I-Ł

IAEA (International Agency for Atomic Energy) - Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej

IHO – Międzynarodowa Organizacja Hydrograficzna (International Hydrographic Organisation).

Infiltracja (infiltration) – proces przenikanie wód opadowych w głąb ośrodka skalnego z powierzchni terenu lub powierzchniowych ze zbiorników wodnych poprzez dno rzeki, kanału lub zbiornika wodnego.

Ingresja wód słonych (salt water intrusion) - proces wnikania wód morskich (słonych) do warstw wodonośnych na wybrzeżach, powodowany, nadmierną eksploatacją wód podziemnych, odwodnieniem nadmorskich nizin lub wzrostem poziomu morza (lub obniżeniem się wybrzeża). Klin wód słonych, o większej gęstości penetruje w głąb warstwy wodonośnej przy jej spągu w przypadku obniżenia poziomu wód gruntowych poniżej wysokości zapewniającej stan równowagi wód słodkich i słonych. →prawo Ghybena-Herzberga. Proces i. jest często mylony z ascenzją solanek na wybrzeżach. I. powoduje degradację zasobów wód podziemnych w strefie wybrzeży.

Iniekcyjna metoda (injection method) - metoda stabilizacji, wzmacniania podłoża budowlanego przez wprowadzenie do ośrodka gruntowego zawiesin, np. mleczka cementowego, bentonitu lub krzemionki koloidalnej a także środków żelotwórczych i emulsji bitumicznych. Powodują one uszczelnienie i wzrost wytrzymałości gruntów.

IRMS (isotopic ratio mass spektrometry) - spektrometria masowa stosunków  izotopowych

ISO – Międzynarodowa Organizacja Normalizacji (International Organization for Standardizing).

Interakcyjny (interactive) – np. urządzenie lub oprogramowanie przygotowane do dialogu z osobą z niego korzystającą.

Izotopy (Isotopes) - atomy pierwiastka różniące się liczbą masowa (neutronów)

Izobary (Isobares) – atomy różniące się liczba atomową i masową

Izotony (Isotones) atomy różniące się liczbą atomową (protonów) przy tej samej liczbie neutronów

Izotopomery (Isotopomers) – cząsteczki (izomery - jednakowa budowa cząsteczkowa, różna strukturalna) różniące się składem izotopowym na różnych pozycjach strukturalnych

Izotopologi (Isotopologues) – cząsteczki różniące się masami cząsteczkowymi (składem izotopowym)

Izotopy środowiskowe (environmental isotopes)- występujące w wodach podziemnych izotopy środowiskowe mogą być pochodzenia naturalnego lub być wytwarzane przez człowieka. Izotopy środowiskowe wykorzystywane w badaniach hydrogeologicznych dzielą się na dwie podstawowe grupy:

• promieniotwórcze np. ³H, ¹⁴C, ³²Si, ³⁶Cl, ³⁹Ar, ⁸⁵Kr, ²³⁴U, ²³⁸U i in. - w interpretacji hydrogeologicznej wykorzystuje się głównie rozpad promieniotwórczy tych izotopów, którego podstawowe prawo pozwala uzyskać informacje o czasie jaki upłynął od określonego wydarzenia (np. infiltracji wody)
• trwałe np. ²H, ⁷Li, ¹²C, ¹³C, ¹⁴N, ¹⁵N, ¹⁶O, ¹⁸O, ³⁷Cl i in. (ich zawartości wyrażane są jako odchyłki d od wzorców) - przedmiotem interpretacji są procesy fizyczno-chemiczne, których rezultatem są obserwowane wartości d. Zachodząc w określonych warunkach np. w danym przedziale temperatury procesy te mogą również wskazywać czas w jakim miały miejsce (np. epokę o klimacie różnym od współczesnego).

Java – język z dziedziny informatyki przeznaczony do pracy nad programowaniem przeglądarek. 

Jakość wód podziemnych (quality of groundwater) – właściwość wody opisana zespołem cech stanowiących o przydatności wody do określonych celów (np. dla zaopatrzenia ludności w wodę pitną). Określona jest z uwzględnieniem klasyfikacji w obowiązującym Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (obecnie - Dz. U. Nr 143/2008, poz. 896).

Jednolita część wód podziemnych JCWPd (groundwater body, GWB) - wydzielone zbiorowisko wód podziemnych, występujących w warstwie lub warstwach wodonośnych o porowatości i przepuszczalności umożliwiającej pobór wody do spożycia znaczący w zaopatrzeniu ludności lub przepływ strumienia wód podziemnych o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. W praktyce oznacza określoną objętość wód podziemnych występującą w obrębie warstwy wodonośnej lub zespołu warstw wodonośnych.

Wydzielenie JCWPd zostało dokonane w 2004r. zgodnie z ustaleniami Ramowej Dyrektywy Wodnej (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 roku w sprawie ustanowienia ram działalności Wspólnoty w zakresie polityki wodnej).

Wyznaczenie jednolitych części wód podziemnych ma zapewnić możliwość utrzymania lub osiągnięcia – w określonym czasie i zakresie - dobrego stanu wód podziemnych jako warunku niezbędnego dla:

• kształtowania pożądanego stanu ekosystemów od nich zależnych,

• zaopatrzenia ludności w dobrą wodę.

Jednolita część wód powierzchniowych - (body of surface water) oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro, zbiornik (w całości lub w wyodrębnionej części), strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych.

Jednostka bilansowa (unit of water balance) - rozumie się przez to część obszaru bilansowego wydzieloną ze względu na podobieństwo parametrów hydrogeologicznych lub warunków hydrodynamicznych. Vide: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 3.10.2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać dokum. hydrogeol…, (Dz.U. Nr 201, poz. 1673).

Jednostka hydrogeologiczna użytkowych poziomów wodonośnych (hydrogeological unit of usable aquifer) – jest wydzielonym na Mapie hydrogeologicznej Polski w skali 1:50000 obszarem występowania głównego użytkowego piętra/poziomu wodonośnego, charakteryzującym się zbliżonymi warunkami hydrogeologicznymi a w szczególności: tą samą stratygrafią (i litologią) oraz izolacją GUPW, współwystępowaniem tych samych podrzędnych użytkowych pięter/poziomów wodonośnych, tą samą klasą modułu zasobów dyspozycyjnych GUPW.

Jeżeli uzasadnia to stan rozpoznania terenowego i charakter budowy geologicznej oraz stan zagospodarowania powierzchni terenu, dodatkowymi kryteriami wydzielania jednostek hydrogeologicznych MhP mogą być: wydajność potencjalna studni (miąższości i przewodności), jakość wód podziemnych oraz stopień zagrożenia GUPW.

Jednostka hydrogeologiczna pierwszego poziomu wodonośnego (hydrogeological unit of first aquifer) - obszar występowania pierwszego poziomu wodonośnego o zbliżonym wykształceniu litologicznym i pozycji stratygraficznej, o jednorodnym charakterze jego zwierciadła wody (swobodnym lub napiętym) i położeniu hydrodynamiczno-geomorfologicznym, podobnym stopniu antropogenicznego przekształcenia powierzchni terenu i jednolitym  stosunku do głównego użytkowego poziomu wodonośnego (tożsamości lub rozdzielności: PPW=GUPW lub PPW¹GUPW).  

Jednostka hydrogeologiczna MhP (hydrogeological unit on HMP) - wydzielony obszar występowania głównego użytkowego piętra/poziomu wodonośnego, charakteryzujący się zbliżonymi warunkami hydrogeologicznymi a w szczególności: tym samym rodzajem GUPW (stratygrafia, litologia), współwystępowaniem tych samych podrzędnych użytkowych pięter/poziomów wodonośnych, tym samym stopniem izolacji GUPW oraz tą samą klasą modułu zasobów dyspozycyjnych GUPW. Jeżeli uzasadnia to stan rozpoznania terenowego i charakter budowy geologicznej oraz stan zagospodarowania powierzchni terenu, dodatkowymi kryteriami wydzielania jednostek hydrogeologicznych MhP mogą być: wydajność potencjalna studni (miąższości i przewodności), jakość wód podziemnych oraz stopień zagrożenia GUPW.

Jeziorność zlewni - iloraz sumarycznego pola powierzchni wszystkich jezior w danej zlewni rzeki do pola powierzchni zlewni; W_j - podawana jest w % lub jako liczba niemianowana.

Język algorytmiczny (algorithmic language) – język programowania, w którym algorytm jest stosowany do rozwiązywania problemów, np. Algol lub Basic.

Kapilarność bierna (passive capillarity) - zjawisko utrzymywania się wody w piaskach drobnoziarnistych, piaskach gliniastych i pyłach na pewnej wysokości nad zwierciadłem wody gruntowej, np. po jego obniżeniu się. →Wody kapilarnie zawieszone.

 

Kataster wodny/gospodarki wodnej (water register) - system informacyjny gospodarki wodnej służący do gromadzenia i aktualizacji danych w zakresie: sieci hydrograficznej, zasobów i jakości wód powierzchniowych i podziemnych, użytkowników wody i pozwoleń wodnoprawnych, urządzeń wodnych, energetyki wodnej, żeglugi i ochrony przeciwpowodziowej. Kataster wodny składa się z katastru centralnego i regionalnych z uwzględnieniem podziału na dorzecza lub ich części. Kt.w. służy do ewidencjonowania i bilansowania zasobów wód śródlądowych powierzchniowych i podziemnych.

Kontakt hydrauliczny pierwszego poziomu wodonośnego z wodami powierzchniowymi  - związek hydrauliczny pomiędzy wodami podziemnymi a wodami powierzchniowymi, stojącymi lub płynącymi.  W analizie warunków występowania pierwszego poziomu wodonośnego są ustalane następujące rodzaje stosunku wód podziemnych do powierzchniowych:

• drenaż wód podziemnych przez wody powierzchniowe w warunkach bezpośredniego kontaktu hydraulicznego,
• infiltracja wód powierzchniowych do wód podziemnych w warunkach bezpośredniego kontaktu hydraulicznego,
• brak kontaktu hydraulicznego w warunkach wystarczającej izolacji utworów praktycznie nieprzepuszczalnych lub sztucznie uszczelnionego koryta cieku lub zbiornika.      

Księgi wodne (water books) - księgi wodne służące do rejestru/wpisu; →pozwoleń wodnoprawnych, spółek wodnych i ich związków. K.w składa się z dwóch części oraz zbioru dokumentów. Część pierwsza obejmuje pozwolenia wodnoprawne, część druga spółki wodne i ich związki. W zbiorze dokumentów przechowywane są dokumenty dotyczące wpisów. K.w. prowadzą organy administracji państwowej.

Kąt tarcia wewnętrznego (intrinsic friction angle  - parametr gruntu, zależny od wielkości, kształtu ziarn oraz od wilogotności, równy połowie kąta wierzchołkowego stożka tarcia. Kąt tarcia wewnętrznegoΦ_u – w gruntach sypkich jest wyrazem oporu stawianego siłom ścinającym. W gruntach spoistych Φ _u maleje wraz ze stopniem plastyczności, wilgotnością. Wartość Φ  _u podawana jest w stopniach.

Koagulacja (coagulation) - proces fizyczny łączenia się cząstek koloidalnych i wytrącanie się ich z roztworu w postaci osadu lub galaretowatej substancji, →żelu.

Kohezja (cohesion) - inaczej spójność gruntu c_u, wynikająca z działania sił między cząsteczkowych, które powodują wzajemne przyciąganie się składników mineralnych w gruncie. Efekt działania tych sił jest tym większy im mniejsze są cząstki, im mniejsze odległości między nimi i im w większej ilości punktów stykają się cząstki gruntu ze sobą. Spójność właściwa zależy od zawartości w gruncie cząstek koloidalnych, wilgotności i zagęszczenia gruntu pod wpływem sił zewnętrznych. S. właściwa jest cechą →gruntów spoistych. Największą spójnością wyróżniają się iły.

Kohezja pozorna - spójność pozorną wykazują grunty sypkie, jest ona wynikiem działania sił napięcia powierzchniowego w meniskach wody w przestrzeniach międzyziarnowych. S.p. nazywana jest także spójnością kapilarną, w odróżnieniu do gruntów spoistych, w których występuje spójność właściwa.

 

Koło Mohra - graficzna interpretacja równania Coulomba pozwalająca na wyznaczenie spójności i kata tarcia wewnętrznego gruntu na postawie kilku pomiarów ścięcia próbki w aparacie trójosiowego ściskania. Pomiary w aparacie pozwalają wyznaczyć ciśnienie poziome  σ₃ oraz ciśnienie osiowe σ₁ przy którym nastąpiło ścięcie próbki gruntu. Wykres prostokątny ma na osi rzędnych wytrzymałość na ścinanie t_f, natomiast na osi odciętych wielkości naprężenia s . Różnica naprężeń σ  ₁ -σ ₃ daje średnicę koła Mohra. Styczna do kilku kół Mohra odcina na osi rzędnych wartość spójności c, natomiast jej nachylenie do osi odciętych jest kątem tarcia wewnętrznego  Φ.

Komputer analogowy (analog komputer) → analogowy komputer.

Komputer cyfrowy (digital komputer) – komputer przyjmujący dane i wykonujący operacje na danych dyskretnych, występujących w postaci kombinacji cyfr, liter i innych znaków. Są bardziej powszechnie stosowane od komputerów analogowych.

Koncesja geologiczna - decyzja administracyjna, pozwolenie, zezwolenie na wyłączność poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania oznaczonej kopaliny.

Koncesji wymaga:

1. poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin,
2.  wydobywanie kopalin ze złóż,
3. bezzbiornikowe magazynowanie substancji w górotworze oraz składowanie odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych,
4. poszukiwanie i wydobywanie surowców mineralnych znajdujących się w odpadach powstałych po robotach górniczych oraz po procesach wzbogacania kopalin.

Koncesji udziela się na wniosek o udzielenie k., który powinien zawierać: cel, zakres, rodzaj i harmonogram planowanych prac oraz →ocenę oddziaływania na środowisko. Wniosek powinien ponadto zawierać dane podmiotu ubiegającego się o k., opis przedmiotu projektowanej działalności, określenie prawa wnioskodawcy do terenu, określenie czasu (terminu) na jaki ma być udzielona koncesja opis środków jakimi dysponuje podmiot ubiegający się o koncesję. Koncesji udziela Minister Środowiska. Koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych oraz na działalność podaną w p. 4, udziela wojewoda, natomiast starosta na poszukiwanie, rozpoznawanie wydobywanie kopalin pospolitych ze złóż, których powierzchnia nie przekracza 2 ha i przewidywane roczne wydobycie jest mniejsze niż 10 000 m³. Udzielenie koncesji na poszukiwanie złóż wymaga zasięgnięcia opinii u organu samorządu terytorialnego a udzielenie koncesji na eksploatację kopalin wymaga uzgodnień z organem samorządu na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Konsolidacja - proces odkształcania gruntów spoistych wskutek mechanicznego przemieszczania się cząstek mineralnych i powolnego wyciskania wody porowej. K. występuje nie tylko pod wpływem obciążenia gruntu siłą zewnętrzną, lecz także w młodych osadach pod działaniem przyrostu obciążenia wskutek gromadzenia osadów w zbiorniku wodnym.

Konsystencja gruntu - stan zwartości gruntu zależny od wilgotności. Różnie pod tym względem zachowują się grunty sypkie w porównaniu ze spoistymi. Grunty spoiste suche są zwarte i twarde. Zwartość gruntów sypkich jest największa w przypadku g. słabo wilgotnego. Grunt zupełnie suchy jest g. luźnym. Konsystencję g. sypkich wygodniej jest określać na podstawie →stopnia wilgotności. Konsystencję gruntów spoistych charakteryzuje →stopień plastyczności. Wyróżnia się k.: zwartą, plastyczną i płynną.

Kopia zapasowa (backup) – plik lub system wykorzystywane to tworzenia kopii zapasowych pliku, na wypadek zniszczenia oryginału lub jego utraty.

 

Korzeniowa oczyszczalnia ścieków - konstrukcja o szczelnym dnie, przeznaczona do doczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych. Substancje zanieczyszczające, głównie biogeniczne, usuwane są przez resorpcję przez korzenie roślin, transpirowane do atmosfery a nadmiar ścieków odprowadzony jest do odbiornika. Wersja urządzenia resorpcyjnego. K.o.ś. stosowana jest łącznie z urządzeniami oczyszczalni biologicznych lub chemicznych. Jej skuteczność ograniczona jest do okresu wegetacyjnego.

Kotwie gruntowe - konstrukcje zabezpieczające ścianki szczelne, ściany szczelinowe, skarpy lub palościany, wykonywane w otworach wiertniczych poziomych lub usytuowanych pod kątem, w których na końcu wytwarzana jest buława (głowica kotwy) od której na zewnątrz poprowadzona jest lina stalowa lub pręt metalowy. Nośność kotwi wynosi od kilku do kilkudziesięciu ton. Stosowane są także k. wkręcane, k. rozprężające lub pale wyciągane.

Krętość kanałów przestrzeni porowej - stosunek długości rzeczywistych kanalików porowych lub szczelinowych L_k, mierzonych w kierunku przepływu cieczy do długości oznaczonej wzdłuż linii prądu w kierunku gradientu ciśnienia L_p,  co można zapisać: T = L_k,/L_p.

Kriosfera – część →hydrosfery, obejmująca wody w postaci stałej – lodowce lądowe i morskie, zmarzlinę, pokrywy lodowe i śnieżne.

Kurzawka – drobnoziarniste lub pylaste grunty nawodnione, najczęściej piaski, zdolne do „upłynnienia” pod wpływem wytworzonej różnicy ciśnień wód podziemnych. Kurzawki właściwe tworzą mieszaniny gruntów y luźnych i spoistych o właściwościach tiksotropowych. Kurzawki pozorne powstają w gruntach luźnych, nie wykazujące kohezji i o małej objętości sedymentacyjnej.

Kwaśne wody kopalniane (acid mine water) – wody pochodzące z drenaży górniczych lub z dopływów do wyrobisk górniczych, najczęściej zmineralizowane, zawierające jony siarczanowe, pochodzące z utleniania pirytu. Odczyn tych wód jest obniżony nawet do pH = 2,0. Zawierają ponadto w wysokich stężeniach związki: żelaza, cynku i glinu.

Lepkość cieczy (liquid viscosity)- zdolność cieczy do przenoszenia naprężeń stycznych. Zjawisko lepkości cieczy wynika z sił tarcia wewnętrznego między jej warstewkami będącymi w ruchu o różnej prędkości. Miarą lepkości jest współczynnik lepkości dynamicznej h, wyrażony  w niutonosekundach na m² (1N.s/m² = 10P. 1 P - puaz). Lepkość cieczy ma wpływ na natężenie przepływu, sedymentację zawiesin i przepuszczalność ośrodka skalnego względem filtrującej cieczy. Jej wartość zależy od temperatury wody (cieczy) i maleje z jej wzrostem. Woda w temperaturze 20⁰C ma lepkość 1,005cP (centypuaza).

Lewy (odwrotny) obieg płuczki - stosowany w wierceniach wielkośrednicowych sposób krążenia →płuczki, w którym podawana jest ona przestrzenią między rurami okładzinowymi a przewodem wiertniczym, natomiast zasysana przez przewód przez podnośniki powietrzne, pompy ssące lub pompy strumienicowe.  

Ława fundamentowa - typowa konstrukcja fundamentu poprowadzona wzdłuż ścian budynku, mająca formę płyty wspornikowej. Stosowane są ławy betonowe lub żelbetowe (zbrojone). Grubość ław powinna przekraczać 30 cm.

Łyżka wiertniczka - urządzenie składające się ze stalowej rury zakończonej zaworem kulowym, grzybkowym lub klapowym, stosowane w wierceniach udarowych do wynoszenia zwiercin po pracy świdra. Zapuszczana jest na linie do otworu wiertniczego, natomiast zwierciny dostają się do środka przez zawór podczas jej opadania na dno otworu. Do wynoszenia drobnych części, np. stalowych okruchów, stosowane są łyżki z tłokiem, które umożliwiają zasysanie materiału skalnego.