Państwowa Służba Hydrogeologiczna zajmuje się określaniem zasobów wód podziemnych i ich związków z wodami powierzchniowymi oraz ekosystemami. Do ważnych zadań należy aktualizacja rozpoznania zasobów wód podziemnych kraju: odnawialnych, dyspozycyjnych i perspektywicznych.
W Polsce około 70% wody przeznaczonej do spożycia pochodzi z ujęć wód podziemnych. Wielkość ustalonych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych wynosi w Polsce blisko 34 mln m3/24h. To najnowsze dane, według stanu rozpoznania na dzień 31.12.2021 r.
Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy w ramach realizacji zadań państwowej służby hydrogeologicznej (PSH) gromadzi informacje na temat stanu udokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w kraju, a także ilości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w udokumentowanych jednostkach bilansowych. Realizuje również zadania w zakresie opracowania dokumentacji hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne dla obszarów wymagających aktualizacji zasobów dyspozycyjnych.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (art. 369, 380).
Finansowanie prac: Prace są finansowane z dotacji budżetowej ze środków przeznaczonych na prace państwowej służby hydrogeologicznej.
Źródłem danych są informacje zawarte w zatwierdzanych przez ministra właściwego ds. środowiska dokumentacjach hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych.
Definicja zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, za „zasoby dyspozycyjne wód podziemnych (z wyłączeniem zasobów dyspozycyjnych solanek, wód leczniczych i termalnych) uznaje się zasoby wód podziemnych dostępne do zagospodarowania w obszarze bilansowym, stanowiące średnią z wielolecia wielkość całkowitego zasilania wód podziemnych, pomniejszone o średnią z wielolecia wielkość przepływu wód, tak aby nie dopuścić do znacznego pogorszenia stanu wód powierzchniowych związanych z wodami podziemnymi i do powstania znaczących szkód w ekosystemach lądowych zależnych od wód podziemnych, a także określone z zachowaniem warunku niepogarszania stanu chemicznego wód podziemnych, ustalone z uwzględnieniem istniejącego w obszarze przestrzennego zróżnicowania warunków zasilania, występowania, parametrów hydrogeologicznych i kontaktów hydraulicznych poziomów wodonośnych, przestrzennego rozkładu środowiskowych i hydrogeologicznych ograniczeń dla stopnia zagospodarowania zasobów oraz przestrzennego rozkładu istniejącego użytkowania wód podziemnych, wyznaczonymi bez wskazywania szczegółowej lokalizacji i warunków techniczno-ekonomicznych ujmowania wód".
Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych są ustalane na podstawie wyników różnego rodzaju badań, wymagających realizacji prac terenowych takich jak:
- badania geofizyczne i wiertnicze – w celu rozpoznania przebiegu i zasięgu struktur wodonośnych oraz oceny parametrów hydrogeologicznych w rejonach o słabym rozpoznaniu,
- kartowanie hydrogeologiczne i sozologiczne – w celu pozyskania informacji na temat głębokości położenia zwierciadła wód podziemnych oraz inwentaryzacji ujęć wód podziemnych i obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla ilości i jakości wód,
- pomiary natężenia przepływu wód w ciekach,
oraz badań laboratoryjnych i kameralnych, w tym obliczeń hydrologicznych i modelowych.
To właśnie badania modelowe, pozwalające na wielowariantowe i wielokryterialne symulacje, służące ustaleniu wielkości zasobów odnawialnych i dyspozycyjnych wód podziemnych, stanowią kluczowy element każdej z dokumentacji.
Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych ustalane są w obszarach bilansowych.
Aktualny podział na obszary bilansowe wód podziemnych wraz z informacją atrybutową dostępny jest na geoportalu e-psh. W dokumentacjach hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych, które są dostępne w NAG (na wniosek) określona jest ilość zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w podziale na jednostki bilansowe niższego rzędu.
Aktualne prace
Aktualnie, w ramach działalności państwowej służby hydrogeologicznej, realizowane są 4 zadania dotyczące zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych, w tym 2 zadania jako prace ciągłe:
- Aktualizacja, weryfikacja i udostępnianie zasobów informacyjnych bazy danych zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych dla obszaru Polski (art. 380 pkt. 2 oraz pkt. 3a);
- Opracowanie mapy zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych i JCWPd wraz z wykazem ustalonych zasobów dyspozycyjnych (art. 380 pkt 4);
oraz 2 zadania związane z reambulacją dokumentacji wykonanych przed 2012 rokiem:
- Wykonanie dokumentacji wymagających reambulacji na obszarach priorytetowych w zasięgu działalności RZGW Kraków i RZGW Szczecin (art. 369),
- Wykonanie programów prac na potrzeby opracowania dokumentacji wymagających reambulacji na obszarach priorytetowych w zasięgu działalności RZGW Kraków, RZGW Rzeszów i RZGW Białystok (art. 369).
Konieczność reambulacji i aktualizacji zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w sytuacjach trudności z bilansowaniem potrzeb wodnych obszaru bilansowego i mniejszych jednostek bilansowych wynika najczęściej ze zmian w zagospodarowaniu terenu, zmian jakości wód podziemnych, wyznaczenia zasobów wód podziemnych bez uwzględnienia potrzeb środowiskowych oraz lepszego rozpoznania głębszych zasobnych poziomów wodonośnych, których nie uwzględniono w wykonanej w latach 1994-2012 ocenie zasobowej, co skutkuje w aktualnych uwarunkowaniach niewłaściwą optymalizacją zasobów w poszczególnych jednostkach bilansowych i poziomach wodonośnych.
Obecnie prowadzone są działania zmierzające do aktualizacji wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w wytypowanych obszarach, dla których wskazana jest ich weryfikacja. Jako priorytetowe, wytypowano obszary wskazane przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie w zasięgu działalności regionalnych zarządów gospodarki wodnej w Krakowie i Szczecinie:
- w zasięgu działalności RZGW Szczecin:
- zlewnia Dziwny,
- zlewnia Gowienicy,
- w zasięgu działalności RZGW Kraków:
- zlewnie górnej Wisły, Soły i Skawy.
W 2019 r. wykonano 3 programy prac geologicznych dla sporządzenia 1 dodatku do dokumentacji i 2 dokumentacji hydrogeologicznych (opracowania są dostępne w NAG w PIG-PIB).
Prace dokumentacyjne rozpoczęto w 2020 r. Aktualnie dokumentacje i dodatek do dokumentacji są w końcowej fazie opracowania i jeszcze w tym roku zostaną przekazane do zatwierdzenia przez ministra właściwego ds. środowiska. Formalne zatwierdzenie dokumentacji zostanie poprzedzone opinią Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych, podjętą na posiedzeniu po zapoznaniu się z koreferatem oraz po dyskusji uczestniczących w posiedzeniu członków Komisji i wykonawców dokumentacji.
W 2021 r. pracami objęto kolejne obszary wskazane jako priorytetowe do aktualizacji zasobów dyspozycyjnych. W ubiegłym roku przygotowano 2 programy prac geologicznych dla następujących obszarów:
- w zasięgu działalności RZGW Gdańsk:
- zlewnie Redy, Zgórskiej Strugi i Piaśnicy
- w zasięgu działalności RZGW Wrocław:
- zlewnie górnej Nysy Łużyckiej i górnego Bobru, regiony wodne Metuje, Łaby i Ostrożnicy (UPA),
a w 2022 roku rozpoczęto prace nad kolejnymi 3 programami dla obszarów:
- w zasięgu działalności RZGW Kraków:
- rejon eksploatacyjny (RE) Kielce,
- w zasięgu działalności RZGW Białystok:
- obszar Wielkich Jezior Mazurskich,
- w zasięgu działalności RZGW Rzeszów:
- zlewnie górnego Wisłoka i Sanu poniżej Sanoka w granicach Karpat fliszowych górnego Sanu.
Wyniki
Systematyczne przetwarzanie informacji o wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w obszarach bilansowych z dokładnością podziału na rejony wodnogospodarcze stanowi podstawę:
- oceny bilansowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych i określenia poziomu ich rezerw w dorzeczach, regionach wodnych, obszarach bilansowych i rejonach wodnogospodarczych wód podziemnych,
- bilansowej oceny stanu ilościowego wód podziemnych dostępnych w JCWPd i ich subczęściach,
- oceny stanu środowiskowego (w zakresie ustalenia stopnia wykorzystania zasobów),
- opracowania informacji o stanie zasobów kraju, przekazywanej ministrowi właściwemu ds. gospodarki wodnej celem przygotowania Informacji o gospodarowaniu wodami,
- raportowania do Europejskiej Agencji Środowiska (WISE SoE 2020),
- zestawień kwestionariusza OECD/Eurostat Joint Questionnaire on Inland Waters w odpowiednim zakresie danych ilościowych,
- zestawień statystycznych opracowywanych przez GUS,
Poniżej przedstawiono mapy, prezentujące przestrzenny rozkład wielkości zasobów dyspozycyjnych (lokalnie perspektywicznych) w obszarach bilansowych oraz zasobów dostępnych w JCWPd – wielkość zasobów przedstawiono w tys. m3/24h, w podziale na 4 klasy o następujących zakresach wielkości zasobów: <250; 250-500, 500-750, >750 tys. m3/24h. Na każdej mapie (skala prezentacji 1:800 000) znajdują się symbole obszarów i numery jednostek, na podstawie których można odszukać konkretne wartości w zamieszczonych poniżej zestawieniach tabelarycznych.
Wielkość zasobów przedstawiono również za pomocą modułów zasobów w m3/24h∙km2, za pomocą 4 klas o następujących zakresach wielkości modułów: <100; 100-200, 200-300, >300 m3/24h∙km2; skala prezentacji 1:800 000.
Do pobrania
image Mapa dostępnych zasobów wód podziemnych w JCWPd (stan na 31.12.2021 r.) (13.74 MB)
Kontakt
Zakład odpowiedzialny za prowadzenie prac w PIG-PIB/PSH: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Kontakt z zespołem: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Kierownik tematu: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Administrator Bazy ZASOBY DYSPOZYCYJNE: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Przeczytaj artykuły w Przeglądzie Geologicznym
- Bazy danych hydrogeologicznych – zakres i udostępnianie zgromadzonej informacji. (Prz. Geol., vol. 69, nr 11, 2021).
- Programy prac i dokumentacje hydrogeologiczne ustalające zasoby dyspozycyjne wód podziemnych na potrzeby przeprowadzania bilansów wodnogospodarczych oraz opracowania warunków korzystania z wód regionu wodnego i zlewni – założenia metodyczne, stan realizacji przedsięwzięcia (Prz. Geol., 63 (10/2): 1027–1032).
- Modernizacja bazy danych GIS „Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych” – założenia metodyczne, aktualny stan realizacji (Prz. Geol., 69 (11): 759–771).
oraz Informatory państwowej służby hydrogeologicznej:
- pdf Biuletyn państwowej służby hydrogeologicznej „Synteza PSH 2020” (14.95 MB)
- pdf Ograniczenia środowiskowe w ustalaniu zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Biebrzy (15.96 MB)
- pdf Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w polskiej części dorzeczy: Dniestru, Dunaju, Jarft, Łaby, Niemna, Pregoły, Świeżej i Ücker (4.92 MB)
- pdf Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w polskiej części dorzecza Odry (3.34 MB)
- pdf Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi w dorzeczu Wisły (5.57 MB)
Przeglądanie danych hydrogeologicznych
Aktualny stan rozpoznania zasobów oraz podział na obszary bilansowe wód podziemnych wraz z informacją atrybutową dotyczącą wielkości zasobów jest dostępny na geoportalu e-psh w zakładce Zasoby dyspozycyjne.
Udostępnianie danych
Przejdź do treści artykułu: Jak zamówić dane?
Tekst: Elżbieta Przytuła, Grzegorz Mordzonek, 2022-02
