Dzień Wody 2021. Ile wody podziemnej mamy w Polsce?

Dziś obchodzimy Światowy Dzień Wody, którego tegoroczne hasło brzmi „docenianie wody”. Celem ustanowionego w 1992 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ święta jest uświadomienie społeczeństwom, jaki wpływ na kondycję państwa ma racjonalna gospodarka wodna oraz zwrócenie uwagi na fakt, że niemal miliard ludzi na świecie nie ma dostępu do bezpiecznych źródeł dobrej jakości wody pitnej. A jakimi zasobami wód dysponuje Polska?

Często w mediach pojawiają się informacje, w których przyrównuje się zasoby wodne Polski i Egiptu. Jest to w przypadku zasobów wód podziemnych porównanie zupełnie nietrafione i mylące. Mamy całkiem inne warunki klimatyczne i geologiczne, różnimy się pod względem rodzaju i ilości wód, jak również dostępności jej zasobów. W Egipcie zasoby wodne są praktycznie ograniczone do Nilu zasilanego w jego górnym dorzeczu poza granicami Egiptu, natomiast niemal 90% zasobów wodnych Polski tworzone jest w granicach kraju. W przeliczeniu na jednego mieszkańca zasoby wodne w Polsce są 2,5-krotnie wyższe niż w Egipcie.

quiz

Sprawdź swoją wiedzę - rozwiąż quiz przygotowany na Światowy Dzień Wody 2021!


W Polsce rezerwy wód podziemnych są znaczne, a w skali kraju zużywamy jedynie 20% dostępnych do zagospodarowania zasobów (przeczytaj więcej: Czy zabraknie nam wody pitnej? Ekspert odpowiada). W Polsce około 70% wody przeznaczonej do spożycia pochodzi z ujęć wód podziemnych. Warunki hydrogeologiczne korzystne dla budowy ujęć głębinowych i szczegółowe rozpoznanie zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych na obszarze całego kraju oraz niski stopień ich zagospodarowania umożliwiają zwiększenie wykorzystania wód podziemnych na pokrycie niedoborów wody, zwłaszcza w okresach suszy. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w Polsce wynoszą 33,7 milionów m3 na dobę. Skąd znamy tę wartość?


Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy zakończył w 2019 r. realizowane od połowy lat 90. ubiegłego wieku duże i żmudne przedsięwzięcie. Jego celem było ustalenie zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych, czyli ilości wody podziemnej w kraju nadającej się i możliwej do wykorzystania gospodarczego przy zachowaniu ograniczeń związanych z wymaganiami ochrony środowiska naturalnego. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych ustalane są w obszarach bilansowych (aktualny podział na obszary bilansowe wód podziemnych wraz z informacją atrybutową dostępny jest na geoportalu e-PSH). W całym przedsięwzięciu niezwykle ważny był aspekt ochrony środowiska – przyjęte, przy ocenie zasobów dyspozycyjnych kryteria przyrodniczo-środowiskowe, pozwoliły zachować optymalne warunki wodne ekosystemom lądowym zależnym od wód podziemnych oraz zapewniając przepływy nienaruszalne w wodach powierzchniowych.


Uniwersalnym przykładem obszaru, w którym aspekt ochrony środowiska był niezwykle istotnym elementem, jest unikatowa w skali kraju zlewnia Biebrzy. W dolinie Biebrzy znajduje się największy w Polsce obszar mokradeł, stanowiący miejsce występowania wielu rzadkich siedlisk roślinnych oraz gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków. Rejon ten charakteryzuje mnogość walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych. Jest to jednocześnie obszar wyjątkowy z punktu widzenia wód podziemnych, gdyż stanowią tu one podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę oraz podstawę do funkcjonowania istniejących tu obszarów chronionych. Znaczny udział obszarów wymagających szczególnej ochrony, stanowiący ponad 30% obszaru zlewni Biebrzy, w sposób istotny wpłynął na zmniejszenie dostępności zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych tego regionu. W dużym uproszczeniu, w celu utrzymania w dobrym stanie obszarów chronionych zarezerwowane jest około 60% zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych oszacowanych metodą hydrologiczną. W celu popularyzacji wiedzy na temat wybranych zagadnień istotnych dla gospodarki wodnej kraju Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy wydał Informator pt. „Ograniczenia środowiskowe w ustalaniu zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Biebrzy”.

dolina rzeki biebrzy
Dolina rzeki Biebrzy

rzeka biebrza
Rzeka Biebrza


Warto podkreślić, że zasoby dyspozycyjne dla wszystkich jednostek bilansowych ustalono na podstawie szerokiego spektrum badań, wykorzystując najnowsze osiągnięcia wiedzy naukowej i technicznej. Prowadzono prace terenowe, w tym badania geofizyczne i wiertnicze (w celu rozpoznania przebiegu i zasięgu struktur wodonośnych oraz oceny parametrów hydrogeologicznych w rejonach o słabym rozpoznaniu), kartowanie hydrogeologiczne i sozologiczne (aktualizacja danych, inwentaryzacja ujęć wód podziemnych i obiektów stanowiących potencjalne zagrożenie dla ilości i jakości wód), hydrologiczne (pomiary natężenia przepływu wód w ciekach) oraz badania laboratoryjne i modelowe. Wykonane dokumentacje stały się kompendium niezbędnej wiedzy, stanowiącej m.in. podstawę strategicznego planowania gospodarki zasobami wody podziemnej oraz planowania przestrzennego miast i gmin. Niedostępna do tej pory wiedza stała się powszechna. Patrząc jednak w przyszłość, jakimi dysponujemy narzędziami, aby prognozować zmiany dostępnej ilości wód podziemnych?


W ramach ustawowych zadań Państwowej Służby Hydrogeologicznej, której zadania w wypełnia Państwowy Instytut Geologiczny-PIB, prowadzony jest od prawie 50 lat monitoring położenia zwierciadła wód podziemnych na obszarze kraju, identyfikując m.in. okresy i zasięg trwania niżówek hydrogeologicznych. Jest to istotne dla oceny stanu zagrożenia dla zaopatrzenia w wodę użytkowników płytkich studni ujmujących pierwszy poziom wodonośny (aktualny komunikat o bieżącej sytuacji hydrogeologicznej w kraju przeczytasz tutaj). Aktualnie sieć obserwacyjno-badawcza wód podziemnych obejmuje 1250 punktów zlokalizowanych na obszarze całego kraju (stacje hydrogeologiczne I i II rzędu). Blisko 30% punktów wyposażonych jest w automatyczne urządzenia pomiarowe wraz z transmisją danych. Instytut, w ramach państwowej służby hydrogeologicznej, opracowuje także prognozę bilansu zasobów wód podziemnych w warunkach możliwych zmian klimatu i wariantów rozwoju społeczno-gospodarczego kraju do 2030 r.

luty psh kom 02

Mapa zmian zwierciadła wody podziemnej w objętych analizą punktach sieci obserwacyjno-badawczej wód podziemnych w lutym 2021 r.


Z każdym rokiem rośnie świadomość i uwrażliwienie społeczeństwa na problematykę racjonalnego wykorzystania zasobów wodnych jako elementu programu ich ochrony. Święto stanowi doskonałą okazję do przypomnienia jak ważna i konieczna jest ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych. „Docenianie wody”, jak brzmi tegoroczne hasło, powinno stać się naszym mottem na każdy dzień.


Tekst: Elżbieta Przytuła, Krystian Lisiak

logotyp nfosigwArtykuł został przygotowany w ramach projektu: „Współpraca krajowa w zakresie geologii i promocja działań państwowej służby geologicznej w latach 2021 – 2023 (zadanie ciągłe PSG)” i sfinansowany ze środków NFOŚiGW