Prace PIG - Tom 178 (2003)

 

CZWARTORZĘD ZACHODNIEJ CZĘŚCI DOŁÓW JASIELSKO-SANOCKICH (POLSKIE KARPATY ZEWNĘTRZNE)

Antoni WÓJCIK

Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Karpacki, ul. Skrzatów 1, 30-560 Kraków

Abstrakt. Największą powierzchnię wśród utworów czwartorzędowych zajmują osady rzeczne. Z osadów tych zbudowany jest system tarasów o wysokości do 110 m nad współczesne koryta. Wśród utworów czwartorzędowych, oprócz aluwiów i utworów lodowcowych, wyróżniono: utwory pylaste i gliniaste, koluwia osuwiskowe, kredy jeziorne i torfy. Wydzielono dziewięć stopni tarasów plejstoceńskich oraz występujące we współczesnych dnach dolin tarasy holoceńskie. Najwyższe trzy stopnie powiązano ze zlodowaceniem sanu, gdyż dowiązują one do profili utworów lodowcowych występujących w północnej części Dołów Jasielsko-Sanockich i w obszarze Pogórza Karpackiego. Stwierdzono dalszy na południe zasięg lądolodu od dotychczas zakładanego, który w swym maksymalnym rozprzestrzenieniu wkroczył na obszar Dołów Jasielsko-Sanockich i oparł się o próg Beskidu Niskiego. Znaczne powierzchnie na obszarze Pogórza Karpackiego zajmują osuwiska. Na osadach organicznych z interglacjału eemskiego oraz osadach rzecznych ze zlodowaceń środkowopolskich występują miąższe pokrywy pylaste z ostatniego zlodowacenia, a odpowiadające lessom młodszym. W profilach z Dąbrówki, Wróblowej i Osobnicy lessy młodsze dolne i najniższe mają największą miąższość. Pyły na stokach o ekspozycjach południowych odznaczają się mniejszą miąższością, a na stokach północnych większą. Duży udział w kształtowaniu profilu miały procesy soliflukcji dostarczające rumoszu skalnego. Czas interpleniglacjału zlodowacenia wisły zaznaczył się utworzeniem gleb kopalnych (Osobnica, Wróblowa) lub osadów organicznych, stwierdzonych w Jedliczach i Bryłach. W wyniku degradacji wieloletniej zmarzliny w późnym glacjale zlodowacenia wisły powstało wiele zagłębień z licznymi jeziorami, które po osadzeniu się utworów węglanowych zostały w holocenie wypełnione torfami. Późny glacjał zaznaczył się także intensywną erozją, która miejscami zeszła poniżej współczesnych koryt rzecznych. Zwilgocenie klimatu w fazie atlantyckiej holocenu spowodowało akumulację mad w dnach dolin. Badany obszar był nierównomiernie podnoszony w czwartorzędzie, silniej w części południowej niż północnej, w której lokalnie stwierdzono względne ruchy obniżające. Amplituda ruchów między częścią południową a północną wynosi około 40 m od zlodowacenia południowopolskiego (sanu).


Slowa kluczowe: czwartorzęd, tarasy rzeczne, neotektonika, termokras, Karpaty Zewnętrzne, Doły Jasielsko-Sanockie.