Prace PIG - Tom 170 (2000)


PLEJSTOCEN POLSKI PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ W NAWIĄZANIU DO GŁĘBSZEGO PODŁOŻA I OBSZAROW SĄSIEDNICH

Andrzej BER

Abstrakt. Stratygrafia plejstocenu północno-wschodniej Polski na Pojezierzu Suwalskim i Równinie Augustowskiej została oparta głównie na wynikach analiz palinologicznych jeziornych osadów organicznych oraz badań litologiczno-petrograficznych glin zwałowych i osadów międzymorenowych uzyskanych z najnowszych profili wiertniczych podczas prac kartograficznych nad Szczegółową mapą geologiczną Polski w skali 1:50 000.
Na Pojezierzu Suwalskim wyróżniono od 8 do 11 poziomów glacjalnych, reprezentowanych w świetle wyników badań geologicznych i litologiczno-petrograficznych (współczynniki petrograficzne O/K, K/W i A/B) prawdopodobnie przez gliny zwałowe 8 zlodowaceń: narwi, nidy, sanu, wilgi, liwca, odry, warty i wisły. Palinologicznie zostały udokumentowane osady organiczne jedynie dwóch interglacjałów - mazowieckiego i eemskiego oraz prawdopodobnie interglacjału augustowskiego (profil wiercenia Zielone Królewskie). Określenie wieku osadów organicznych z otworu Raczki Wielkie koło Olecka jako interglacjał zbójna zostało oparte na niepełnym badaniu palinologicznym i profil ten wymaga przeprowadzenia pełnej analizy palinologicznej.
Na Równinie Augustowskiej wyróżniono, również głównie na podstawie wyników badań geologicznych i litopetrograficznych glin zwałowych, 8 poziomów glacjalnych reprezentujących prawdopodobnie 8 zlodowaceń: narwi, nidy, sanu (?), wilgi, liwca, odry, warty i wisły. Występują tu natomiast w superpozycji udokumentowane palinologicznie osady interglacjałów: augustowskiego, którego pozycja stratygraficzna nadal nie jest ostatecznie ustalona, i mazowieckiego. Na obszarze północno-wschodniej Polski nie udokumentowano dotychczas palinologicznie osadów interglacjałów znanych z obszarów środkowej i południowej Polski, tj. małopolskiego, ferdynandowskiego, zbójna i lubawskiego (lubelskiego). Okresy interglacjałów ferdynandowskiego i lubawskiego są tu prawdopodobnie reprezentowane przez osady występujące głównie w facji jeziornej, a być może i rzecznej.
Wyniki badań stratygrafii plejstocenu północno-wschodniej Polski na- wiązano do schematów stratygraficznych plejstocenu obszarów sąsiednich, tj. Pojezierza Mrągowskiego, Niziny Podlaskiej, Rosji (Okręg Kaliningradzki), Litwy i Białorusi. Analiza materiałów geologicznych, a zwłaszcza map fundamentu krystalicznego i jego pokrywy osadowej, wykazała wyraźny wpływ tektoniki starszego podłoża na skały osadowe. Szczególnie aktywne były uskoki gradientowe na granicach struktur prekambryjskich. Przed okresem plejstoceńskim pionowe ruchy (izostazja) wyznaczały zasięgi facji, determinowały zachowanie ostańców, formowały paleomorfologię. W okresie plejstoceńskim naciski mas lodowych w okresach glacjalnych na struktury tektoniczne (uskoki) głębokiego podłoża, a następnie odciążenia tych struktur w okresach interglacjalnych wpłynęły na zasięgi i miąższość osadów plejstoceńskich, zasięgi i przebieg stref marginalnych lądolodu ostatniego zlodowacenia, jak też na występowanie stref zaburzeń glacitektonicznych.

Słowa kluczowe: badania litologiczno-petrograficzne, badania palinologiczne, podłoże krystaliczne, pokrywa osadowa, neotektonika i glacitektonika, glacjały i interglacjały, Pojezierze Suwalskie, Równina Augustowska, północno-wschodnia Polska.