BATHONIAN AMMONITES OF THE FAMILIES SPHAEROCERATIDAE BUCKMAN AND TULIRIDAE BUCKMAN FROM THE POLISH JURA CHAIN (SOUTHERN POLAND)
Janusz KOPIK
Polish Geological Institute, Carpathian Branch, Skrzatów St., 1, PL-31-560, Kraków, Poland
Abstrakt. Szczegółowym badaniom poddano znaleziska dolno- i środkowobatońskich amonitów, należących do rodzin Sphaeroceratidae Buckman i Tulitidae Buckman, pochodzące z serii osadów mułowcowo-ilastych, wchodzących w skład środkowojurajskiej formacji osadowej Jury Polskiej (Polish Jura Chain) częstochowskich iłów rudonośnych. Amonity występowały najczęściej w sferosyderytach, odsłaniających się w licznych gliniankach na obrzeżach Częstochowy oraz w podziemnych wyrobiskach kopalnianych w rejonie Włodowic i Zawiercia. Rodzinę Sphaeroceratidae Buckman, w tym zespole fauny, charakteryzował jeden, dobrze zachowany, pochodzący z dolnego batonu okaz. Należy on do bardzo rzadko stwierdzanego rodzaju Praetulites Westermann (P. rugosus sp. nov.). Znaleziony w kopalni rud żelaza we Włodowicach reprezentuje najmłodsze, z dotychczas poznanych, ogniwo ewolucyjne rodzaju Praetulites. Rodzina Tulitidae była w badanym zespole amonitów znacznie liczniej reprezentowana. Tworzy ją szereg gatunków, często nowych, należących do rodzajów i podrodzajów: Tulites Buckman, Rugiferites Buckman, Morrisiceras Buckman i Holzbergia Torrens (podrodzina Tulitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer) oraz taksony podrodziny Bullatimorphitinae Callomon, Dietl, Niederhöfer, na którą składają się gatunki rodzajów Sphaeroptychius Lissajous i Bullatimorphites Buckman. Szczególnie interesująca okazała się ocena wieku znalezionego we Włodowicach i Rudnikach, oraz w bliżej nieokreślonym stanowisku w okolicach Częstochowy, zespołu gatunków z podrodzajów Tulites i Rugiferites. Wbrew dotychczasowym poglądom o ich wyłącznym występowaniu w europejskim środkowym batonie (poziom Tulites subcontractus), znaleziska te odkryte zostały w dolnym batonie. Reprezentowane były zarówno przez nowe gatunki, jak i przez taksony dotychczas uznawane za typowe dla zachodnioeuropejskiego batonu środkowego. Kolejni reprezentanci podrodziny Tulitinae (Morrisiceras, Holzbergia) i Bullatimorphitinae (Sphaeroptychius, Bullatimorphites) zgodnie z dotychczasowymi obserwacjami grupowały się w wyższych odcinkach środkowego batonu. Bardzo dobry na ogół stan ich zachowania (zsyderytyzowane ośródki z końcowymi stadiami wzrostowymi muszli) pozwalał częstokroć uzupełniać dotychczasowe diagnozy gatunkowe.
Słowa kluczowe: amonity, taksonomia, biostratygrafia, baton, jura środkowa, południowa Polska.
Geological Quarterly Vol 67, No 4 (2023)
Przegląd Geologiczny
Volumina Jurassica Vol 21 (2023)
Prace PIG Tom 208 (2023)
Profile Głębokich Otworów Wiertniczych (2023)