PALEOFACJE I PALEOMORFOLOGIA GÓRNOPERMSKICH (CECHSZTYŃSKICH) BASENÓW EWAPORATOWYCH W REJONIE GORZOWA WIELKOPOLSKIEGO (ZACHODNIA POLSKA)
Redaktorzy naukowi: Grzegorz CZAPOWSKI, Zbigniew MAŁOLEPSZY, Ewa SZYNKARUK, Jacek CHEŁMIŃSKI, Łukasz NOWACKI, Leszek SKOWROŃSKI
Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa
ISBN 978-83-6642-352-7
Abstrakt. Przestrzenny model budowy geologicznej tzw. bloku Gorzowa, obejmujący otoczenie Gorzowa Wielkopolskiego w zachodniej Polsce, obrazuje architekturę sedymentacyjno-tektoniczną basenu depozycyjnego od utworów karbonu w podłożu waryscyjskim na głęb. 2,5–4,5 km p.p.m. po osady kenozoiku. Przy konstrukcji modelu wykorzystano dane z 23 zdjęć sejsmicznych 3D, ponad tysiąca linii sejsmicznych 2D oraz dane z 300 głębokich (>500 m) odwiertów. Istotnym komponentem modelu są utwory ewaporatowe (siarczany i sole) permu górnego (cechsztyn), stanowiące od ok. 1/4 do ok. 1/3 wypełnienia basenu w strefach poduszek solnych. Tworzy je 10 siarczanowych (anhydryty) i 9 litostratygraficznych wydzieleń solnych (w tym 2 wydzielenia soli K-Mg), przypisanych odpowiednio cyklotemom od PZ1 do PZ4 cechsztynu. Opisy materiału rdzeniowego z 53 otworów wiertniczych (na blisko 280 otworów rejestrujących utwory cechsztynu) umożliwiły wyróżnienie szeregu litofacji, reprezentujących różne środowiska depozycji ewaporatów. Dla utworów siarczanowych wyróżniono następujące litofacje: otwartego basenu siarczanowego (z partiami głębszymi), platformy siarczanowej, laguny siarczanowej (z partiami płytszymi), laguny i panwi solno-siarczanowej oraz sebkhy siarczanowej. W przypadku utworów solnych są to facje: otwartego basenu solnego (z partiami głębszymi i płytszymi), laguny solnej (z partiami płytszymi), laguny solno-siarczanowej, panwi solnej z przejściem do saliny, saliny oraz nadmorskiego (przeradzającego się w śródlądowy) zbiornika jeziornego typu playa. Analiza rozkładu miąższości poszczególnych wydzieleń i wymienionych litofacji pozwoliła opracować mapy przypuszczalnej paleomorfologii kolejnych basenów ewaporatowych: siarczanowych (6 map) i solnych (6 map) oraz przekroje geologiczne poszczególnych cyklotemów (4 przekroje). Wartości korelacji między miąższością siarczanów rozpoczynających depozycję ewaporatów w każdym z cykli a miąższością nadległych soli oraz tychże soli do kończących cykl siarczanów umożliwiły określenie typu ewaporatowego basenu depozycyjnego. Jedynie zbiorniki sedymentacyjne utworów najstarszej soli kamiennej (Na1) i anhydrytu stropowego (A3r/A3g) reprezentują basen typu „wypełnieniowego” (infill evaporite basin; wysoka ujemna wartość współczynnika korelacji), pozostałe badane ewaporaty powstały w basenach typu „niestabilnego” (fluctuating evaporite basin; niska ujemna i dodatnia wartość współczynnika korelacji). W interpretacjach rozkładu miąższości ewaporatów uwzględniono także wpływ tektoniki post- i syndepozycyjnej, szczególnie aktywnej podczas formowania ewaporatów cyklotemów PZ2 i PZ3.
Słowa kluczowe: facje, paleogeomorfologia, ewaporaty, cechsztyn, zachodnia Polska.
Geological Quarterly Vol 67, No 4 (2023)
Przegląd Geologiczny
Volumina Jurassica Vol 21 (2023)
Prace PIG Tom 208 (2023)
Profile Głębokich Otworów Wiertniczych (2023)