Wiadomości PIG (1998-06) nr 84


Lipcowa powódź w 1997 roku – osuwiska w Karpatach
D. Poprawa, W. Rączkowski, T. Mrozek
   
Powódź w lipcu 1997 r. na obszarze polskich Karpat fliszowych i ich przedpola doprowadziła do wystąpienia osuwisk o rozmiarach, które dotychczas nie były notowane. Zniszczyły one domy mieszkalne, zabudowania gospodarskie, drogi, mosty, urządzenia regulacyjne oraz plony w dolinach rzecznych. Gwałtowne ulewne deszcze, które wystąpiły 8 i 9 lipca 1997 r., poprzedzone wielodniowymi opadami, przyczyniły się do odnowienia starych, już istniejących, oraz do powstania wielu nowych osuwisk na stokach karpackich. Władze administracyjne województwa nowosądeckiego, a następnie tarnowskiego oraz Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, zleciły Państwowemu Instytutowi Geologicznemu zarejestrowanie powstałych szkód.

Pracownicy Oddziału Karpackiego PIG, oprócz opisania formy osuwisk oraz szkód powstałych w ich wyniku, kartowali zjawiska geodynamiczne na obszarach stoków w celu określenia dalszego, najbardziej prawdopodobnego rozwoju osuwisk. Karty rejestracyjne dały nie tylko pełną ocenę szkody, lecz wskazały także konieczność dokonania odpowiednich zabezpieczeń, a nawet wyburzeń ze względu na niekorzystne warunki geologiczne i geologiczno-inżynierskie. Do każdej karty dołączono szczegółową lokalizację w skali 1:10 000 oraz dokumentację fotograficzną powstałej szkody.

Najbardziej predysponowane do powstawania ruchów masowych są rejony występowania podatnych na ruchy osuwiskowe skał łupkowych i łupkowo-piaskowcowych („drobnorytmicznego fliszu”) oraz miąższych gliniastych pokryw czwartorzędowych. Litologia skał miała jednak w przypadku tych zjawisk znaczenie drugorzędne, warunkujące tylko pośrednio ich wystąpienie.

Największe zniszczenia zostały wywołane na obszarach, na których zaobserwowano najwyższe miesięczne opady. Były to tereny Podhala, Gorców, Beskidu Wyspowego, Beskidu Sądeckiego i częściowo Niskiego, oraz wschodniej części Pogórza Wielickiego wraz z przylegającą do niego częścią Kotliny Sandomierskiej. Odnowione zostały wówczas stare, nieczynne od wielu lat, osuwiska (np. nad jeziorem Rożnowskim, na obszarze gmin Łososina Dolna i Gródek nad Dunajcem). Powstało też dużo nowych osuwisk o powierzchni przekraczającej niekiedy 100 ha. Na niektórych odcinkach dolin karpackich nastąpiła silna transformacja rzeźby, obejmująca obszar całych stoków, od wierzchowiny po dno doliny.

Jednak najgroźniejsze dla ludzi i gospodarki ludzkiej były spływy gruzowe i gruzowo-błotne, zachodzące na załamaniu stoków i zdzierające pokrywy zwietrzelinowe i deluwialne do litej skały (okolice Laskowej i Kamionki Małej). Spowodowały one całkowite nieraz zniszczenie budynków posadowionych na stokach lub pod nimi.

Wynikłe w związku z katastrofalnymi opadami lipca 1997 r. zniszczenia bardzo często spowodowane były zlokalizowaniem inwestycji budowlanych i komunikacyjnych w miejscach do tego nieodpowiednich lub bez zabezpieczeń przewidywanych w terenach podatnych na ruchy osuwiskowe oraz podlegających okresowemu zalewaniu i podtapianiu. Większość zabudowań posadowionych na stokach nie ma żadnej infrastruktury odwadniającej.

Osuwiska i spływy gruzowo-błotne mogą w przyszłości zagrozić jeszcze większej liczbie budowli zlokalizowanych na zboczach karpackich. Dlatego też w planach przestrzennego zagospodarowania gmin należy zwrócić szczególną uwagę na tereny podatne na rozwój ruchów masowych. Istniejące plany należy poddać weryfikacji, a szczegółowa lokalizacja budowli inżynierskich na tych terenach powinna się odbywać w porozumieniu z geologiem.


Modele diagenezy osadów czerwonego spągowca w zachodniej części Niżu Polskiego
Teresa Zych
  • Praca wyróżniona Nagrodą Specjalną Dyrektora Instytutu za 1997 rok (plik .doc)


  • Zmiany kadrowe
    Redakcja
       
    Z dniem 1 maja 1998 roku dyrektor naczelny Instytutu, S. Speczik, powołał Janinę Małecką na stanowisko kierownika Zakładu Publikacji. SERDECZNIE GRATULUJEMY.


    Promocja Instytutu na konferencji KBN „NAUKA’98”
    I. Olkowicz-Paprocka
       
    Z okazji corocznej Konferencji KBN „NAUKA’98”, która odbyła się w maju br. w Warszawie, wśród publikowanych w Przeglądzie Technicznym nr 18/98 wizytówek instytutów naukowych, ukazała się wkładka Instytutu zawierająca cztery artykuły informujące o niektórych naszych pracach. Dotyczyły one problematyki złota na monoklinie przedsudeckiej (S. Speczik, S. Oszczepalski, A. Rydzewski), zapobiegania powodziom (M. Graniczny), osuwisk w Karpatach (D. Poprawa, W. Rączkowski, T. Mrozek) i zaangażowania Instytutu w budowę autostrad (I. Olkowicz-Paprocka, R. Podstolski).


    Sprzedaż okazów geologicznych w Muzeum Instytutu
    W. Mizerski
       
    W dniu 20 maja 1998 roku na terenie Muzeum Geologicznego został uroczyście otwarty kiosk, w którym zwiedzający mogą nabyć okazy minerałów, skał, skamieniałości, wyroby z kamieni półszlachetnych i ozdobnych oraz geologiczną literaturę popularnonaukową.

    Otwarcie tego tak potrzebnego i od dawna oczekiwanego przez zwiedzających muzeum punktu sprzedaży odbyło się w obecności dyrektora naczelnego Instytutu, Stanisława Speczika, jego zastępcy ds. administracyjno-technicznych, Janusza Drzewińskiego oraz kierownictwa muzeum i działu marketingu.

    Można tutaj nabyć:

    • broszury popularnonaukowe zawierające opisy pospolitych lub bardziej znanych minerałów, na przykład kwarcu, siarki, skaleni, zeolitów;
    • okazy mineralogiczne z różnych regionów świata; zwłaszcza bogata jest oferta minerałów z Rosji i Brazylii, skąd sprowadza się ciekawe okazy różnych odmian kwarcu: moriony, kwarce dymne, ametysty, kryształy górskie itp.;
    • barwne polskie agaty z Dolnego Śląska, pięknie wykształcone bryłki bursztynu z inkluzjami owadów i innych skamieniałości, a także turmaliny, malachity, azuryty, zeolity i inne minerały;
    • okazy paleontologiczne, takie jak: oryginalne belemnity z Rosji, amonity z Madagaskaru, trylobity i zęby rekinów z Północnej Afryki, odlewy tropów dinozaurów;
    • magiczne kamienie – „talizmany”, o różnorakich kształtach, barwach, wzorach, wisiorki w formie krzyżyka, serduszka, łezki, kulki, figurek zwierząt z różnych kamieni półszlachetnych, czy też kły z masy perłowej;
    • wyroby ozdobne z kamieni, dekoracyjne, o walorach artystycznych, takie jak: kiście winogron, zegary, słonie, drzewka.

    Kiosk czynny: pn.- pt. 930-1500, n. 1000 - 1400.


    Instytutowi „Czwartorzędowcy” na Łotwie
    K. Kenig
       
    W dniach 25-31 maja 1998 r. odbyło się terenowe sympozjum na temat „Procesy glacjalne i środowisko czwartorzędu na Łotwie” zorganizowane przez Uniwersytet Łotewski przy współpracy Perybałtyckiej Grupy Komisji Zlodowaceń INQUA oraz Przyjaciół Czwartorzędu Bałtyku. Wygłoszono 18 referatów i zaprezentowano 18 posterów.

    W sympozjum uczestniczyło około 50 badaczy reprezentujących Łotwę, Estonię, Litwę, Białoruś, Ukrainę, Niemcy, Szwecję, Polskę oraz Kanadę. Polskę reprezentowali: A. Ber, K. Kenig, L. Marks i J. E. Mojski. Wygłosili oni następujące referaty: A. Ber – Morphogenesis of the landscape of the northeastern Poland; K. Kenig – Petrographical bases of the stratigraphy of the Vistulian till in NE Poland; L. Marks, K. Pochocka – Fluvial system of the Eemian Interglacial in Central Poland; J. E. Mojski – Isolated Pleistocene elevation in the area of last Scandinavian glaciation between Finnish Bay and Odra Mouth. Jednym z bardzo miłych wydarzeń była obecność nestorów badań czwartorzędu, tj. A. Dreimanisa i J. Lunqvista, oraz „zajadłego” dyskutanta, A. Raukasa.

    W czasie sześciodniowej wycieczki terenowej zapoznano się z problemami geologii czwartorzędu Łotwy w jej części środkowej – nizinnej, oraz w części zachodniej – wyżynnej. Prezentowane było m.in. stanowisko osadów organicznych, znanych jako interstadiał z Raunis i holoceńskie trawertyny w bezpośrednim kontakcie z osadami starszego podłoża – piaskowcami dewonu. Dużo miejsca i czasu poświęcono na prezentowanie deformacji glacitektonicznych w osadach najmłodszego zlodowacenia – wisły. Dobrze się stało, że organizatorzy zarezerwowali sporo czasu na dyskusję przy odsłonięciach.

    Sympozjum było wyśmienicie zorganizowane, przebiegało sprawnie, a organizatorzy stworzyli przyjacielską atmosferę nie zapominając o relaksujących imprezach towarzyszących, np. typowego dla tych rejonów uczestnictwa w saunie.


    Ważniejsze wydarzenia maja 1998 r.
    Redakcja
  • plik .doc