M-P

Makroskopowe badania gruntów - określenie rodzaju gruntu na podstawie prostych cech fizycznych, opisanych w normie PN-88/B-04481. Należą do nich próby:  wałeczkowania, rozcierania w wodzie i rozmakania.

Mapa prowincji wód leczniczych i potencjalnie leczniczych według J. Dowgiałły i B. Paczyńskiego (2002)

Mapa bitowa (bitmap) – obraz komputerowy zbudowany ze zbioru punktów reprezentowanych przez bity w pliku. Struktura danych w pamięci komputera, której pojedyncze dane składają się z bitów. Plik w formacie mapy bitowej ma rozszerzenie nazwy pliku bmp

Melioracje wodne - zespół czynności i urządzeń mających na celu poprawę stosunków wodnych w glebie w kierunku sprzyjających uprawom lub szacie roślinnej. Poprzez redukcję nadmiaru wody w glebie stwarzane są korzystne warunki glebowo-powietrzno-wodne umożliwiające rozwój roślin. Urządzenia m.w. wykonuje się na podstawie projektu hydrologiczno-technicznego. Prace wodno-melioracyjne dzieli się na podstawowe i szczegółowe.

Młaki – nieskoncentrowany wypływ wód podziemnych (gruntowych na powierzchni terenu. Występują w miejscach podmokłych, bagiennych.

Modele gruntów - zbliżone do rzeczywistości matematyczne opisy zachowania się gruntów pod wpływem zachodzących w nich zmian naprężeń. Najczęściej rozpatrywane są przypadki reakcji →podłoża budowlanego na obciążenia konstrukcją. Wyróżniane są modele: sprężyste, lepkosprężyste, sprężysto-plastyczne, plastyczne, reologiczne lub stochastyczne.

Wróć

Model hydrogeologiczny /pojęciowy/ (hydrogeological conceptual model) – model  zbiornika wód podziemnych to opisowe i graficzne przedstawienie struktury i procesów zachodzących w systemie hydrogeologicznym. Model stanowi zbiór hipotez co do tego, jak zachowuje się rzeczywisty system hydrogeologiczny, w jaki sposób jest powiązany z otoczeniem i jak reaguje na wymuszenia. Hipotezy te weryfikowane są w kolejnych, uszczegóławiających etapach badań hydrogeologicznych (np. modelowanie matematyczne).

Modelowanie komputerowe (computer modeling) – opis matematyczny procesów przyrodniczych lub technicznych, który może być wykorzystany do symulacji ich przebiegu z wykorzystaniem metod numerycznych i komputerów.

Model matematyczny zbiornika wód podziemnych (mathematical model of groundwater reservoir) - zbiornika  to uproszczone odwzorowanie obiektu hydrogeologicznego opisane przestrzennym rozkładem parametrów hydrogeologicznych, warunków brzegowych, parametrów zasilania, a także poprzez strukturę obiektu złożonego z warstw wodonośnych i słabo przepuszczalnych biorących udział w systemie krążenia. W obrębie tak zdefiniowanego obiektu następuje numeryczne (iteracyjne) rozwiązywanie równań filtracji (według algorytmu przyjętego programu obliczeniowego) dla wszystkich węzłów obliczeniowych siatki dyskretyzacyjnej.

 Pojecie model matematyczny ma swoje pierwotne znaczenie szersze i odnosi się zarówno do procesu filtracji wód podziemnych, jak również do migracji transportu masy lub transportu ciepła w środowisku gruntowo-wodnym. W odniesieniu do GZWP zastosowanie ma węższe znaczenie tego terminu, opisane powyżej.

Model matematyczny niestacjonarny przepływu wód (unsteady flow model) -  model, w którym uwzględnia się czasową zmienność warunków brzegowych i przepływów. W wyniku symulacji  otrzymuje się rozwiązanie (rozkład ciśnień piezometrycznych) dla konkretnych kroków czasowych.

Model matematyczny stacjonarny przepływu wód (steady state flow model) - model, w którym rozwiązanie równania filtracji nie uwzględnia zmiennej czasowej, tzn. w wyniku obliczeń otrzymuje się rozkład ciśnień piezometrycznych ustalony dla nieskończenie długiego odcinka czasowego.

Monitoring wód podziemnych (groundwater monitoring) - kontrolno-decyzyjny system oceny dynamiki przemian w wodach podziemnych. Polega na prowadzeniu w wybranych punktach powtarzalnych pomiarów i badań stanu zwierciadła wód podziemnych i ich jakości oraz interpretacji ich wyników (na podst.: Słownik hydrogeologiczny, 2002).

Modelowanie cyfrowe powierzchni (digital surface modeling) – wytwarzanie modelu cyfrowego powierzchni, w przypadku map cyfrowych, np. powierzchni terenu, powierzchni spągu lub stropu warstw skalnych lub powrzchni granicznych warstw wodonośnych.

Moduł odkształcenia - stosunek przyrostu naprężenia (ciśnienia), podczas jednosiowego ściskania próbki skały, do przyrostu jednostkowego odkształcenia liniowego próbki odkształcalnej na boki. Zgodnie z prawem Hooke’a jednostkowe skrócenie lub wydłużenie materiału jest wprost proporcjonalne do naprężenia je wywołującego. Symbolem jest Eμ. Odwrotnością m.o. jest moduł sprężystości liniowej. Patrz: →moduł Younga

Wróć

Moduł Younga - nazywany także modułem sprężystości liniowej Younga E, określany jest poprzez wielokrotne obciążanie i odciążanie próbki (skały) gruntu. Stosunek naprężeń normalnych do wydłużenia względnego sprężystego. Jest wskaźnikiem cech sprężystych gruntów (odkształceń sprężystych) ich reakcji na ściskanie i rozciąganie.

Mokradła – obszary podmokłe przez cały rok, pozbawione strefy aeracji (nienasyconej), o dużej akumulacji materii organicznej. Najczęściej są fragmentem obszarów bagiennych.

Namuły organiczne - jeden z rodzajów gruntów rodzimych nieskalistych organicznych, zawierający od 5 do 30% części organicznych. Symbol (Nm). Wydziela się wśród nich: n. piaszczyste (Nmp), namuły pylaste (NmΠ), n. gliniaste (Nmg) oraz n. ilaste (Nmi).

Nasypy - →Grunty nasypowe.

Nasiąkliwość skał - nasiąkliwość skał (gruntów) M wyrażana jest ilością (ciężar lub objętość) wody, jaką próbka skały może przyjąć pod normalnym ciśnieniem przez wypełnienie porów, wyrażona wagowo (Mw) bądź objętościowo (Mo) w procentach w stosunku do ciężaru suchej próbki lub do jej objętości, wg wzoru:

Mw = 100.(Cn – Cs)/Cs lub Mo = 100.(Cn - Cs)/V,    

gdzie: Cn – ciężar próbki nasyconej wodą;  Cs – ciężar próbki suchej; V – objętość próbki.

Natężenie opadu – iloraz wysokości opadu i czasu trwania opadu I = P/t, wyrażany w mm/h lub mm/min. Wartość powyżej 10 mm/h wskazuje na deszcz nawalny, natomiast powyżej 45mm/h oznacza deszcz ulewny.

Nawiercone zwierciadło wód podziemnych - zwierciadło wód podziemnych pojawiające się w otworze wiertniczym po nawierceniu warstwy wodonośnej. W przypadku wód o zwierciadle napiętym (→warunki artezyjskie lub subartezyjskie), poziom wody podnosi się do stanu zwierciadła ustabilizowanego, pod wpływem ciśnienia wód w warstwie wodonośnej. Warstwa wodonośna o swobodnym zwierciadle ma zwierciadło nawiercone na tym samym poziomie, jak →zwierciadło ustabilizowane w.p.

Nieprzepuszczalne warstwy - warstwy iłów (gruntów spoistych) o bardzo niskim współczynniku filtracji k<10^-10 m/s, dobrze izolujące środowisko wód podziemnych przed →przesączającymi się z powierzchni terenu substancjami zanieczyszczającymi.

Niżówka rzeki – niskie stany wód w korycie rzeki, poniżej stanów średnich, spowodowane spadkiem zasilania wodami powierzchniowymi i podziemnymi. Im niższe są stany wód powierzchniowych tym głębsza jest niżówka. Przyczynami niżówek są: spadek zasilania i długotrwałe susze.

Obciążnik - część składowa przewodu wiertniczego, zwiększająca siłę udaru świdra na górotwór lub ciężar świdra w przypadku  w. obrotowych. O. jest grubościenną rurą stalową, mającą na końcach gwintowany czop i mufę w celu połączenia z innymi elementami przewodu wiertniczego.

Obrotowe wiercenia - technologia wiertnicza, w której stosuje się skrawanie górotworu przez świder, często dodatkowo obciążany, natomiast →zwierciny wynoszone są na powierzchnię przez płuczkę. Moment obrotowy narzędzia wiertniczego przekazywany jest z powierzchni (wiertnica) przez stół obrotowy lub wrzeciono, natomiast w otworze przez turbinę umieszczoną nad świdrem.

Wróć

Obszar bezodpływowy – obszar bez opływu powierzchniowego do mórz i oceanów.

Obszar bilansowy wód podziemnych – jest to obszar występowania układu krążenia wód podziemnych z rozpoznanymi strukturami hydrogeologicznymi, strefami zasilania i drenażu (rzeki, ujęcia komunalne, przemysłowe i odwodnienia górnicze), z optymalnie wyznaczonymi granicami (wododziały podziemne, strefy pełnego kontaktu hydraulicznego z wodami powierzchniowymi, horyzonty i bariery nieprzepuszczalne-izolujące), z rozpoznanymi odnawialnymi i możliwymi do zagospodarowania zasobami wód podziemnych, ze zidentyfikowanym ilościowo i przestrzennie poborem wód, z rozpoznanym reżimem wód powierzchniowych i ekosystemów zależnych od wód podziemnych. Obszar bilansowy tak zdefiniowany umożliwia  przeprowadzenia bilansu wodno-gospodarczego z dokonaniem modelowej oceny wpływu istniejącego oraz planowanego poboru, drenażu i piętrzenia wód podziemnych na stan wód powierzchniowych i stan ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych z dokładnością określoną stopniem rozpoznania warunków hydrogeologicznych i elementów bilansu wodno-gospodarczego.

Obszar bilansowy (region of water balance) - jednostka hydrogeologiczna lub jej część wydzielona np. dla ustalenia zasobów odnawialnych i dyspozycyjnych oraz oceny stopnia ich zagospodarowania (sporządzenia bilansu krążenia wód podziemnych) (na podst.: Rozporządzenie MŚ z dnia 3 października 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać dokumentacje hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie (Dz. U. Nr 201 poz. 1673)

Obszar dorzecza - obszar lądu i morza, składający się z jednego lub wielu sąsiadujących ze sobą dorzeczy wraz ze związanymi z nimi wodami podziemnymi i przybrzeżnymi, określony jako główna jednostka gospodarowania wodami w dorzeczu.

Obszar ochronny GZWP (protection area of major groundwater reservoir) – wydzielona część (części) obszaru zasilania zbiornika wód podziemnych, w której podejmuje się działania w postaci zakazów, nakazów i ograniczeń w użytkowaniu terenu, zmierzające do ochrony jakości i zasobów wód podziemnych.

Obszar problemowy (task aera) - obszar szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych wskazany w planie zagospodarowania przestrzennego województwa lub określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (na podst. ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym - Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.).

Odporność na zanieczyszczenia wód podziemnych (contamination resistance of groundwater) – cecha ośrodków wodonośnych. Jest przeciwieństwem podatności i określa cechy zbiorników wód podziemnych wynikające z budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych decydujące o możliwościach ich ochrony przed istniejącym lub potencjalnym zanieczyszczeniem oraz wpływające na opóźnianie i ograniczanie migracji substancji zanieczyszczających.

Ognisko zanieczyszczeń wód podziemnych (source of pollution/contamination) - naturalne lub sztuczne nagromadzenie substancji zanieczyszczających (realnie lub potencjalnie) wody podziemne. Występuje na powierzchni terenu lub w litosferze, atmosferze czy hydrosferze. Ogniska zanieczyszczeń mogą mieć zróżnicowany charakter przestrzenny: punktowy (wiercenia, stacje paliw, magazyny), liniowy lub pasmowy (rzeki, kanały, drogi, rurociągi), powierzchniowy (składowiska odpadów, osadniki, pola ściekowe i irygacyjne) oraz obszarowy (imisja gazów i pyłów, nawożenie i chemizacja rolnic twa i leśnictwa) - (na podst.: Słownik hydrogeologiczny, 2002).

Wróć

Obszar zasobowy ujęcia (area of groundwater intake resources) – rozumie się przez to obszar określony zasięgiem spływu wód podziemnych do ujęcia w granicach jego oddziaływania.

Obwód zlewni (perphery of water catchment area) - długość działu wodnego, który wyznacza zlewnię rzeki, w km.

Ochrona wód podziemnych (groundwater protection) – działania mające na celu zagwarantowanie możliwości poboru wody do spożycia i produkcji, utrzymanie jej dobrej jakości oraz zachowanie pożądanych stosunków wodnych w ekosystemach zależnych od wód podziemnych.

Odpływ rzeki (run-off) - objętość wody V odpływającej w danym przekroju koryta rzeki w określonym czasie T. Jest to zatem średnie natężenie przepływu w tym czasie tzn.  V = Qi x T, podawanego w m³ lub km³.

Odpływ jednostkowy (elementary run-off) – objętość wody q odpływającej w jednostce czasu z 1 km² zlewni. Podawany jest w jednostkach [l/s.km²].

Odsalanie wody (desalination) – usuwanie rozpuszczonych soli z wody morskiej lub wód brakicznych do celów konsumpcyjnych. W procesie odsalania wykorzystywana jest głównie metoda odwróconej osmozy.

Odwodnienie (dewatering) – odwodnienie na przykład wykopów budowlanych, wyrobisk górniczych, obiektów inżynierskich polega na obniżeniu zwierciadła wód gruntowych w w tych miejscach. Stosowane są studnie odwadniające, igłostudnie, igłofiltry, kanały odwadniające, drenaże warstwowe, itp.

Okrętne wiercenia - okrętne wiercenie otworów, dawniej stosowane do wykonywania płytkich otworów, np. studziennych, do których jako siła napędowa stosowana jest siła ludzka. O.w. stosowane były już w starożytności i obecnie są już archaiczne. Zagłębianie się narzędzia wiertniczego następuje w wyniku ruchu obrotowego świdra (skrawanie), natomiast do wynoszenia urobku (zwiercin) z otworu stosowane są zwykle łyżki wiertnicze. O.w. wymaga stosowania trój- lub czwórnoga do przenoszenia w pionie narzędzi wiertniczych lub kolumny rur okładzinowych.

Operat wodno prawny - dokument sporządzany w formie opisowej i graficznej, stanowiący podstawę prawną do wydania → pozwolenia wodnoprawnego. Jeżeli projekt urządzeń wodnych odpowiada wymaganiom operatu wp., może być również podstawą do wydania pozwolenia wodnoprawnego. W odniesieniu do wód podziemnych, operat na podstawie którego wydaje się pozwolenie wodnoprawne na → szczególne korzystanie z wód jest zatwierdzoną dokumentacją hydrogeologiczną, zawierającą ustalenie zasobów tych wód.

Osadnik - pojemnik służący do usuwania zawiesin lub większych cząstek stałych (mineralnych) z wody w procesie jej uzdatnienia lub ścieków w urządzeniach oczyszczających. Urządzenie do wstępnego oczyszczania. Zapobiega osadzaniu się szlamu i warstw piasków na powierzchni filtrów. Osadniki mogą być jedno lub wielokomorowe.

Osuwisko - przemieszczenie mas skalnych (klina odłamu) pod wpływem sił ciężkości do podstawy stoku, wzdłuż powierzchni ścięcia, na której nastąpiło przekroczenie wytrzymałości warstw skalnych na ścinanie. Analiza stateczności zboczy sprowadza się do porównania sił utrzymujących do sił obracających klin odłamu. W morfologii wyróżnia się niszą osuwiskową i jęzor osuwiskowy (koluwium).

Wróć

Pakiet oprogramowania (application package) – zbiór programów dostosowanych do rozwiązywania grupu problemów, np. grafika komputerowa lub →CAD lub statystyka.

Pale przemieszczeniowe - pale prefabrykowane, wbijane, wciskane, wkręcane lub wpędzane przez wwibrowanie. P.p. wykonywane są ze stali, drewna, betonu i żelbetu lub budowane w gruncie przez iniekty zagęszczające.

Pale wiercone - pale wykonywane metodą wiertniczą o długości do kilkudziesięciu metrów i średnicy od 0,3 do 3 m. Mogą być wykonywane w zespołach otworów w formie fundamentowych konstrukcji prostokątnych, owalnych lub krzyżowych. Otwór wiertniczy wykonywany jest w rurach osłonowych lub zabezpieczony tylko płuczką wiertniczą. 

Parcie cieczy (wody) - siła pochodząca od ciśnienia cieczy, działająca prostopadle na określoną powierzchnię. Jest wyrażana iloczynem tej powierzchni i ciśnienia. 

Parowanie potencjalne – maksymalna ilość pary wodnej, która może przedostać się z powierzchni terenu, w tym z e zbiorników wodnych do atmosfery w klimatycznych panujących na danym obszarze – temperatura, siła wiatru, nasłonecznienie, itp.).

Parowanie terenowe rzeczywiste – ilość parującej wody z danego obszaru (np. zlewni rzeki), wyznaczona jako różnica między średnim z wielolecia opadem i analogicznym odpływem tej rzeki. P.t.rz. nazywana jest również →deficytem odpływu. 

Parowanie terenowe – ilość wody unoszącej się w jednostce czasu (doba, miesiąc, rok) z powierzchni terenu do atmosfery w określonych warunkach klimatycznych. Obejmuje procesy sublimacji, parowania z powierzchni wody, z części opadów zatrzymanej na powierzchni terenu i z profilu glebowego. 

Pasterka - część składowa przewodu do wierceń udarowych, łącząca nożyce wolno-spadowe z liną. Zbudowana jest z grubościennej rury stalowej (korpus), w której umieszczona jest końcówka liny zaopatrzona w trzpień stalowy. P. umożliwia obrót świdra podczas jego pracy. 

Peptyzacja - proces fizyczny polegający na przejściu żelu lub niezdiagenezowanego osadu w →zol (roztwór koloidalny). W laboratorium otrzymuje się to przez dodanie stabilizatora. W warunkach naturalnych p. zachodzi przez dopływ wody do świeżych osadów ilastych. 

pF – →siła ssąca, siła ssąca gleby, wyrażona jako dziesiętny logarytm ciśnienia kapilarnego. Siła ta ma miano cm lub m słupa wody. 

pH - →odczyn wody, efekt dysocjacji cząsteczek wody, powodowany obecnością jonów wodorowych i wodorotlenowych. Ujemny logarytm stężenia (aktywności) jonów wodorowych H⁺ (hydroniowych H3O⁺) wg zależności:

pH = -log[cH⁺(aq)]  lub pH = -log[H3 O⁺]).

Stężenie  c  powinno być zastąpione aktywnością jonu w dokładnych obliczeniach. Ze stałej reakcji dysocjacji wody:  k = 10¹⁴ = cH⁺ * cOH ^- ,    wynika zależność: pH = 14 - pOH

Woda o odczynie obojętnym ma pH = 7.0 może być traktowany jako jeden ze wskaźników jakości wody. Według ogólnie stosowanej klasyfikacji wyróżnia się: o. kwaśny, o. obojętny i o. zasadowy. Wykorzystując skalę pH określa się kwasowość wody.  

Pieniawy → źródła wyprowadzające na powierzchnię terenu wody silnie zgazowane, najczęściej są przesycone dwutlenkiem węgla, rzadko metan na terenach bagiennych. Inaczej źródła gazujące.

Wróć

 Pierwszy poziom wodonośny - w rozumieniu Instrukcji MhP stanowi pierwsza od powierzchni warstwa wodonośna lub zespół warstw wodonośnych, wykazujących dobrą łączność hydrauliczną. W szczególnym przypadku – jeżeli warstwy te wykazują miąższość ponad 5m, wodoprzewodność ponad 50 m²/24godz.  i wydajność potencjalną studni wierconej ponad 5m³/godz.  – pierwszy poziom wodonośny jest jednocześnie użytkowym poziomem wodonośnym a gdy ponadto stanowi podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę podziemną o dominującym zasięgu i zasobności – jest on także głównym użytkowym poziomem wodonośnym.

Wymienione kryteria powinny być spełnione na przeważającej części wydzielonej jednostki warunków występowania pierwszego poziomu wodonośnego; oznacza, że w jej obrębie mogą lokalnie występować strefy nie spełniające tych kryteriów. 

Piezometr → otwór obserwacyjny, badawczy wód podziemnych nie przeznaczony do stałej eksploatacji. Najczęściej umożliwia pomiar zwierciadła wody i pobór próbek wody do analiz. 

Ploso – miejsce o największym natężeniu przepływu wody w korycie rzeki, obejmuje jego najgłębszy fragment i odcinek o intensywnej erozji bocznej. 

Płuczki wiertnicze - płyn stosowany do wierceń obrotowych, służący do chłodzenia świdra, wynoszenia zwiercin i zabezpieczenia przed osypywaniem się ścian niezarurowanego odcinka otworu. Stosowane są p. gazowe (np. powietrze) lub p. ciekłe. Płuczki ciekłe, zaliczane do zawiesin lub roztworów koloidalnych, są najczęściej roztworami wodnymi z dodatkami substancji syntetycznych, olejów, itp. P. samorodna powstaje podczas zwiercania iłów i jest ich zawiesiną. Wyróżnia się także p. beziłowe, bentonitowe, iłowe lub asfaltowe. Od wypełniacza w płuczce pochodzą nazwy: p. barytowa, p. wapniowa, p. wapniowo-chlorkowa, p. gipsowa, p. solno-skrobiowe, lub emulsyjna. Ta ostatnia tworzona jest przez dodanie ropy naftowej lub oleju i emulgatora. Pośrednią pozycję między p. gazowymi i ciekłymi zajmują p. aeryzowane i pianowe o małym ciężarze. 

Początkowy gradient hydrauliczny - gradient hydrauliczny o wartości minimalnej, przy którym zaczyna się przepływ wód podziemnych w warstwach wodonośnych. 

Podłoże budowlane - część zewnętrzna warstw litosfery, na których wznoszone są fundamenty różnych budowli i w których wskutek posadowienia obiektu inżynierskiego powstają mierzalne zmiany w porównaniu do naturalnego stanu naprężeń oraz odkształcenia ośrodka skalnego, pod wpływem obciążenia dodatkowego. 

Podrzędne użytkowe piętro/poziom wodonośny – użytkowe piętro lub poziom wodonośny, współwystępujące z GUPW w obrębie tej samej jednostki hydrogeologicznej. 

Poissona liczba - odwrotność współczynnika rozszerzalności bocznej  μ. Cecha skał (gruntów) poddanych naprężeniom. Jednostkowe odkształcenie poprzeczne próbki ε’, wynikające z jej ściskania jest wprost proporcjonalne do wytworzonego naprężenia σ  według zależności:

 ε’ = -μ .σ  /Eμ,

gdzie:  μ   - współczynnik rozszerzalności bocznej; Eμ, - moduł odkształcenia, natomiast  1/μ    - liczba Poissona

Podatność specyficzna (zintegrowana) – podatność naturalna uwzględniająca rodzaj substancji zanieczyszczającej, jej ładunek, czas oddziaływania oraz związany z nim charakter przestrzenny ogniska zanieczyszczeń. 

Podziemny dział wodny – miejsce geometryczne punktów o najwyższej rzędnej zwierciadła wód podziemnych z obszaru odpływu podziemnego do potoku, rzeki lub jeziora.

Wróć

 

Pojemność jeziora – objętość wody w zbiorniku w m³ lub km³, obliczana na podstawie mapy batymetrycznej jeziora. 

Pole powierzchni topograficznej zlewni - pole powierzchni zlewni rzeki wyznaczone z planimetrowania mapy topograficznej w granicach działu wodnego. 

Polowa pojemność wodna - maksymalna ilość wody, jaka może się utrzymać w strefie aeracji wbrew sile ciężkości. Jest to więc maksymalna ilość wody jaką określona warstwa gleby może zatrzymać, po pełnym jej wysyceniu i swobodnym odpłynięciu nadmiaru wody. 

Porowatość efektywna (effective velocity) - cecha gruntu (skały) wynikająca z całkowitej objętości połączonych wolnych przestrzeni w skale lub glebie, biorących udział w przepływie płynów. P.e. oznacza część przestrzeni porowej gruntu, w której woda przepływa pod działaniem sił grawitacji - woda wolna. P.e. wyrażniana jest bezwymiarowym ułamkiem lub w procentach całkowitej objętości płynu który zajmuje połączone przestrzenie w skale. Pomiar P.e. przeprowadza się w porozymetrach. 

Porowatość dyfuzyjna (diffusion porosity) – objętość porów w gruncie przez którą zachodzi transport masy w procesie dyfuzji, podzielona przez całkowitą objętość porów gruntu.

Powierzchnia właściwa - łączna powierzchnia ziarn mineralnych w próbce gruntu o suchej masie 1 g. Jeżeli pominięta jest powierzchnia międzypakietowa minerałów ilastych, wyznaczana jest powierzchnia właściwa zewnętrzna. Wyrażana jest w m²/g  lub w m²/kg masy gruntu. 

Powietrzno suchy grunt - wysuszona w laboratorium, w temperaturze ok. 20 ⁰C w ciągu min. 72 godzin próbka gruntu, która może zawierać jedynie wodę higroskopijną. 

Powszechne korzystanie z wód - termin korzystanie z wód oznacza ich wykorzystywanie na potrzeby ludności i podmiotów gospodarczych. Powszechne korzystanie z wód wynikające wprost z ustawy Prawo wodne nazywane jest powszechnym. Obowiązującą zasadą jest, że korzystanie z wody powinno odbywać się w sposób najmniej szkodliwy dla środowiska i nie może powodować jej marnotrawstwa. Prawo do powszechnego korzystania z wód rozciąga się na naturalne wody powierzchniowe stanowiące →własność publiczną i z mocy prawa przysługuje każdemu. P.k.w. służy do zaspokojenia potrzeb osobistych, gospodarstwa domowego i rolnego bez stosowania urządzeń specjalnych, wypoczynku, uprawiania turystyki, sportów wodnych i amatorskiego połowu ryb. Wydobywanie piasku i innych materiałów z dna rzek i zbiorników w granicach p.k.w. może odbywać się tylko w miejscach do tego wyznaczonych. 

Poziom posadowienia - głębokość położenia dolnej powierzchni fundamentu (podstawy fundamentu). Na tej podstawie wyróżniane są fundamenty płytkie i głębokie. 

Poziom wodonośny zawieszony - poziom zawieszony stanowi lokalne zbiorowisko nad stropem soczewki utworów nieprzepuszczalnych lub słaboprzepuszczalnych, którego zasoby zmieniają się pod wpływem opadów i parowania. Może występować zarówno w utworach porowych jak i szczelinowych. Poniżej poziomu zawieszonego występuje strefa aeracji pierwszego poziomu wodonośnego. Zwierciadło wód zawieszonych żywo reaguje na wpływ czynników klimatycznych, charakteryzuje się małymi spadkami hydraulicznymi. Reżim hydrogeologiczny poziomu zawieszonego jest różny od reżimu pierwszego poziomu wodonośnego. 

Wróć

Pozwolenie wodno prawne - pozwolenie wodnoprawne jest konstytutywnym aktem administracyjnym wydawanym przez organy gospodarki wodnej na szczególne korzystanie z wód w zakresie: eksploatacji →urządzeń wodnych, urządzeń służących do ujmowania wód podziemnych, oczyszczania ścieków, gospodarowania wodą w zlewniach i prowadzenia robót budowlanych w dziedzinie gospodarki wodnej, odwodnień budowli i zakładów górniczych. P.wp. stanowi także uzgodnienie miejsca budowy ujęcia wód podziemnych. P.w. wydawane jest na podstawie →operatu wodnoprawnego. P.w. wydawane jest na czas oznaczony i podlega cofnięciu lub ograniczeniu bez odszkodowania. Wydanie, cofnięcie lub ograniczenie p.wp. podejmowane jest przez organ administracji państwowej w postępowaniu nazywanym rozprawą wodnoprawną. 

W pozwoleniu określa się dopuszczalne natężenie i ograniczenia poboru a w przypadku zrzutu ścieków, ich stan skład chemiczny i dopuszczalny ładunek zanieczyszczeń. W p.w. może być określone zobowiązanie dla użytkownika do określonego sposobu gospodarowania wodą.

P.w. może uzyskać każdy, zarówno osoba fizyczna, jak i podmiot gospodarczy. Pozwolenia wodnoprawnego nie wymaga pobór wód powierzchniowych w ilości poniżej 50 m³/24h lub pobór wód podziemnych z ujęć o głębokości nie większej niż 30 m , jeżeli pobór wody nie przekracza 15 m³/24h. 

Półprzepuszczalne warstwy - warstwy skalne (grunty spoiste) o niskim współczynniku filtracji k<10^-8 m/s, które pełnią funkcję barier litologicznych dla substancji zanieczyszczających przesączających się z powierzchni terenu i zabezpieczających środowisko wód podziemnych przez zanieczyszczeniem. Rozdzielają w profilu pionowym warstwy wodonośne. 

Prawo Henry’ego - prawo, które opisuje zależność rozpuszczalności w wodzie gazu pod wpływem zmian ciśnienia. W stałej temperaturze ciśnienie cząstkowe gazu jest proporcjonalne do jego stężenia w rozworach o bardzo małym stężeniu. Ogólnie; im wyższe ciśnienie tym wyższa rozpuszczalność gazu. Pod wysokimi ciśnieniami uwzględniany jest współczynnik Henry’ego, opisywany równaniem termodynamicznym. 

Prawo własności wód - zgodnie z obowiązującą ustawą z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239) wody stanowią własność państwa. Przedmiotem własności w. jest sama woda bez zbiornika, w którym się znajduje. Powierzchniowe wody stojące oraz wody w studniach i rowach stanowią własność właścicieli gruntów na których się znajdują. Wody takie stanowią części składowe nieruchomości. Dlatego wyróżniana jest własność wód: państwowa i prywatna. Spory o własność wód rozpatrywane są przez sądy. 

Prawy obieg płuczki - obieg płuczki polegający na tłoczeniu jej przez pompę do głowicy płuczkowej umieszczonej na szczycie przewodu wiertniczego, następnie przez przewód do świdra. Płuczka wypływa samoczynnie przestrzenią między przewodem a rurami okładzinowymi na powierzchnię i po oczyszczeniu gromadzona jest w zbiorniku, skąd jest zasysana przez pompę. P.o.p. stosowany jest w wierceniach mało- i normalnośrednicowych. 

Presjometr - urządzenie służące do badań geologiczno-inżynierskich (geotechnicznych), stosowane do próbnego obciążenia gruntów w otworach wiertniczych i do oznaczania modułu pierwotnego odkształcenia gruntu Eo, modułu wtórnego odkształcenia gruntu E, kąta tarcia wewnętrznego φu oraz spójności cu, a także  naprężeń granicznych. 

Wróć

Profil geotechniczny - graficzna i opisowa forma prezentacji wyników rozpoznania wiertniczego gruntów podłoża budowlanego. P.g. zawiera informacje na temat genezy i wieku gruntów, stopnia zagęszczenia, stopnia plastyczności, wilgotności, konsolidacji, barwy i domieszek, przy pomocy konwencjonalnych barw i symboli.

Projekt prac geologicznych - zatwierdzony projekt prac geologicznych upoważnia do wykonywania robót i badań geologicznych. Zgodnie z ustawą Prawo geologiczne i górnicze p.p.g. powinien określać: cel zamierzonych prac, sposób jego osiągnięcia wraz z określeniem rodzaju wymaganej dokumentacji geologicznej, harmonogram prac, przestrzeń, w obrębie której mają być wykonywane prace geologiczne, przedsięwzięcia konieczne ze względu na ochronę środowiska, w tym zwłaszcza wód podziemnych oraz sposób likwidacji wyrobisk, otworów wiertniczych, rekultywacji gruntów i środki mające na celu zapobieżenie szkodom. W odniesieniu do przedsięwzięć wymagających →koncesji projekt prac geologicznych stanowi element wniosku koncesyjnego a jego zatwierdzeniem jest wydanie koncesji.

Prowincje wód leczniczych w Polsce według J. Dowgiałły i B. Paczyńskiego (2002)