wodonośnych, przestrzennego rozkładu środowiskowych i hydrogeologicznych ograniczeń dla stopnia zagospodarowania zasobów oraz przestrzennego rozkładu istniejącego użytkowania wód podziemnych, wyznaczonymi bez wskazywania szczegółowej lokalizacji i warunków techniczno-ekonomicznych ujmowania wód".
Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych są ustalane na podstawie wyników różnego rodzaju badań, wymagających realizacji prac terenowych takich jak:
- badania geofizyczne i wiertnicze – w celu rozpoznania przebiegu i zasięgu struktur wodonośnych oraz oceny parametrów hydrogeologicznych w rejonach o słabym rozpoznaniu,
- kartowanie hydrogeologiczne i sozologiczne – w celu pozyskania informacji na temat głębokości położenia zwierciadła wód podziemnych oraz inwentaryzacji ujęć wód podziemnych i obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla ilości i jakości wód,
- pomiary natężenia przepływu wód w ciekach,
oraz badań laboratoryjnych i kameralnych, w tym obliczeń hydrologicznych i modelowych. To właśnie badania modelowe, pozwalające na wielowariantowe i wielokryterialne symulacje, służące ustaleniu wielkości zasobów odnawialnych i dyspozycyjnych wód podziemnych, stanowią kluczowy element każdej z dokumentacji.
Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych ustalane są w obszarach bilansowych. Aktualny podział na obszary bilansowe wód podziemnych wraz z informacją atrybutową dostępny jest na geoportalu HydroGeoPortal. W dokumentacjach hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych, które są dostępne w CAG (na wniosek) określona jest ilość zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w podziale na jednostki bilansowe niższego rzędu.
Aktualne prace
W 2024 r., w ramach działalności państwowej służby geologicznej, zgodnie z zakresem wynikającym z ustawy Prawo wodne, realizowano 3 zadania dotyczące zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych, w tym 2 zadania jako prace ciągłe:
- Aktualizacja, weryfikacja i udostępnianie zasobów informacyjnych bazy danych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych dla obszaru Polski (art. 380 pkt. 2 oraz pkt. 3a);
- Analiza rozkładu wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych i JCWPd wraz z wykazem ustalonych zasobów dyspozycyjnych (art. 380 pkt. 4);
oraz 1 zadanie związane z reambulacją dokumentacji wykonanych przed 2012 rokiem:
- Wykonanie dokumentacji wymagających reambulacji na obszarach priorytetowych wskazanych do realizacji w IIaPGW (art. 369);
Konieczność reambulacji i aktualizacji zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w sytuacjach trudności z bilansowaniem potrzeb wodnych obszaru bilansowego i mniejszych jednostek bilansowych wynika najczęściej ze zmian w zagospodarowaniu terenu, zmian jakości wód podziemnych, wyznaczenia zasobów wód podziemnych bez uwzględnienia potrzeb środowiskowych oraz lepszego rozpoznania głębszych zasobnych poziomów wodonośnych, których nie uwzględniono w wykonanej w latach 1994-2012 ocenie zasobowej, co skutkuje w aktualnych uwarunkowaniach niewłaściwą optymalizacją zasobów w poszczególnych jednostkach bilansowych i poziomach wodonośnych.
Wykonanie programów prac na potrzeby opracowania dokumentacji wymagających reambulacji
Pierwszym etapem prac nad reambulacją dokumentacji jest opracowanie programów prac hydrogeologicznych, których celem jest dokonanie oceny aktualnego stanu rozpoznania hydrogeologicznego wytypowanych obszarów oraz zaproponowanie zakresu prac niezbędnych do osiągnięcia zakładanych celów badawczych, które będą realizowane na etapie prac dokumentacyjnych. W latach 2019-2023 opracowano 10 programów prac geologicznych, w tym:
w latach 2019-2020 opracowano 3 programy prac dla obszarów:
- w zasięgu działalności RZGW Szczecin:
- zlewnia Dziwny,
- zlewnia Gowienicy, - w zasięgu działalności RZGW Kraków:
- zlewnie górnej Wisły, Soły i Skawy,
w 2021 r. opracowano 2 programy prac dla obszarów:
- w zasięgu działalności RZGW Gdańsk:
- zlewnie Redy, Zgórskiej Strugi i Piaśnicy, - w zasięgu działalności RZGW Wrocław:
- zlewnie górnej Nysy Łużyckiej i górnego Bobru, regiony wodne Metuje, Łaby i Ostrożnicy (UPA),
w 2022 r. opracowano 3 programy prac dla obszarów:
- w zasięgu działalności RZGW Kraków:
- rejon eksploatacyjny (RE) Kielce, - w zasięgu działalności RZGW Białystok:
- obszar Wielkich Jezior Mazurskich, - w zasięgu działalności RZGW Rzeszów:
- zlewnie górnego Wisłoka i Sanu poniżej Sanoka w granicach Karpat fliszowych górnego Sanu.
w 2023 r. wykonano kolejne 2 programy prac dla następujących obszarów:
- w zasięgu działalności RZGW Gdańsk:
- rejon dawnych Zakładów Chemicznych „ZACHEM” w Bydgoszczy,
- obszar zlewni Raduni, Motławy wraz z obszarem Żuław Gdańskich.
Opracowania są dostępne w NAG w PIG-PIB.
Wykonanie dokumentacji hydrogeologicznych wymagających reambulacji
W 2023 r. zakończono rozpoczęte w 2020 r. prace związane z reambulacją dokumentacji ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w obszarach wskazanych przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie:
- zlewnia Dziwny, w obszarze działalności RZGW Szczecin;
- zlewnia Gowienicy, w zakresie uzupełnienia oceny zasobowej piętra kredowego, w obszarze działalności RZGW Szczecin;
- zlewnia górnej Wisły, Soły, Skawy i Czadeczki, w obszarze działalności RZGW Kraków.
W 2023 r. zakończono rozpoczęte w 2020 r. prace związane z reambulacją dokumentacji ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w obszarach wskazanych przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie:
- zlewnia Dziwny, w obszarze działalności RZGW Szczecin;
- zlewnia Gowienicy, w zakresie uzupełnienia oceny zasobowej piętra kredowego, w obszarze działalności RZGW Szczecin;
- zlewnia górnej Wisły, Soły, Skawy i Czadeczki, w obszarze działalności RZGW Kraków.
Wynikiem wykonanych prac są dwie dokumentacje i jeden dodatek do dokumentacji (Ryc. 1). Dokumentacje podlegały zatwierdzeniu przez ministra właściwego ds. środowiska w trybie przewidzianym przez Prawo geologiczne i górnicze. W I kwartale 2023 r. Minister Klimatu i Środowiska wydał decyzje zatwierdzające następujące opracowania:
- Dodatek do dokumentacji hydrogeologicznej zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Iny, Płoni i Gowienicy, w zakresie ustalenia zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych piętra kredowego obszaru bilansowego zlewni Gowienicy, zatwierdzony decyzją DGK-WD-I.731.17.2022.AK z dnia 16.02.2023 r.;
- Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych obszaru bilansowego zlewni Dziwny, zatwierdzona decyzją DGK-WD-I.731.18.2022.MJe z dnia 6.03.2023 r.;
- Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby dyspozycyjne wód podziemnych obszaru bilansowego zlewni górnej Wisły, Soły, Skawy i Czadeczki, zatwierdzona decyzją DGK-WD-I.731.13.2022.AK z dnia 6.03.2023 r.
Zatwierdzone opracowania zostały przekazane do NAG.
Prace prowadzone w 2024 r.
W 2024 r. kontynuowano prace dokumentacyjne, mające na celu aktualizację wielkości zasobów odnawialnych i dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach wskazanych do realizacji w IIaPGW – są to obszary bilansowe obejmujące następujące zlewnie:
- zlewnie Redy, Zgórskiej Strugi i Piaśnicy
- zlewni górnej Nysy Łużyckiej i górnego Bobru, regiony wodne Metuje, Łaby i Ostrożnicy (UPA),
- rejonu eksploatacyjnego (RE) Kielce,
- zlewni górnego Wisłoka i Sanu poniżej Sanoka w granicach Karpat fliszowych górnego Sanu.
oraz rozpoczęto dokumentowanie zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych kolejnego obszaru bilansowego:
- zlewnie Wielkich Jezior Mazurskich.
Podsumowując, aktualnie są realizowane prace dokumentacyjne zmierzające do opracowania dokumentacji hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych.
Ryc. 1. Stan dokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych, stan na 31.12.2024 r.
Wyniki
Systematyczne przetwarzanie informacji o wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych z dokładnością podziału na rejony wodnogospodarcze stanowi podstawę:
- oceny bilansowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych i określenia poziomu ich rezerw w dorzeczach, regionach wodnych, obszarach bilansowych i rejonach wodnogospodarczych wód podziemnych,
- bilansowej oceny stanu ilościowego wód podziemnych dostępnych w JCWPd i ich subczęściach,oceny stanu środowiskowego (w zakresie ustalenia stopnia wykorzystania zasobów),
- opracowania informacji o stanie zasobów kraju, przekazywanej ministrowi właściwemu ds. gospodarki wodnej celem przygotowania Informacji o gospodarowaniu wodami,
- raportowania do Europejskiej Agencji Środowiska (WISE SoE 2022),
- zestawień kwestionariusza OECD/Eurostat Joint Questionnaire on Inland Waters w odpowiednim zakresie danych ilościowych,
- zestawień statystycznych opracowywanych przez GUS,
- innych.
Poniżej przedstawiono ryciny (Ryc. 2, 3), prezentujące przestrzenny rozkład wielkości zasobów dyspozycyjnych (lokalnie perspektywicznych) w obszarach bilansowych oraz zasobów dostępnych w JCWPd – wielkość zasobów przedstawiono w tys. m3/24h∙km2, w podziale na 4 klasy o następujących zakresach wielkości modułu zasobów: <100; 100-200, 200-300, >300.
Ryc. 2. Rozkład wielkości zasobów dyspozycyjnych (lokalnie perspektywicznych) w obszarach bilansowych wód podziemnych, stan na 31.12.2024 r.
Ryc. 3. Rozkład wielkości dostępnych zasobów wód podziemnych w JCWPd, stan na 31.12.2024 r.
Na mapach zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych oraz zasobów dostępnych w JCWPd (skala prezentacji 1:800 000) znajdują się symbole obszarów bilansowych i numery JCWPd, na podstawie których można odszukać konkretne wartości zasobów w zamieszczonych poniżej zestawieniach tabelarycznych.
Do pobrania
image Mapa dostępnych zasobów wód podziemnych w JCWPd (stan na 31.12.2024 r.) (10.97 MB) (34.92 MB)
image Wykaz zasobów dyspozycyjnych dla JCWPd (stan na 31.12.2024 r.) (13 KB)
Kontakt
Zakład odpowiedzialny za prowadzenie prac w PIG-PIB: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Kontakt z zespołem: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Kierownik tematu: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.(mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.)
Administrator Bazy ZASOBY DYSPOZYCYJNE: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. (mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.)
Przeczytaj artykuły w Przeglądzie Geologicznym
- Dokumentowanie zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w Polsce – co nowego? (Prz.Geol., vol. 72, nr 2, 2024).
- Bazy danych hydrogeologicznych – zakres i udostępnianie zgromadzonej informacji. (Geol., vol. 69, nr 11, 2021).
- Programy prac i dokumentacje hydrogeologiczne ustalające zasoby dyspozycyjne wód podziemnych na potrzeby przeprowadzania bilansów wodnogospodarczych oraz opracowania warunków korzystania z wód regionu wodnego i zlewni – założenia metodyczne, stan realizacji przedsięwzięcia (Geol., 63 (10/2): 1027–1032).
- Modernizacja bazy danych GIS „Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych” – założenia metodyczne, aktualny stan realizacji (Geol., 69 (11): 759–771).
oraz Informatory państwowej służby hydrogeologicznej:
- Biuletyn państwowej służby hydrogeologicznej „Synteza PSH 2023”
- Ograniczenia środowiskowe w ustalaniu zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Biebrzy (15.96 MB)
- Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w polskiej części dorzeczy: Dniestru, Dunaju, Jarft, Łaby, Niemna, Pregoły, Świeżej i Ücker (4.92 MB)
- Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w polskiej części dorzecza Odry (3.34 MB)
- Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w dorzeczu Wisły (5.57 MB)
Przeglądanie danych hydrogeologicznych
Aktualny stan rozpoznania zasobów oraz podział na obszary bilansowe wód podziemnych wraz z informacją atrybutową dotyczącą wielkości zasobów jest dostępny na geoportalu HydroGeoPortal w zakładce Zasoby dyspozycyjne.
Przeglądarka mapowa HydroGeoPortal.
Udostępnianie danych
Przejdź do treści artykułu: Jak zamówić dane?
Tekst: Elżbieta Przytuła, Grzegorz Mordzonek
