2019

Eksport i import surowców mineralnych

Źródło danych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Izby Administracji Skarbowej w Warszawie. Podane obroty towarowe to dane rzeczywiste, pochodzące ze zgłoszeń celnych oraz deklaracji INTRASTAT. Dane te nie zawierają doszacowań obrotów tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego w systemie INTRASTAT oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Zgłoszenia celne obowiązują w obrocie towarowym realizowanym przez państwa członkowskie Unii Europejskiej z tzw. krajami trzecimi, tj. niebędącymi państwami członkowskimi UE. Na tych zgłoszeniach oparty jest unijny system statystyczny EKSTRASTAT. System INTRASTAT natomiast to system statystyczny obejmujący handel pomiędzy państwami członkowskimi UE, obowiązujący od 1 stycznia 1993 r. na obszarze Jednolitego Rynku Europejskiego. Deklaracje INTRASTAT muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – progi corocznie określane są przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego i publikowane w programie badań statystycznych statystyki publicznej wprowadzanym w formie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów. W 2019 r. podstawowy próg w przywozie towarów wynosił 4 mln PLN, natomiast w wywozie było to 2 mln PLN. Z danych CAIAS wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających w/w wartości wynosiło w 2019 r. 4.5% w przywozie oraz 2.0% w wywozie.

Tendencje zmian obrotów handlowych

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku wyraźnie odbiło się w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe, jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak dużej zmianie, natomiast w roku 2006 dość wyraźnie zwiększyła się wartość zarówno eksportu, jak i importu surowców mineralnych, przy czym wielkość obrotów handlowych pozostała na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007–2008 znacznie wzrosła wielkość oraz wartość importu, zaś eksport zmniejszał się w ujęciu ilościowym. Wartość eksportu natomiast, po nieznacznym spadku w roku 2007, zwiększyła się w roku 2008. W roku 2009, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie, jak i w imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie, tak jeśli chodzi o wielkość, jak i o wartość. W latach 2011–2012 utrzymała się tendencja wzrostowa wartości obrotów handlowych, natomiast wielkość importu rosła w roku 2011 i zmniejszyła się w roku 2012, a tonaż eksportu po spadku w roku 2011 zwiększył się w roku kolejnym. W roku 2013 zmniejszyła się wartość zarówno eksportu, jak i importu, a jednocześnie spadła wielkość importu i wzrósł tonaż eksportu surowców mineralnych. Lata 2014–2015 przyniosły spadki wartości tak sprzedanych, jak i sprowadzonych do Polski surowców. Jeśli chodzi o tonaż, to w 2014 roku zanotowano zmniejszenie eksportu, przy wzroście importu towarów, a w roku 2015 wzrost zarówno eksportu, jak i importu. W roku 2016 spadła wartość surowców zarówno sprowadzanych do Polski, jak i sprzedanych, przy czym nieznacznie wzrosła wielkość importu i zmniejszył się tonaż eksportu. W roku 2017 nastąpił zdecydowany wzrost wartości importu i niewielki wzrost wartości eksportu, natomiast w aspekcie tonażu zanotowano zwiększenie importu i niewielki spadek eksportu surowców. Podobne zmiany zaobserwowano w 2018 r. W 2019 r. odnotowano spadek importu, zarówno jeśli chodzi o wartość jak i wielkość, przy nieznacznym wzroście wartości eksportu i dość wyraźnym zmniejszeniu jego tonażu.

Tabulogramy Centrum Analitycznego od 2006 roku nie zawierają informacji dotyczących gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny, jak i Centrum Analityczne wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Jest to związane z Rozporządzeniem (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 tego rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany. Eksport gazu ziemnego jest niewielki i brak danych nie wpływa w istotnym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość, jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Jedyne dostępne dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski publikowane są corocznie przez Główny Urząd Statystyczny w publikacji „Gospodarka paliwowo-energetyczna”. Dane te dotyczą jedynie wielkości importu gazu (bez podania kierunków wymiany handlowej) a nie jego wartości, stąd też nie zostały ujęte w niniejszym opracowaniu – warto natomiast odnotować, iż w analizowanym okresie import surowca z poziomu 9-10 mld m³ rocznie w latach 2009-2010 wzrósł do ok. 14.95 mld m³ w roku 2018 (GUS dane za rok 2019 opublikuje w późniejszym terminie). Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone właśnie o w/w wartości.

Eksport i import surowców mineralnych – porównanie z poprzednimi latami

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2019 roku zwiększyła się w stosunku do roku poprzedniego o 2.02% i wyniosła 56 323 891 tys. PLN. Wartość importu spadła natomiast o 4.67% i wyniosła 108 057 496 tys. PLN. Saldo wartości obrotów handlowych (eksport–import) pozostało ujemne, przy czym było bardziej korzystne niż w 2018 r. – poprawiło się o 6 415 129 tys. PLN. Jego wartość bezwględna (bez gazu ziemnego) wyniosła 51 733 604 tys. PLN. Był to pierwszy od trzech lat rok z poprawą negatywnego salda obrotów handlowych. W ujęciu ilościowym, w 2019 roku wyraźnie zmniejszyła się wielkość zarówno importu, jak i eksportu. Tonaż towarów w eksporcie wyniósł 29 646 tys. ton i był mniejszy w stosunku do roku poprzedniego o 9.10%. Całkowita wielkość importu wyniosła 79 108 tys. ton i spadłą o 4.95% w porównaniu z 2018 rokiem.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Import i eksport surowców mineralnych w 2019 roku

W 2019 r., podobnie jak w latach wcześniejszych, największy udział w wartości importu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Wyniósł on 68.3% i w stosunku do roku 2018 zmniejszył się o 2.1% (przy braku danych dotyczących gazu ziemnego). W eksporcie udział tej grupy surowców spadł o 5.5% i wyniósł 39.6% - tym samym, po roku przerwy, surowce energetyczne znowu były drugą grupą surowców w aspekcie kolejności udziału w wartości eksportu. Pierwsze miejsce zajęły surowce metaliczne, z udziałem wynoszącym 46.3% (wzrost o 5.2%). Ta grupa surowców tradycyjnie była druga, jeśli chodzi o udział w wartości importu – wyniósł on 22.2% i zwiększył się o 1.1% w stosunku do roku 2018.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 90.5% ogólnej wartości importu i 85.9% wartości eksportu w 2019 r.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. W wartości importu wynosił on 3.3% a eksportu 5.6%. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 9.5% wartości importu i 14.1% wartości eksportu w obrotach handlowych w 2019 r.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• W grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2019 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nie uwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało zdecydowanie ujemne i wyniosło 51 443 678 tys. PLN. Po raz pierwszy od trzech lat nastąpiła jednak poprawa salda – o 3 457 237 tys. PLN, czyli o 6.30% (w 2018 r. pogorszyło się o 16 514 515 tys. PLN, czyli 43.02%). Należy pamiętać, iż przy uwzględnieniu danych dotyczących gazu ziemnego, wartość importu byłaby znacznie wyższa a tym samym saldo obrotów handlowych jeszcze bardziej ujemne.
• W grupie surowców metalicznych tonaż importowanych surowców również był wyższy niż eksportowanych, przy czym już drugi rok z rzędu różnica ta była nieznacznie mniejsza niż w roku wcześniejszym. Pomimo niekorzystnej proporcji tonażu, a dzięki korzystnej koniunkturze cen (sprzedaż droższych metali, przy imporcie tańszych), do 2016 r. stale uzyskiwano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych tą grupą surowców. W kolejnych dwóch latach natomiast saldo po raz pierwszy osiągało wartości ujemne – w 2017 r. pogorszyło się w porównaniu z rokiem poprzednim aż o 1 801 291 tys. PLN i wyniosło 1 342 203 tys. PLN, a w 2018 roku utrzymało się na zbliżonym poziomie i wyniosło 1 252 588 tys. PLN (poprawa o 89 615 tys. PLN, czyli 6.68%). Rok 2019 przyniósł jednak zdecydowaną poprawę i powrót salda do dodatnich wartości – wyniosło ono 2 061 470 tys. PLN i było korzystniejsze niż w 2018 r. o 3 314 058 tys. PLN.
• W grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski w 2019 r. był większy niż tonaż surowców sprzedanych z kraju. Wartość importu wzrosła o 631 452 tys. PLN (10.32%), natomiast wartość eksportu o 162 196 tys. PLN, czyli 3.49%. Saldo obrotów handlowych pozostało ujemne, i było bardziej niekorzystne niż w roku 2018 – miało wartość 1 944 747 tys. PLN.
• W grupie surowców skalnych saldo wartości obrotów handlowych pozostało ujemne i wyniosło 406 649 tys. PLN. Saldo poprawiło się jednak w porównaniu z 2018 r. o 113 090 tys. PLN, dzięki większemu wzrostowi wartości eksportu (o 168 392 tys. PLN, czyli o 5.66%) niż importu (o 55 302 tys. PLN, czyli o 1.58%).

Zestawienie wartości salda eksport–import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Tabela 2. Saldo wartości eksport–import surowców mineralnych w latach 2010–2019 (mln PLN)

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2010–2019, przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Saldo ilości (tonaż) eksport–import surowców mineralnych w latach 2010–2019 (mln t)

Dane przedstawione w tabeli 2 wyraźnie pokazują, iż jedynie w przypadku surowców metalicznych do 2016 r. stale występowała przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostawało korzystne. Rok 2016 był jednocześnie już czwartym z rzędu, w którym zanotowano bardzo wyraźne zmniejszenie salda obrotów. W kolejnych dwóch latach saldo uległo pogorszeniu i było ujemne, dopiero w 2019 r. powróciło do poziomu wyraźnie dodatniego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi trzema grupami surowców od lat jest niekorzystne. W przypadku surowców chemicznych w prawie całym analizowanym okresie widoczna jest tendencja spadkowa salda, zahamowana jedynie w 2017 r. Dla grupy surowców energetycznych po korzystnym trendzie, trwającym w latach 2015-2016, ujemne saldo w ciągu kolejnych dwóch lat zwiększyło się ponad dwukrotnie, a w 2019 r. zanotowano niewielką poprawę. W przypadku surowców skalnych załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych wystąpiło w 2011 r. oraz w latach 2017-2018, najkorzystniejsza tendencja natomiast trwała w latach 2012-2013 oraz 2015-2016.

Z obserwacji danych zawartych w tabeli 3 wynika, iż w całym analizowanym okresie salda obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostają wyraźnie ujemne. W przypadku surowców metalicznych niekorzystna tendencja salda obrotów handlowych utrzymywała się w latach 2012-2018, a zahamowana została wyraźną poprawą w 2019 r. Surowce skalne – po wyraźnym spadku w 2011 r. – charakteryzowały się do 2017 r. dość stabilnym poziomem salda. Ostatnie dwa lata to znaczące pogorszenie tendencji. Dla surowców energetycznych notowane saldo utrzymywało się w latach 2013-2016 na wyrównanym poziomie, rok 2017 i 2018 to znaczny spadek wyhamowany w 2019 r. Jeśli chodzi o surowce chemiczne, jeszcze w 2009 r. saldo pozostawało nieznacznie dodatnie a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2010-2016 i w roku 2019. Należy mieć na uwadze, iż w przypadku surowców energetycznych – biorąc pod uwagę wielkość importu gazu ziemnego do kraju podawaną przez GUS (ok. 14.95 mld m³ w 2018 r.) – saldo tonażu obrotów handlowych wyniosłoby w 2019 r. ok. -50.50 mln ton. Przy tym samym założeniu ogólne saldo ilości dla wszystkich surowców wyniosłoby około -64.40 mln ton.

Poniżej przedstawiono zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2010-2019 (Fig.1 i 2).

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2010–2019 (mld PLN)

 

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2010–2019 (mln ton)

 

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Widoczne są momenty wyraźnej tendencji spadkowej salda - w latach 2010-2012 oraz 2017-2018, wyhamowane w 2013 r., 2015 r. oraz 2019 r. Najniższy poziom salda zanotowano w 2018 r., kiedy wyniosło -58.15 mld PLN.

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce istotnie spadło w 2011 r. Wyraźny wzrost nastąpił natomiast w dwóch kolejnych – do poziomu -23.31 mln ton. W latach 2014-2018 miało miejsce zdecydowane pogorszenie salda do poziomu ok. -51 mln ton. Dopiero ostatni, 2019 rok, przyniósł nieznaczną poprawę salda. Należy pamiętać, iż przy uwzględnieniu wielkości importu gazu ziemnego do Polski, wynoszącej wg GUS ok. 15 mld m³ rocznie, saldo tonażu surowców zmniejszyłoby się do ok. -64.40 mln ton w 2019 r.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2018–2019

 

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2018–2019

 

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych w 2019 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2018 roku przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Porównanie wartości importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2018–2019 (ceny transakcyjne – mln PLN)

Ogólna wartość importu w 2019 roku w stosunku do roku 2018 spadła o 4.67% a wartość eksportu wzrosłą o 2.02%.

W imporcie zanotowano wyraźny wzrost wartości obrotów handlowych jedynie w grupie surowców chemicznych – o 10.32%, w dla surowców skalnych i metalicznych wzrosty były nieznaczne – odpowiednio o 1.58% oraz 0.10%. W przypadku surowców energetycznych nastąpił duży spadek – o 7.53%.

Wartość eksportu zwiększyła się dla trzech grup surowców – w przypadku surowców metalicznych o 14.70%, dla surowców skalnych o 5.66%, a dla surowców chemicznych o 3.49%. W przypadku surowców energetycznych zanotowano wyraźny spadek wartości – o 10.26%.

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w latach, 2018–2019 przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Porównanie wielkości importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2018–2019 (mln ton)

Ogólna wielkość importu w roku 2019 w porównaniu z rokiem poprzednim zmniejszyła się o 4.95%, a wielkość eksportu zmniejszyła się o 9.10%. W dwóch grupach surowców nastąpił wzrost tonażu importu – w przypadku surowców chemicznych o 7.95% a dla surowców skalnych o 4.81%. Znaczące spadki zanotowano dla surowców metalicznych i energetycznych – odpowiednio o 10.18% oraz 6.86%.

Tonaż eksportu wzrósł jedynie w grupie surowców metalicznych – wyniósł 11.42%. Dla pozostałych grup zanotowano spadki – największy w przypadku surowców skalnych (o 20.18%), natomiast w przypadku surowców energetycznych i chemicznych, odpowiednio o 9.64% i 9.05%.

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2019 roku przedstawiono w tabeli 6.

Tabela 6. Import i eksport surowców mineralnych i niektórych półproduktów w 2019 roku

Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich - TARIC

W stosunku do poprzednich edycji Bilansu, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami Centrum Analitycznego, opartymi o Zintegrowaną Taryfę Wspólnot Europejskich – TARIC. Została ona ustanowiona art. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 r. w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. U. L 256 z 7.09.1987 r., str. 1), a zmieniona rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1006/2011 z dnia 27 września 2011 r. zmieniającym załącznik I do rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. U. L 282 z 28.10.2011 r.).

TARIC oparty jest o Nomenklaturę Scaloną (CN – Combined Nomenclature), stanowiącą podstawową nomenklaturę dla Wspólnej Taryfy Celnej oraz dla statystyk handlu zagranicznego Wspólnoty oraz wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi. Nomenklaturę CN ustanowiono na mocy ww. rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 r. – akt ten jest aktualizowany co roku w formie rozporządzenia wykonawczego Komisji Europejskiej i jest publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, seria L. Nomenklatura ta zawiera ok. 10 000 pozycji i jest kodowana na 8 cyfrach, co stanowi rozwinięcie Zharmonizowanego Systemu Określania i Kodowania Towarów (HS – Harmonized System) – na poziomie 6 cyfr jest zbieżna z nomenklaturą HS. System HS wprowadzony został w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzoną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 11, poz. 62).

TARIC zawiera wszystkie środki handlowe ustanowione w prawodawstwie UE (taryfowe, rolne i ekonomiczne). Jest codziennie aktualizowany i utrzymywany w prawie wszystkich językach Wspólnoty. Używany jest przez Komisję Europejską i państwa członkowskie w celu stosowania środków Wspólnoty dotyczących przywozu i wywozu oraz do wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi (tam, gdzie to konieczne). Codzienne zmiany w prawodawstwie Wspólnoty rejestrowane są w bazie danych, aktualizowanej na bieżąco – państwa członkowskie są elektronicznie powiadamiane o nowelizacjach, co pozwala na zmianę ich własnych taryf roboczych i plików taryfowych. System TARIC nie posiada statusu instrumentu prawnego, ale jego kody muszą być używane w odprawach celnych i zwrotach statystycznych, zgodnie z art. 5 rozporządzenia (EWG) nr 2658/87, zmienionego rozporządzeniem Rady (WE) nr 254/2000 r. (Dz. U. L z 3.02.2000 r., str. 16).

W Polsce TARIC utrzymywany jest przez Departament Ceł Ministerstwa Finansów w ramach Informacyjnego Systemu Zintegrowanej Taryfy Celnej ISZTAR 3. ISZTAR umożliwia dostarczenie dla polskiej administracji celnej oraz wszystkich zainteresowanych szczegółowych informacji dotyczących obrotu towarowego. W przeglądarce Systemu ISZTAR prezentowane są zarówno dane unijne z systemu TARIC, jak i dane polskie, takie jak podatek VAT czy podatek akcyzowy. System ISZTAR – podobnie jak TARIC – nie posiada statusu instrumentu prawnego, lecz jego kody muszą być używane w odprawach celnych i zwrotach statystycznych.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grup surowców wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach, względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Najważniejsze surowce w obrotach handlowych

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2019 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (42.46%), produkty naftowe (16.35%) i węgiel kamienny (6.15%) - przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w roku 2005 było to 12.41% udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii aluminium (6.61%), surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (4.68%) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (3.27%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (2.38%), surowce potasu - nawozy potasowe i związki potasu (1.19%) oraz krzem (0.86%);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (0.85%), materiały izolacyjne (0.47%), materiały ogniotrwałe (0.41%), cement (0.35%), oraz minerały i skały o znaczeniu technicznym (0.26%).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 86.29% całkowitej wartości importu surowców w 2019 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2019 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (15.18%), koks i półkoks (13.16%) oraz węgiel kamienny (4.18%) - w tym energetyczny 1.39% i koksowy 2.79%;
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (15.24%), w tym miedź rafinowana – 11.86%; metale szlachetne (7.60%), żelazo i żelazostopy (6.91%), oraz surowce i produkty metalurgii aluminium (5.69%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (4.79%), sól i związki sodu (1.45%), krzem (0.78%) oraz fosfor (0.67%);
• w grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (2.49%), materiały ogniotrwałe (0.67%), gips (0.49%) oraz cement (0.45%).

Udział wymienionych wyżej surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2019 roku stanowił 79.75%.

Główni partnerzy handlowi

Kierunki importu i eksportu 4 podstawowych grup surowców w 2019 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Tabela 7. Kierunki importu i eksportu surowców w 2019 roku

Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (13 322 806 tys. PLN, czyli 23.65%), a następnie do Czech (6 317 927 tys. PLN, czyli 11.22%) i Holandii (3 454 409 tys. PLN, czyli 6.13%). Wartość towarów sprzedanych do tych krajów wyniosła 23 095 141 tys. PLN i stanowiła 41.00% ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2019 roku. Pozycje wszystkich trzech krajów na liście partnerów handlowych Polski nie zmieniły się w stosunku do 2018 r. Procentowy udział 10 największych partnerów handlowych w wartości eksportu surowców mineralnych z Polski przedstawiono na figurze 5.

Fig. 5. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego eksportu surowców mineralnych w 2019 roku

 

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2019 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowców mineralnych i półproduktów za sumę 43 930 247 tys. PLN, co stanowiło 40.65% ogólnej wartości. Drugie miejsce zajęły Niemcy (8 447 008 tys. PLN, czyli 7.82%), natomiast na trzeciej pozycji znalazła się Arabia Saudyjska (6 881 976 tys. PLN, czyli 6.37%). Miejsca dwóch pierwszych krajów na liście partnerów handlowych nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2018, natomiast Arabia Sudyjska zajęła miejsce Kazachstanu. Łączny import towarów od tych partnerów handlowych stanowił 54.84% ogólnej wartości importu i wyniósł 59 259 232 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż proporcje te uległyby zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski. Na figurze 6 zaprezentowano udział poszczególnych krajów w wartości importu surowców mineralnych do Polski w 2019 r.

Fig. 6. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego importu surowców mineralnych w 2019 roku

 

 

Opracował: Marcin Tymiński

2018

Eksport i import surowców mineralnych

Źródło danych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Izby Administracji Skarbowej w Warszawie. Podane obroty towarowe to dane rzeczywiste, pochodzące ze zgłoszeń celnych oraz deklaracji INTRASTAT. Dane te nie zawierają doszacowań obrotów tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego w systemie INTRASTAT oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Zgłoszenia celne obowiązują w obrocie towarowym realizowanym przez państwa członkowskie Unii Europejskiej z tzw. krajami trzecimi, tj. niebędącymi państwami członkowskimi UE. Na tych zgłoszeniach oparty jest unijny system statystyczny EKSTRASTAT. System INTRASTAT natomiast to system statystyczny obejmujący handel pomiędzy państwami członkowskimi UE, obowiązujący od 1 stycznia 1993 r. na obszarze Jednolitego Rynku Europejskiego. Deklaracje INTRASTAT muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – progi corocznie określane są przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego i publikowane w programie badań statystycznych statystyki publicznej wprowadzanym w formie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów. W 2018 r. podstawowy próg w przywozie towarów wynosił 3 mln PLN, natomiast w wywozie było to 2 mln PLN. Z danych CAIAS wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających w/w wartości wynosiło w 2018 r. 4.3% w przywozie oraz 2.1% w wywozie.

Tendencje zmian obrotów handlowych

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku wyraźnie odbiło się w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe, jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak dużej zmianie, natomiast w roku 2006 dość wyraźnie zwiększyła się wartość zarówno eksportu, jak i importu surowców mineralnych, przy czym wielkość obrotów handlowych pozostała na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007–2008 znacznie wzrosła wielkość oraz wartość importu, zaś eksport zmniejszał się w ujęciu ilościowym. Wartość eksportu natomiast, po nieznacznym spadku w roku 2007, zwiększyła się w roku 2008. W roku 2009, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie, jak i w imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie, tak jeśli chodzi o wielkość, jak i o wartość. W latach 2011–2012 utrzymała się tendencja wzrostowa wartości obrotów handlowych, natomiast wielkość importu rosła w roku 2011 i zmniejszyła się w roku 2012, a tonaż eksportu po spadku w roku 2011 zwiększył się w roku kolejnym. W roku 2013 zmniejszyła się wartość zarówno eksportu, jak i importu, a jednocześnie spadła wielkość importu i wzrósł tonaż eksportu surowców mineralnych. Lata 2014–2015 przyniosły spadki wartości tak sprzedanych, jak i sprowadzonych do Polski surowców. Jeśli chodzi o tonaż, to w 2014 roku zanotowano zmniejszenie eksportu, przy wzroście importu towarów, a w roku 2015 wzrost zarówno eksportu, jak i importu. W roku 2016 spadła wartość surowców zarówno sprowadzanych do Polski, jak i sprzedanych, przy czym nieznacznie wzrosła wielkość importu i zmniejszył się tonaż eksportu. W roku 2017 nastąpił zdecydowany wzrost wartości importu i niewielki wzrost wartości eksportu, natomiast w aspekcie tonażu zanotowano zwiększenie importu i niewielki spadek eksportu surowców. Podobne zmiany zaobserwowano w 2018 r.

Tabulogramy Centrum Analitycznego od 2006 roku nie zawierają informacji dotyczących gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny, jak i Centrum Analityczne wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Jest to związane z Rozporządzeniem (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 tego rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany. Eksport gazu ziemnego jest niewielki i brak danych nie wpływa w istotnym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość, jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Jedyne dostępne dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski publikowane są corocznie przez Główny Urząd Statystyczny w publikacji „Gospodarka paliwowo-energetyczna”. Dane te dotyczą jedynie wielkości importu gazu (bez podania kierunków wymiany handlowej) a nie jego wartości, stąd też nie zostały ujęte w niniejszym opracowaniu – warto natomiast odnotować, iż w analizowanym okresie import surowca z poziomu 9-10 mld m³ rocznie w latach 2009-2010 wzrósł do ok. 15.44 mld m³ w roku 2017 (GUS dane za rok 2018 opublikuje w późniejszym terminie). Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone właśnie o w/w wartości.

Eksport i import surowców mineralnych – porównanie z poprzednimi latami

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2018 roku zwiększyła się w stosunku do roku poprzedniego o 9.77% i wyniosła 55 206 742 tys. PLN. Wartość importu wzrosła natomiast o 23.62% i wyniosła 113 355 475 tys. PLN. Saldo wartości obrotów handlowych (eksport–import) pozostało ujemne, przy czym było zdecydowanie bardziej niekorzystne – pogłębiło się o 16 748 519 tys. PLN. Jego wartość (bez gazu ziemnego) wyniosła 58 148 733 tys. PLN. Był to drugi z kolei rok wzrostu negatywnego salda obrotów handlowych.

W ujęciu ilościowym, w 2018 roku wyraźnie wzrosła wielkość importu, przy nieznacznym spadku tonażu eksportu surowców mineralnych. Tonaż towarów w eksporcie wyniósł 32 618 tys. ton i był mniejszy w stosunku do roku poprzedniego o 1.75%. Całkowita wielkość importu wyniosła 83 228 tys. ton i wzrosła o 15.44% w porównaniu z 2017 rokiem.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Import i eksport surowców mineralnych w 2018 roku

W 2018 r., podobnie jak w latach wcześniejszych, największy udział w wartości importu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Wyniósł on 70.4% i w stosunku do roku 2017 zwiększył się o 5.3% (przy braku danych dotyczących gazu ziemnego). W eksporcie udział tej grupy surowców wzrósł o 2.7% i wyniósł 45.1% - tym samym, po roku przerwy, surowce energetyczne znowu były pierwszą grupą surowców w aspekcie kolejności udziału w wartości eksportu. Drugie miejsce zajęły surowce metaliczne, z udziałem wynoszącym 41.1% (spadek o 2.4%). Ta grupa surowców tradycyjnie była też druga, co do wielkości udziału w wartości importu – wyniósł on 21.1% i zmniejszył się o 4.2% w stosunku do roku 2017.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 91.5% ogólnej wartości importu i 86.2% wartości eksportu w 2018 r.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. W wartości importu wynosił on 3.1% a eksportu 5.4%. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 8.5% wartości importu i 13.8% wartości eksportu w obrotach handlowych.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• W grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2018 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nieuwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało zdecydowanie ujemne i wyniosło 54 900 915 tys. PLN. Był to już drugi rok z rzędu, kiedy saldo pogorszyło się bardzo wyraźnie – o 16 514 515 tys. PLN, czyli o 43.02% (w 2017 r. było to 12 687 113 tys. PLN, czyli 49.37%). Należy pamiętać, iż przy uwzględnieniu danych dotyczących gazu ziemnego, wartość importu byłaby znacznie wyższa a tym samym saldo obrotów handlowych jeszcze bardziej ujemne.
• W grupie surowców metalicznych tonaż importowanych surowców również był wyższy niż eksportowanych, przy czym różnica ta była nieznacznie mniejsza niż w roku 2017. Pomimo takiej proporcji, jeszcze do 2016 r., dzięki korzystnej koniunkturze cen (sprzedaż droższych metali, przy imporcie tańszych), uzyskiwano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych. W 2016 r. wyniosło ono 459 088 tys. PLN. W roku 2017 natomiast saldo po raz pierwszy było ujemne – pogorszyło się w porównaniu z rokiem poprzednim aż o 1 801 291 tys. PLN i wyniosło 1 342 203 tys. PLN. W zeszłym roku saldo utrzymało się na zbliżonym poziomie i wyniosło 1 252 588 tys. PLN (poprawa o 89 615 tys. PLN, czyli 6.68%).
• W grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski w 2018 r. był większy niż tonaż surowców sprzedanych z kraju. Wartość importu wzrosła o 180 874 tys. PLN (3.05%), natomiast wartość eksportu o 133 408 tys. PLN, czyli 2.96%. Saldo obrotów handlowych pozostało ujemne, i było bardziej niekorzystne niż w roku 2017 – miało wartość 1 475 491 tys. PLN.
• W grupie surowców skalnych saldo obrotów handlowych pozostało ujemne, i przy znacznie większym wzroście wartości importu (o 631 086 tys. PLN, czyli 22.05%) niż eksportu (o 354 933 tys. PLN, czyli 13.56%) pogłębiło się w kierunku bardziej ujemnego - wyniosło 519 739 tys. PLN.

Zestawienie wartości salda eksport–import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Tabela 2. Saldo wartości eksport–import surowców mineralnych w latach 2009–2018 (mln PLN)

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2009–2018, przedstawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Saldo ilości (tonaż) eksport–import surowców mineralnych w latach 2009–2018 (mln t)

Dane przedstawione w tabeli 2 wyraźnie pokazują, iż jedynie w przypadku surowców metalicznych do 2016 r. stale występowała przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostawało korzystne. Rok 2016 był jednocześnie już czwartym z rzędu, w którym zanotowano bardzo wyraźne zmniejszenie salda obrotów. W kolejnych dwóch latach saldo uległo wyraźnemu pogorszeniu i pozostaje ujemne. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi trzema grupami surowców od lat jest niekorzystne. W przypadku surowców chemicznych w prawie całym analizowanym okresie widoczna jest tendencja spadkowa salda, zahamowana jedynie w 2017 r. Dla grupy surowców energetycznych po korzystnym trendzie, trwającym w latach 2015-2016, ujemne saldo w ciągu ostatnich dwóch lat zwiększyło się ponad dwukrotnie. W przypadku surowców skalnych załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych trwało w latach 2010-2011 r., w kolejnych widać zahamowanie niekorzystnej tendencji, a pogorszenie zanotowano w latach 2017-2018.

Z obserwacji danych zawartych w tabeli 3 wynika, iż w całym analizowanym okresie salda obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostają wyraźnie ujemne. W przypadku surowców metalicznych niekorzystna tendencja salda obrotów handlowych utrzymuje się od 2012 r., surowce skalne – po wyraźnych spadkach w latach 2008-2012 – charakteryzują się w ostatnich latach dość stabilnym poziomem salda. Dla surowców energetycznych notowane saldo utrzymywało się w latach 2013-2016 na wyrównanym poziomie, w 2017 r. i w 2018 r. nastąpił natomiast znaczny spadek. Jeśli chodzi o surowce chemiczne, jeszcze w 2009 r. saldo pozostawało nieznacznie dodatnie a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2010-2016. Należy mieć na uwadze, iż w przypadku surowców energetycznych – biorąc pod uwagę wielkość importu gazu ziemnego do kraju podawaną przez GUS (ok. 15.4 mld m³ w 2017 r.) – saldo tonażu obrotów handlowych wyniosłoby w 2018 r. ok. -53 mln ton. Przy tym samym założeniu ogólne saldo ilości dla wszystkich surowców wyniosłoby około -66 mln ton.

Poniżej przedstawiono zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2009-2018 (Fig.1 i 2).

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2009–2018 (mld PLN)

 

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2009–2018 (mln ton)

 

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Widoczne są momenty wyraźnej tendencji spadkowej salda - w latach 2010-2012 oraz 2017-2018, wyhamowane w 2013 r. i 2015 r. Najniższy poziom salda zanotowano w 2018 r., kiedy wyniosło ono -58.15 mld PLN.

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce istotnie spadło w latach 2010-2011. Wyraźny wzrost nastąpił natomiast w dwóch kolejnych – do poziomu -23.31 mln ton. W latach 2014-2018 miało miejsce zdecydowane pogorszenie salda do poziomu ok. -51 mln ton. Należy pamiętać, iż przy uwzględnieniu wielkości importu gazu ziemnego do Polski, wynoszącej wg GUS ok. 15 mld m³ rocznie, saldo tonażu surowców zmniejszyłoby się do ok. -66 mln ton w 2018 r.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2017–2018

 

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2017–2018

 

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych w 2018 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2017 roku przedstawia tabela 4.

Tabela 4. Porównanie wartości importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2017–2018 (ceny transakcyjne – mln PLN)

Ogólna wartość importu w 2018 roku w stosunku do roku 2017 wzrosła o 23.62% a wartość eksportu o 9.77%.

W imporcie zanotowano wyraźne wzrosty wartości obrotów handlowych w dwóch grupach – o 33.64% dla surowców energetycznych i o 22.05% dla surowców skalnych. Niewielkie wzrosty dotyczyły surowców metalicznych (o 3.30%) i chemicznych (o 3.05%).

Wartość eksportu zwiększyła się dla wszystkich grup surowców – w przypadku surowców energetycznych o 16.74%, dla surowców skalnych o 13.56%, dla surowców metalicznych o 3.92%, natomiast jeśli chodzi o surowce chemiczne – o 2.96%.

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w latach, 2017–2018 przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Porównanie wielkości importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2017–2018 (mln ton)

Ogólna wielkość importu w roku 2018 w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 15.44%, a wielkość eksportu zmniejszyła się o 1.75%. W trzech grupach surowców nastąpił wzrost tonażu importu – w przypadku surowców skalnych o 28.26%, surowców energetycznych o 18.81%, a dla metalicznych o 3.09%. Spadek zanotowano dla surowców chemicznych – o 2.74%.

Tonaż eksportu wzrósł wyraźnie w przypadku surowców skalnych (o 19.25%) oraz metalicznych (o 11.84%). Dla grupy surowców chemicznych zanotowano znaczny spadek wielkości eksportu – o 8.30%, a dla grupy surowców energetycznych – o 7.34%.

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2018 roku przedstawiono w tabeli 6.

Tabela 6. Import i eksport surowców mineralnych i niektórych półproduktów w 2018 roku

Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich - TARIC

W stosunku do poprzednich edycji Bilansu, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami Centrum Analitycznego, opartymi o Zintegrowaną Taryfę Wspólnot Europejskich – TARIC. Została ona ustanowiona art. 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 r. w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. U. L 256 z 7.09.1987 r., str. 1), a zmieniona rozporządzeniem Komisji (UE) nr 1006/2011 z dnia 27 września 2011 r. zmieniającym załącznik I do rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz w sprawie Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. U. L 282 z 28.10.2011 r.).

TARIC oparty jest o Nomenklaturę Scaloną (CN – Combined Nomenclature), stanowiącą podstawową nomenklaturę dla Wspólnej Taryfy Celnej oraz dla statystyk handlu zagranicznego Wspólnoty oraz wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi. Nomenklaturę CN ustanowiono na mocy ww. rozporządzenia Rady (EWG) nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 r. – akt ten jest aktualizowany co roku w formie rozporządzenia wykonawczego Komisji Europejskiej i jest publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, seria L. Nomenklatura ta zawiera ok. 10 000 pozycji i jest kodowana na 8 cyfrach, co stanowi rozwinięcie Zharmonizowanego Systemu Określania i Kodowania Towarów (HS – Harmonized System) – na poziomie 6 cyfr jest zbieżna z nomenklaturą HS. System HS wprowadzony został w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzoną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 11, poz. 62).

TARIC zawiera wszystkie środki handlowe ustanowione w prawodawstwie UE (taryfowe, rolne i ekonomiczne). Jest codziennie aktualizowany i utrzymywany w prawie wszystkich językach Wspólnoty. Używany jest przez Komisję Europejską i państwa członkowskie w celu stosowania środków Wspólnoty dotyczących przywozu i wywozu oraz do wymiany handlowej pomiędzy państwami członkowskimi (tam, gdzie to konieczne). Codzienne zmiany w prawodawstwie Wspólnoty rejestrowane są w bazie danych, aktualizowanej na bieżąco – państwa członkowskie są elektronicznie powiadamiane o nowelizacjach, co pozwala na zmianę ich własnych taryf roboczych i plików taryfowych. System TARIC nie posiada statusu instrumentu prawnego, ale jego kody muszą być używane w odprawach celnych i zwrotach statystycznych, zgodnie z art. 5 rozporządzenia (EWG) nr 2658/87, zmienionego rozporządzeniem Rady (WE) nr 254/2000 r. (Dz. U. L z 3.02.2000 r., str. 16).

W Polsce TARIC utrzymywany jest przez Departament Ceł Ministerstwa Finansów w ramach Informacyjnego Systemu Zintegrowanej Taryfy Celnej ISZTAR 3. ISZTAR umożliwia dostarczenie dla polskiej administracji celnej oraz wszystkich zainteresowanych szczegółowych informacji dotyczących obrotu towarowego. W przeglądarce Systemu ISZTAR prezentowane są zarówno dane unijne z systemu TARIC, jak i dane polskie, takie jak podatek VAT czy podatek akcyzowy. System ISZTAR – podobnie jak TARIC – nie posiada statusu instrumentu prawnego, lecz jego kody muszą być używane w odprawach celnych i zwrotach statystycznych.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grup surowców wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach, względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Najważniejsze surowce w obrotach handlowych

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2018 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (43.47%), produkty naftowe (16.90%) i węgiel kamienny (6.97%) - przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w roku 2005 było to 12.41% udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii aluminium (7.08%), surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (4.83%) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (2.58%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (1.89%), surowce potasu - nawozy potasowe i związki potasu (1.02%) oraz krzem (0.83%);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (0.72%), materiały izolacyjne (0.52%), materiały ogniotrwałe (0.50%), minerały i skały o znaczeniu technicznym (0.26%) oraz cement (0.25%).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 87.82% całkowitej wartości importu surowców w 2018 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2018 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (19.52%), koks i półkoks (14.29%) oraz węgiel kamienny (4.65%) - w tym energetyczny 1.51% i koksowy 3.14%;
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (13.29%), w tym miedź rafinowana – 8.91%; żelazo i żelazostopy (7.09%), surowce i produkty metalurgii aluminium (6.58%), oraz metale szlachetne (4.56%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (4.39%), sól i związki sodu (1.50%), krzem (0.75%), fosfor (0.67%) oraz siarka (0.62%);
• w grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (2.36%), materiały ogniotrwałe (0.71%), gips (0.48%) oraz cement (0.46%).

Udział wyżej wymienionych surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2018 roku stanowił 81.92%.

Główni partnerzy handlowi

Kierunki importu i eksportu 4 podstawowych grup surowców w 2018 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Tabela 7. Kierunki importu i eksportu surowców w 2018 roku

Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (12 815 230 tys. PLN, czyli 23.21%), a następnie do Czech (6 100 504 tys. PLN, czyli 11.05%) i Holandii (4 309 674 tys. PLN, czyli 7.81%). Wartość towarów sprzedanych do tych krajów wyniosła 23 225 408 tys. PLN i stanowiła 42.07% ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2018 roku. Pozycje wszystkich trzech krajów na liście partnerów handlowych Polski nie zmieniły się w stosunku do 2017 r. Procentowy udział 10 największych partnerów handlowych w wartości eksportu surowców mineralnych z Polski przedstawiono na figurze 5.

Fig. 5. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego eksportu surowców mineralnych w 2018 roku

 

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2018 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowców mineralnych i półproduktów za sumę 50 619 996 tys. PLN, co stanowiło 44.66% ogólnej wartości. Drugie miejsce zajęły Niemcy (9 380 896 tys. PLN, czyli 8.28%), natomiast na trzeciej pozycji znalazł się Kazachstan (6 346 505 tys. PLN, czyli 5.60%). Miejsca dwóch pierwszych krajów na liście partnerów handlowych nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2017, natomiast Kazachstan zajął miejsce Norwegii. Łączny import towarów od tych partnerów handlowych stanowił 58.53% ogólnej wartości importu i wyniósł 66 347 397 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż proporcje te uległyby zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski. Na figurze 6 zaprezentowano udział poszczególnych krajów w wartości importu surowców mineralnych do Polski w 2018 r.

Fig. 6. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego importu surowców mineralnych w 2018 roku

 

 

Opracował: Marcin Tymiński

2017

Eksport i import surowców mineralnych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Izby Administracji Skarbowej w Warszawie. Podane obroty towarowe pochodzą z danych zawartych w zgłoszeniach celnych SAD oraz deklaracjach INTRASTAT. Dane te są danymi rzeczywistymi, bez doszacowań obrotów tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Dokumenty SAD stosowane były jeszcze przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, a obecnie wymagane są przy wymianie handlowej krajów UE z krajami spoza UE. Deklaracje INTRASTAT wymagane są przy eksporcie lub imporcie wewnątrz UE, przy czym muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – w 2017 roku podstawowy próg w przywozie towarów wynosił 3 mln PLN, natomiast w wywozie było to 1.5 mln PLN. Z danych Centrum Analitycznego wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających ww. wartości wynosi najczęściej około 10%.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku wyraźnie odbiło się w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe, jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak dużej zmianie, natomiast w roku 2006 dość wyraźnie zwiększyła się wartość zarówno eksportu, jak i importu surowców mineralnych, przy czym wielkość obrotów handlowych pozostała na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007–2008 znacznie wzrosła wielkość oraz wartość importu, zaś eksport zmniejszał się w ujęciu ilościowym. Wartość eksportu natomiast, po nieznacznym spadku w roku 2007, zwiększyła się w roku 2008. W roku 2009, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie, jak i w imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie, tak jeśli chodzi o wielkość, jak i o wartość. W latach 2011–2012 utrzymała się tendencja wzrostowa wartości obrotów handlowych, natomiast wielkość importu rosła w roku 2011 i zmniejszyła się w roku 2012, a tonaż eksportu po spadku w roku 2011 zwiększył się w roku kolejnym. W roku 2013 zmniejszyła się wartość zarówno eksportu, jak i importu, a jednocześnie spadła wielkość importu i wzrósł tonaż eksportu surowców mineralnych. Lata 2014–2015 przyniosły spadki wartości tak sprzedanych, jak i sprowadzonych do Polski surowców. Jeśli chodzi o tonaż, to w 2014 roku zanotowano zmniejszenie eksportu, przy wzroście importu towarów, a w roku 2015 wzrost zarówno eksportu, jak i importu. W roku 2016 spadła wartość surowców zarówno sprowadzanych do Polski, jak i sprzedanych, przy czym nieznacznie wzrosła wielkość importu i zmniejszył się tonaż eksportu. W roku 2017 nastąpił zdecydowany wzrost wartości importu i niewielki wzrost wartości eksportu, natomiast w aspekcie tonażu zanotowano zwiększenie importu i niewielki spadek eksportu surowców.

Tabulogramy Centrum Analitycznego od 2006 roku nie zawierają informacji dotyczących gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny, jak i Centrum Analityczne wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Jest to związane z Rozporządzeniem (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 tego rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany. Eksport gazu ziemnego jest niewielki i brak danych nie wpływa w istotnym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość, jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Jedyne dostępne dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski publikowane są corocznie przez Główny Urząd Statystyczny w publikacji „Gospodarka paliwowo-energetyczna”. Dane te dotyczą jedynie wielkości importu gazu (bez podania kierunków wymiany handlowej), a nie jego wartości, dlatego też nie zostały ujęte w niniejszym opracowaniu – warto natomiast odnotować, iż w analizowanym okresie import surowca z poziomu 9-10 mld m³ rocznie w latach 2008-2010 wzrósł do około 13.92 mld m³ w roku 2016 (dane za rok 2017 GUS opublikuje w późniejszym terminie). Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone właśnie o ww. wartości.

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2017 roku zwiększyła się w stosunku do roku poprzedniego o 15.05% i wyniosła 50 294 598 tys. PLN. Wartość importu wzrosła natomiast o 28.34% i wyniosła 91 694 812 tys. PLN. Saldo obrotów handlowych (eksport–import) pozostało ujemne, przy czym było zdecydowanie bardziej niekorzystne niż w minionym roku - pogłębiło się o 13 669 006 tys. PLN). Jego wartość (bez gazu ziemnego) wyniosła 41 400 214 tys. PLN.

W ujęciu ilościowym w 2017 roku nieznacznie wzrosła wielkość importu, a jednocześnie nieco spadł tonaż eksportu surowców mineralnych. Tonaż towarów w eksporcie wyniósł 33 204 tys. ton i był mniejszy w stosunku do roku poprzedniego o 7.47%. Całkowita wielkość importu wyniosła 72 095 tys. ton i wzrosła o 10.50% w porównaniu z 2016 rokiem.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

W 2017 roku, podobnie jak w latach wcześniejszych, największy udział w wartości importu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Udział tej grupy w ogólnej wartości importu surowców wyniósł 65.1% i w stosunku do roku 2016 zwiększył się o 2.6% - przy braku danych dotyczących gazu ziemnego. W eksporcie udział tej grupy surowców spadł o 1.0% i wyniósł 42.4%% - tym samym surowce energetyczne po raz pierwszy zajęły drugie miejsce pod względem udziału w wartości eksportu. Ich dotychczasową pierwszą pozycję zajęły surowce metaliczne (do tej pory tradycyjnie na drugiej pozycji), z udziałem wynoszącym 43.5% (wzrost o 0.8%). Udziału w wartości importu wyniósł w ich przypadku 25.3% i zmniejszył się o 0.2% w stosunku do roku 2016.

Drugą, co do wielkości udziału w obrotach handlu zagranicznego surowcami mineralnymi, grupą były surowce metaliczne. Udział tych surowców w wartości importu zwiększył się o 3.5% i wyniósł 25.5%, natomiast w wartości eksportu wzrósł o 3.2% i wyniósł 42.7%.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 90.4% ogólnej wartości importu i 85.9% wartości eksportu w 2017 roku.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. W wartości importu wynosił on 3.1%, a eksportu - 5.2%. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 9.6% wartości importu i 14.2% wartości eksportu w obrotach handlowych.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• w grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2017 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nieuwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Dlatego też saldo ilości było ujemne i wyniosło 27 220 tys. ton. Pogorszyło się w stosunku do 2016 roku o 9 610 tys. ton (54.57%). Saldo wartości obrotów handlowych pozostało zdecydowanie ujemne i wyniosło 38 386 400 tys. PLN. Po dwóch latach korzystnej tendencji (poprawa w 2015 r. o 38.51%, czyli o 17 702 278 tys. PLN, oraz w 2016 r. o 9.07%, czyli 2 562 205 tys. PLN) saldo pogorszyło się bardzo wyraźnie – o 12 687 113 tys. PLN, czyli o 49.37%. Należy pamiętać, że z uwzględnieniem danych dotyczących gazu ziemnego wartość importu byłaby znacznie wyższa, a tym samym saldo obrotów handlowych jeszcze bardziej ujemne;
• w grupie surowców metalicznych tonaż surowców importowanych również był wyższy niż eksportowanych i różnica ta była nieznacznie większa niż w 2016 roku. Saldo ilości było ujemne i wyniosło 8 136 tys. ton (w stosunku do 2016 r. pogorszyło się o 478 tys. ton, czyli 6.24%). Pomimo takiej proporcji w poprzednich latach, dzięki korzystnej koniunkturze cen (sprzedaż droższych metali przy imporcie tańszych), uzyskiwano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych. Jeszcze w 2016 roku wyniosło ono 459 088 tys. PLN. W 2017 roku saldo po raz pierwszy było ujemne – pogorszyło się w porównaniu z rokiem poprzednim aż o 1 801 291 tys. PLN i wyniosło 1 342 203 tys. PLN;
• w grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski w 2017 roku był większy niż tonaż surowców eksportowanych z kraju. Z tego powodu saldo ilości pozostało ujemne (1 033 tys. ton), ale poprawiło się o 579 tys. ton (35.92%). Wartość importu spadła o 48 017 tys. PLN (0.80%), natomiast wartość eksportu wzrosła o 823 449 tys. PLN, czyli o 22.35%. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało ujemne, przy czym było bardziej korzystne niż w roku 2016 – wyniosło 1 428 025 tys. PLN;
• w grupie surowców skalnych saldo ilości było ujemne i nieznacznie gorsze niż w 2016 roku (o 13 tys. ton – 0.52%). Wyniosło ono 2 502 tys. ton. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało ujemne, przy czym ze względu na mniejszy wzrost wartości eksportu (o 237 831 tys. PLN, czyli o 9.99 %) niż importu (o 289 899 tys. PLN, czyli o 11.27%) było mniej korzystne niż w roku 2016 - wyniosło 243 586 tys. PLN.

Zestawienie wartości salda eksport–import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2008–2017, przedstawiono w tabeli 3.

Dane przedstawione w tabeli 2 wyraźnie wskazują, że jedynie w przypadku surowców metalicznych do 2016 roku stale występowała przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostawało korzystne. Rok 2016 był jednocześnie już czwartym rokiem z rzędu, w którym zanotowano bardzo wyraźne zmniejszenie salda obrotów. W 2017 roku saldo wyraźnie się pogorszyło i po raz pierwszy w analizowanym okresie było ujemne. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi trzema grupami surowców od lat pozostaje ujemne. W przypadku surowców chemicznych w prawie całym analizowanym okresie widoczna jest tendencja spadkowa salda, zahamowana jedynie w 2017 r. Jeśli chodzi o grupę surowców energetycznych, tendencja spadkowa salda zahamowana została kilkukrotnie – w latach 2009, 2013 i 2015-2016, ostatni rok przyniósł jednak duże pogorszenie. W przypadku surowców skalnych załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych trwało w latach 2010-2011, a w kolejnych nastąpiło zahamowanie niekorzystnej tendencji.

Z analizy danych zawartych w tabeli 3 wynika, że od 2007 roku saldo obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostaje wyraźnie ujemne. W przypadku surowców metalicznych niekorzystna tendencja salda obrotów handlowych utrzymuje się od 2012 roku, z kolei surowce skalne – po wyraźnych spadkach w latach 2008-2012 – charakteryzują się w ostatnich latach dość stabilnym poziomem salda. Saldo surowców energetycznych utrzymywało się w latach 2013-2016 na wyrównanym poziomie, natomiast w 2017 roku nastąpił jego znaczny spadek. Jeśli chodzi o surowce chemiczne, do 2009 roku saldo pozostawało nieznacznie dodatnie, a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2010-2016. Należy mieć na uwadze, że w przypadku surowców energetycznych – biorąc pod uwagę wielkość importu gazu ziemnego do kraju podawaną przez GUS (około 14 mld m³ w 2016 r.) – saldo tonażu obrotów handlowych wyniosłoby w 2017 r. ok. -41 mln ton. Przy tym samym założeniu ogólne saldo ilości dla wszystkich surowców wyniosłoby około -53 mln ton.

Poniżej przedstawiono zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2008-2017 (Fig.1 i 2).

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2008–2017 (mld PLN)

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2008–2017 (mln ton)

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Widoczne są momenty wyraźnej tendencji spadkowej salda - w latach 2010-2012 oraz w 2017 roku, wyhamowane w latach 2013 i 2015. Najniższy poziom salda zanotowano w 2012 roku, kiedy wyniosło ono -47.89 mld PLN.

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce istotnie spadło w latach 2010-2011. Wyraźny wzrost nastąpił natomiast w dwóch latach do poziomu -23.31 mln ton. W latach 2014-2017 nastąpiło zdecydowane pogorszenie salda do poziomu około -39 mln ton. Należy pamiętać, że przy uwzględnieniu wielkości importu gazu ziemnego do Polski, wynoszącej wg GUS około 14 mld m³ rocznie, saldo tonażu surowców zmniejszyłoby się do około -53 mln ton w 2017 roku.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2016–2017

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2016–2017

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych w 2017 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2016 roku przedstawia tabela 4.

Ogólna wartość importu w 2017 roku w stosunku do roku 2016 wzrosła o 28.34%, a wartość eksportu o 15.05%.

W imporcie zanotowano wyraźny wzrost wartości obrotów handlowych w trzech grupach – o 33.61% w przypadku surowców energetycznych, o 27.40% w przypadku surowców metalicznych oraz o 11.27% w przypadku surowców skalnych. Nieznaczny spadek wartości importu odnotowano w przypadku surowców chemicznych (o 0.80%).

Wartość eksportu zwiększyła się dla wszystkich grup surowców – w przypadku surowców chemicznych o 22.35%, w przypadku surowców metalicznych o 17.08%, w przypadku surowców energetycznych o 12.27%, natomiast jeśli chodzi o surowce skalne – o 9.99%.

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w latach, 2016–2017 przedstawia tabela 5.

Ogólna wielkość importu w roku 2017 w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 10.50%, a wielkość eksportu zmniejszyła się o 7.47%. We wszystkich czterech grupach surowców nastąpił wzrost tonażu importu – w przypadku surowców energetycznych o 12.69%, chemicznych o 7.81%, skalnych o 6.89%, a metalicznych o 5.59%.

Tonaż eksportu wzrósł bardzo wyraźnie w przypadku surowców chemicznych (o 24.82%), mniej w przypadku surowców skalnych (o 10.39%) i metalicznych (o 4.22%). Jeśli chodzi o grupę surowców energetycznych, zanotowano znaczny spadek wielkości eksportu – o 17.60%.

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2017 roku przedstawiono w tabeli 6.

W stosunku do poprzednich edycji Bilansu, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami Centrum Analitycznego, co wynika z przyjęcia przez Polskę Wspólnej Taryfy Celnej po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Od 1 stycznia 2004 roku obowiązuje w UE rozporządzenie Komisji (EC) Nr 1789/2003 z dnia 11 października 2003 roku (Dz. U. WE L 281, 30 października 2003) zmieniające rozporządzenie Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.). Rozporządzenie to obowiązuje w Polsce od 1 maja 2004 roku.

Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.) ustanowiona jest Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich (TARIC). TARIC jest bazą danych obejmującą taryfę wspólnotową i całe prawodawstwo handlowe i zarządzany jest przez Komisję Europejską – dyrekcję generalną DG TAXUD. W Polsce integrację TARIC UE i środków krajowych stanowi System Zintegrowanej Taryfy Celnej – ISZTAR, stale aktualizowany danymi pochodzącymi z systemu TARIC.

Taryfa Celna Wspólnot Europejskich obejmuje Scaloną Nomenklaturę (Combined Nomenclature – CN) oraz każdą inną nomenklaturę, która jest oparta na Scalonej Nomenklaturze lub która dodaje dalsze jej podpodziały i została ustanowiona odrębnymi postanowieniami Wspólnoty. Scalona Nomenklatura jest 8-znakowym rozwinięciem Systemu Zharmonizowanego (Harmonized System – HS), który obowiązuje we Wspólnej Taryfie Celnej i został wprowadzony w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzaną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 roku (DZ. U. Z 1997 r. Nr 11, poz. 62). Nomenklatura Scalona funkcjonuje w polskiej taryfie celnej od 1991 roku na mocy Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami członkowskimi.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grup surowców wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach, względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2017 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (37.20%), produkty naftowe (19.22%) i węgiel kamienny (6.11%) - przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w 2005 roku było to 12.41% udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii aluminium (7.83%), surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (5.72%) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (3.60%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (2.39%), surowce potasu - nawozy potasowe i związki potasu (1.17%) - oraz krzem (0.97%);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (0.82%), materiały izolacyjne (0.51%), materiały ogniotrwałe (0.45%), minerały i skały o znaczeniu technicznym (0.26%) oraz bentonity (0.25%) i cement (0.25%).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 86.75% całkowitej wartości importu surowców w 2017 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2017 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (16.22%), koks i półkoks (14.17%) oraz węgiel kamienny (6.28%) - w tym energetyczny 2.83% i koksowy 3.45%;
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (14.64%), w tym miedź rafinowana – 11.74%; surowce i produkty metalurgii aluminium (6.35%), żelazo i żelazostopy (6.29%) oraz srebro (5.00%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (4.55%), sól i związki sodu (2.40%) oraz siarka (0.54%) i krzem (0.54%);
• w grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (2.31%), materiały ogniotrwałe (0.62%), gips (0.52%) oraz cement (0.49%).

Udział wyżej wymienionych surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2017 roku stanowił 80.92%.

Kierunki importu i eksportu 4 podstawowych grup surowców w 2017 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (11 914 031 tys. PLN, czyli 23.69%), a następnie do Czech (5 839 507 tys. PLN, czyli 11.61%) i Holandii (2 977 931 tys. PLN, czyli 5.92%). Wartość towarów sprzedanych do tych krajów wyniosła 20 731 469 tys. PLN i stanowiła 41.22% ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2017 roku. Pozycje wszystkich trzech krajów na liście partnerów handlowych Polski nie zmieniły się w stosunku do 2016 roku. Procentowy udział 10 największych partnerów handlowych w wartości eksportu surowców mineralnych z Polski przedstawiono na figurze 5.

Fig. 5. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego eksportu surowców mineralnych w 2017 roku

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2017 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowce mineralne i półprodukty za sumę 40 615 254 tys. PLN, co stanowiło 44.29% ogólnej wartości importu. Drugie miejsce zajęły Niemcy (9 461 071 tys. PLN, czyli 10.32%), natomiast na trzeciej pozycji znalazła się Norwegia (3 419 130 tys. PLN, czyli 3.73%). Miejsca wszystkich tych krajów na liście partnerów handlowych nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2016. Łączny import towarów od tych partnerów handlowych stanowił 58.34% ogólnej wartości importu i wyniósł 53 495 455 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż proporcje te uległyby zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski. Na figurze 6 przedstawiono udział poszczególnych krajów w wartości importu surowców mineralnych do Polski w 2017 roku.

Fig. 6. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego importu surowców mineralnych w 2017 roku

Opracował: Marcin Tymiński

2016

Eksport i import surowców mineralnych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Izby Administracji Skarbowej w Warszawie. Podane obroty towarowe pochodzą z danych zawartych w zgłoszeniach celnych SAD oraz deklaracjach INTRASTAT. Dane te są danymi rzeczywistymi, bez doszacowań obrotów tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Dokumenty SAD stosowane były jeszcze przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej, a obecnie wymagane są przy wymianie handlowej krajów UE z krajami spoza UE. Deklaracje INTRASTAT wymagane są przy eksporcie lub imporcie wewnątrz UE, przy czym muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – w 2016 roku podstawowy próg w przywozie towarów wynosił 3 mln PLN, natomiast w wywozie było to 1.5 mln PLN. Z danych Centrum Analitycznego wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających w/w wartości wynosi najczęściej około 10%.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 roku znalazło swoje wyraźne odbicie w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe, jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak dużym zmianom, natomiast w roku 2006 dość wyraźnie zwiększyła się wartość zarówno eksportu, jak i importu surowców mineralnych, przy czym wielkość obrotów handlowych pozostała na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007–2008 znacznie wzrosła wielkość oraz wartość importu, zaś eksport zmniejszał się w ujęciu ilościowym. Wartość eksportu natomiast, po nieznacznym spadku w roku 2007, zwiększyła się w roku 2008. W roku 2009, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie, jak i w imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie, tak jeśli chodzi o wielkość, jak i o wartość. W latach 2011–2012 utrzymała się tendencja wzrostowa wartości obrotów handlowych, natomiast wielkość importu rosła w roku 2011 i zmniejszyła się w roku 2012, a tonaż eksportu po spadku w roku 2011 zwiększył się w roku kolejnym. W roku 2013 zmniejszyła się wartość zarówno eksportu, jak i importu, a jednocześnie spadła wielkość importu i wzrósł tonaż eksportu surowców mineralnych. Lata 2014–2015 przyniosły spadki wartości tak sprzedanych, jak i sprowadzonych do Polski surowców. Jeśli chodzi o tonaż, to w 2014 roku zanotowano zmniejszenie eksportu, przy wzroście importu towarów, a w roku 2015 wzrost zarówno eksportu, jak i importu. W roku 2016 spadła wartość surowców zarówno sprowadzanych do Polski, jak i sprzedanych, przy czym nieznacznie wzrosła wielkość importu i zmniejszył się tonaż eksportu.

Tabulogramy Centrum Analitycznego od 2006 roku nie zawierają informacji dotyczących gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny, jak i Centrum Analityczne wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Jest to związane z Rozporządzeniem (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 tego rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany. Eksport gazu ziemnego jest niewielki i brak danych nie wpływa w istotnym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość, jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Jedyne dostępne dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski publikowane są corocznie przez Główny Urząd Statystyczny w publikacji „Gospodarka paliwowo-energetyczna”. Dane te dotyczą jedynie wielkości importu gazu (bez podania kierunków wymiany handlowej), a nie jego wartości, dlatego też nie zostały ujęte w niniejszym opracowaniu – warto natomiast odnotować, iż w analizowanym okresie import surowca z poziomu 9-10 mld m³ rocznie w latach 2007-2010 wzrósł do około 11.5 mld m³ w roku 2015 (dane za rok 2016 GUS opublikuje w późniejszym terminie). Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone właśnie o w/w wartości.

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2016 roku zmniejszyła się w stosunku do roku poprzedniego o 11.07% i wyniosła 43 715 989 tys. PLN. Wartość importu spadła natomiast o 7.18% i wyniosła 71 447 197 tys. PLN. Saldo obrotów handlowych (eksport–import) pozostało ujemne, na poziomie zbliżonym do wcześniejszego roku (zmniejszyło się jedynie o 84 150 tys. PLN). Jego wartość (bez gazu ziemnego) wyniosła 27 731 208 tys. PLN.

W ujęciu ilościowym w 2016 roku nieznacznie wzrosła wielkość importu, a jednocześnie nieco spadł tonaż eksportu surowców mineralnych. Wyniósł on w eksporcie 35 880 tys. ton i był mniejszy w stosunku do roku poprzedniego o 3.24%. Całkowita wielkość importu była równa 65 249 tys. ton i zwiększyła się o 1.94% w porównaniu z 2015 rokiem.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

W 2016 roku, podobnie jak w latach wcześniejszych, największy udział zarówno w wartości importu, jak i eksportu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Udział tej grupy w ogólnej wartości importu surowców wyniósł 62.5%, a w eksporcie - 43.4%. W stosunku do roku 2015 udział w imporcie zmniejszył się o 4.4% - przy braku danych dotyczących gazu ziemnego. W eksporcie natomiast zanotowano spadek o 3.9%.

Drugą, co do wielkości udziału w obrotach handlu zagranicznego surowcami mineralnymi, grupą były surowce metaliczne. Udział tych surowców w wartości importu zwiększył się o 3.5% i wyniósł 25.5%, natomiast w wartości eksportu wzrósł o 3.2% i wyniósł 42.7%.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 88.0% ogólnej wartości importu i 86.1% wartości eksportu w 2016 roku.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. W wartości importu wynosił on 3.6%, a eksportu 5.4%. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 12.0% wartości importu i 13.8% wartości eksportu w obrotach handlowych.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• w grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2016 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nieuwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało zdecydowanie ujemne i wyniosło 25 699 287 tys. PLN. Niemniej jednak saldo już drugi rok z rzędu uległo poprawie w stosunku do lat wcześniejszych – w 2015 roku o 38.51% (17 702 278 tys. PLN), a w roku 2016 o 9,07% (2 562 205 tys. PLN). Należy pamiętać, że przy uwzględnieniu danych dotyczących gazu ziemnego wartość importu byłaby znacznie wyższa, a tym samym saldo obrotów handlowych bardziej ujemne;
• w grupie surowców metalicznych tonaż importowanych surowców również był wyższy niż eksportowanych, przy czym różnica ta była nieznacznie mniejsza niż w roku 2015. Podobnie jak w latach poprzednich dzięki korzystnej koniunkturze cen uzyskano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych, które wyniosło 459 088 tys. PLN. Saldo już drugi rok z rzędu było znacznie niższe niż w roku poprzednim (tym razem o 2 055 908 tys. PLN);
• w grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski w 2016 roku był większy niż tonaż surowców sprzedanych z kraju. Wartość importu spadła o 151 199 tys. PLN (2.46%), natomiast wartość eksportu zmniejszyła się o 623 215 tys. PLN, czyli o 14.47%. Saldo obrotów handlowych pozostało ujemne i było bardziej niekorzystne niż w roku 2015 – jego wartość wyniosła 2 299 491 tys. PLN;
• w grupie surowców skalnych saldo obrotów handlowych pozostało ujemne, przy czym ze względu na większy wzrost wartości eksportu (o 190 370 tys. PLN, czyli o 8.69%) niż importu (o 140 500 tys. PLN, czyli o 5.78 %) było zdecydowanie bardziej korzystne niż w roku 2015 - wyniosło 191 518 tys. PLN.

Zestawienie wartości salda eksport–import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2007–2016, przedstawiono w tabeli 3.

Dane przedstawione w tabeli 2 wyraźnie wskazują, że jedynie w przypadku surowców metalicznych stale występuje przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostaje korzystne. Należy jednak podkreślić, że rok 2016 był już czwartym z rzędu, w którym zanotowano bardzo wyraźne zmniejszenie salda obrotów. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi trzema grupami surowców od lat pozostaje ujemne. W przypadku surowców chemicznych w całym analizowanym okresie widoczna jest tendencja spadkowa salda, zaznaczona szczególnie w latach 2009-2016. Dla grupy surowców energetycznych tendencja spadkowa salda zahamowana została kilkukrotnie – w roku 2009, 2013, 2015 i 2016. W przypadku surowców skalnych od początku analizowanego okresu widać załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych, trwające do 2011 roku, a w kolejnych latach zaznacza się zahamowanie niekorzystnej tendencji.

Z analizy danych zawartych w tabeli 3 wynika, że od 2007 roku salda obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostają wyraźnie ujemne. W przypadku surowców metalicznych niekorzystna tendencja salda obrotów handlowych utrzymuje się od 2012 roku, z kolei surowce energetyczne i skalne – po wyraźnych spadkach w latach 2008-2012 – charakteryzują się w ostatnich latach dość stabilnym poziomem salda. Jeśli chodzi o surowce chemiczne, do 2009 roku saldo pozostawało nieznacznie dodatnie, a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2010-2016. Należy mieć na uwadze, że w przypadku surowców energetycznych – biorąc pod uwagę wielkość importu gazu ziemnego do kraju podawaną przez GUS (około 11.5 mld m³ rocznie) – saldo tonażu obrotów handlowych wyniosłoby w 2016 roku około –29.1 mln ton. Przy tym samym założeniu ogólne saldo ilości dla wszystkich surowców wyniosłoby około –39.9 mln ton.

Poniżej przedstawiono zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2007-2016 (Fig.1 i 2).

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2007–2016 (mld PLN)

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Widoczne są momenty wyraźnej tendencji spadkowej salda - w roku 2008 oraz w latach 2010-2012, wyhamowane w roku 2009, 2013 i 2015. Najniższy poziom salda zanotowano w 2012 roku, kiedy wyniosło ono –47.89 mld PLN.

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2007–2016 (mln ton)

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce w latach 2008-2011 istotnie spadło, przy czym nastąpiło krótkotrwałe wyhamowanie tej tendencji w roku 2009. Wzrost zaznaczył się natomiast bardzo wyraźnie w kolejnych dwóch latach (do poziomu –23.31 mln ton w 2013 roku). W latach 2014-2016 nastąpiło jedynie niewielkie pogorszenie salda do poziomu około –29 mln ton. Należy pamiętać, że przy uwzględnieniu wielkości importu gazu ziemnego do Polski, wynoszącej wg GUS-u około 11.5 mld m³ rocznie, saldo tonażu surowców zmniejszyłoby się do około –40 mln ton w 2015 roku.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2015–2016

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2015–2016

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych a także ważniejszych półproduktów pochodzenia mineralnego w 2016 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2015 roku przedstawia tabela 4.

Ogólna wartość importu w 2016 roku w stosunku do roku 2015 zmniejszyła się o 7.18%, a wartość eksportu spadła w tym samym czasie o o 11.07%.

W imporcie zanotowano wyraźne wzrosty wartości obrotów handlowych w dwóch grupach – o 7.77% dla surowców metalicznych oraz o 5.78% dla surowców skalnych. Bardzo wyraźny spadek wartości importu dotyczył surowców energetycznych (13.26%), niewielki natomiast surowców chemicznych (2.46%).

Wartość eksportu zwiększyła się jedynie w przypadku surowców skalnych – o 8.69%. Istotne były spadki dla surowców energetycznych (o 18.35%) i chemicznych (o 14.47%), znacznie mniejszy dla surowców metalicznych (o 3.82%).

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w latach, 2015–2016 przedstawia tabela 5.

Ogólna wielkość importu w roku 2016 w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 1.94%, a wielkość eksportu zmniejszyła się o 3.24%. W dwóch grupach surowców nastąpił wzrost tonażu importu – w przypadku surowców chemicznych (o 8.07%) i surowców energetycznych (o 2.64%). Wielkość importu spadła w grupie surowców skalnych o 2.57% a w grupie surowców metalicznych o 0.83%.

Tonaż eksportu wzrósł jedynie w przypadku surowców metalicznych (o 1.32%), w pozostałych grupach zanotowano spadki – o 7.37% (surowce chemiczne), 3.44% (surowce skalne) i 3.03% (surowce energetyczne).

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2016 roku przedstawiono w tabeli 6.

W stosunku do poprzednich edycji Bilansu, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami Centrum Analitycznego. Jest to konsekwencją faktu, iż przystępując do Unii Europejskiej Polska przyjęła Wspólną Taryfę Celną. Od 1 stycznia 2004 roku obowiązuje w UE rozporządzenie Komisji (EC) Nr 1789/2003 z dnia 11 października 2003 roku (Dz. U. WE L 281, 30 października 2003) zmieniające rozporządzenie Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.). Rozporządzenie to obowiązuje w Polsce od 1 maja 2004 roku.

Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.) ustanowiona jest Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich (TARIC). TARIC jest bazą danych obejmującą taryfę wspólnotową i całe prawodawstwo handlowe i zarządzany jest przez Komisję Europejską – dyrekcję generalną DG TAXUD. W Polsce integrację TARIC UE i środków krajowych stanowi System Zintegrowanej Taryfy Celnej – ISZTAR, stale aktualizowany danymi pochodzącymi z systemu TARIC.

Taryfa Celna Wspólnot Europejskich obejmuje Scaloną Nomenklaturę (Combined Nomenclature – CN) oraz każdą inną nomenklaturę, która jest oparta na Scalonej Nomenklaturze lub która dodaje dalsze jej podpodziały i została ustanowiona odrębnymi postanowieniami Wspólnoty. Scalona Nomenklatura jest 8-znakowym rozwinięciem Systemu Zharmonizowanego (Harmonized System – HS), który obowiązuje we Wspólnej Taryfie Celnej i został wprowadzony w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzaną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 roku (DZ. U. Z 1997 r. Nr 11, poz. 62). Nomenklatura Scalona funkcjonuje w polskiej taryfie celnej od 1991 roku na mocy Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami członkowskimi.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grup surowców wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach, względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2016 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (39.04%), produkty naftowe (17.46%) i węgiel kamienny (3.57%) - przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w roku 2005 było to 12.41% udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii aluminium (8.22%), surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (5.06%) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (4.43%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (2.80%), surowce potasu - nawozy potasowe i związki potasu (1.60%) oraz krzem (1.31%) i fosfor (1.13%);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (1.02%), materiały izolacyjne (0.54%), materiały ogniotrwałe (0.49%) oraz minerały i skały o znaczeniu technicznym (0.33%) i cement (0.32%).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 87.32% całkowitej wartości importu surowców w 2016 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2016 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (22.45%), koks i półkoks (10.22%) oraz węgiel kamienny (5.94%) - w tym energetyczny 3.75% i koksowy 2.19%;
• spośród surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (14.49%), w tym miedź rafinowana – 11.33%; srebro (6.27%), surowce i produkty metalurgii aluminium (6.16%) oraz żelazo i żelazostopy (5.94%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (5.07%), sól i związki sodu (1.25%) oraz siarka (0.66%) i fosfor (0.57%);
• w grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (2.23%), materiały ogniotrwałe (0.73%), cement (0.51%) oraz gips (0.51%).

Udział wyżej wymienionych surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2016 roku stanowił 83.00%.

Kierunki importu i eksportu 4 podstawowych grup surowców w 2016 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Podobnie jak w latach wcześniejszych największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (9 931 777 tys. PLN, czyli 22.72%), a następnie do Czech (13.93%) i Holandii (6.53%). Wartość towarów sprzedanych do tych krajów wyniosła 18 876 031 tys. PLN i stanowiła 43.18% ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2016 roku. Pozycje wszystkich trzech krajów na liście partnerów handlowych Polski nie zmieniły się w stosunku do 2015 roku Procentowy udział 10 największych partnerów handlowych w wartości eksportu surowców mineralnych z Polski przedstawiono nafigurze 5.

Fig. 5. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego eksportu surowców mineralnych w 2016 roku

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2016 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowców mineralnych i półproduktów za sumę 31 530 449 tys. PLN, co stanowiło 44.13% ogólnej wartości. Drugie miejsce zajęły Niemcy (12.06%), natomiast na trzeciej pozycji znalazła się Norwegia (2.96%). Miejsca pierwszych dwóch krajów na liście partnerów handlowych nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2015, natomiast Norwegia zajęła miejsce Kazachstanu. Łączny import towarów od tych partnerów handlowych stanowił 59.15% ogólnej wartości importu i wyniósł 42 261 082 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, że proporcje te uległyby zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski. Na figurze 6 zaprezentowano udział poszczególnych krajów w wartości importu surowców mineralnych do Polski w 2016 roku

Fig. 6. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego importu surowców mineralnych w 2016 roku

Opracował: Marcin Tymiński

2015

Eksport i import surowców mineralnych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Administracji Celnej (CAAC). Podane wartości towarów pochodzą z danych zawartych w zgłoszeniach celnych SAD oraz deklaracjach INTRASTAT. Dane te są danymi rzeczywistymi, bez doszacowań tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Dokumenty SAD stosowane były jeszcze przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej a obecnie wymagane są przy wymianie handlowej krajów UE z krajami spoza UE. Deklaracje INTRASTAT wymagane są przy eksporcie lub imporcie wewnątrz UE, przy czym muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – w 2015 r. podstawowy próg w przywozie towarów wynosił 3 mln PLN, natomiast w wywozie było to 1.5 mln PLN. Z danych CAAC wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających w/w wartości wynosi najczęściej około 10%.

Przystąpienie Polski w dniu 1 maja 2004 roku do Unii Europejskiej, znalazło swoje wyraźne odbicie w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi, w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe, jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak znaczącym zmianom, natomiast w roku 2006 dość wyraźnemu zwiększeniu uległy zarówno wartość eksportu jak i importu surowców mineralnych, przy wielkości obrotów handlowych pozostającej na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007–2008 znacząco wzrosła wielkość oraz wartość importu, zaś eksport zmniejszał się w ujęciu ilościowym. Wartość eksportu natomiast – po nieznacznym spadku w roku 2007 – zwiększyła się w roku 2008. W 2009 roku, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie, jak i imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie, tak jeśli chodzi o wielkość, jak i wartość. W latach 2011–2012 utrzymała się tendencja wzrostowa wartości obrotów handlowych, natomiast wielkość importu rosła w roku 2011 i zmniejszyła się w roku 2012 a tonaż eksportu po spadku w roku 2011 zwiększył się w roku kolejnym. W roku 2013 zmniejszyła się wartość zarówno eksportu jak i importu, przy jednoczesnym spadku wielkości importu i wzroście tonażu eksportu surowców mineralnych. Lata 2014–2015 przyniosły spadki wartości tak sprzedanych, jak i sprowadzonych do Polski surowców. Jeśli chodzi o tonaż, to w 2014 r. zanotowano zmniejszenie eksportu, przy wzroście importu towarów, a w roku 2015 wzrost zarówno eksportu, jak i importu.

Tabulogramy CAAC od 2006 r. nie zawierają informacji dotyczących gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny, jak i Centrum Analityczne Administracji Celnej wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Związane jest to z Rozporządzeniem (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 w/w Rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany. Eksport gazu ziemnego jest niewielki i brak danych nie wpływa w znaczącym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Jedyne dostępne dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski, publikowane są corocznie przez Główny Urząd Statystyczny w pozycji „Gospodarka paliwowo-energetyczna”. Dane te dotyczą jedynie wielkości importu gazu (bez podania kierunków wymiany handlowej) a nie jego wartości, dlatego nie zostały ujęte w niniejszym opracowaniu – warto natomiast odnotować, że w analizowanym okresie import surowca z poziomu 9–10 mld m³ rocznie w latach 2006–2010 wzrósł do ok. 11.2 mld m³ w roku 2014 (GUS dane za rok 2015 opublikuje w późniejszym terminie). Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone właśnie o w/w wartości.

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2015 roku zmniejszyła się w stosunku do roku poprzedniego o 5.62% i wyniosła 49 157 786 tys. PLN. Wartość importu spadła natomiast o 19.41% i wyniosła 76 973 144 tys. PLN. Saldo obrotów handlowych (eksport–import) pozostało ujemne, poprawiło się natomiast bardzo wyraźnie w stosunku do wcześniejszego roku (o 15 615 079 tys. PLN). Jego wartość (bez gazu ziemnego) wyniosła 27 815 358 tys. PLN.

W ujęciu ilościowym w 2015 roku nieznacznie wzrosła wielkość zarówno importu, jak i eksportu surowców mineralnych. W eksporcie, gdzie tonaż towarów wyniósł 37 075 tys. ton, zanotowano wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 3.14%. Całkowita wielkość importu wyniosła 64 008 tys. ton przy wzroście o 2.11%.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

W 2015 r., podobnie jak w latach wcześniejszych, największy udział w wartości zarówno importu, jak i eksportu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Udział tej grupy w ogólnej wartości importu surowców wyniósł 66.9%, a w eksporcie 47.3%. W stosunku do roku 2014 udział ten w imporcie zmniejszył się o 8.6% (uwzględniając brak danych dotyczących gazu ziemnego). W eksporcie natomiast zanotowano spadek o 2.9%.

Drugą grupą co do wielkości udziału w obrotach handlu zagranicznego surowcami mineralnymi były surowce metaliczne. Udział tych surowców w wartości importu zwiększył się o 5.9% i wyniósł 22.0%, natomiast w wartości eksportu wzrósł o 0.8% i wyniósł 39.5%.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 88.9% ogólnej wartości importu i 86.8% wartości eksportu w 2015 r.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. W wartości importu wynosił on 3.2% a eksportu 4.5%. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 11.2% wartości importu i 13.3% wartości eksportu w obrotach handlowych.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• w grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2015 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nie uwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało zdecydowanie ujemne i wyniosło 28 261 492 tys. PLN. Saldo uległo bardzo wyraźnej poprawie w stosunku do roku 2014 – o 38.51%, czyli 17 702 278 tys. PLN. Należy pamiętać, iż przy uwzględnieniu danych dotyczących gazu ziemnego, wartość importu byłaby znacznie wyższa a tym samym saldo obrotów handlowych bardziej ujemne.
• w grupie surowców metalicznych tonaż importowanych surowców również był wyższy niż eksportowanych i różnica ta była większa niż w roku 2014. Podobnie jak w latach poprzednich, dzięki korzystnej koniunkturze cen uzyskano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych, które wyniosło 2 514 996 tys. PLN. Było ono jednak znacząco niższe niż w roku poprzednim (o 2 275 845 tys. PLN).
• w grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski był, podobnie jak w roku poprzednim, nieznacznie większy niż tonaż surowców sprzedanych z kraju. Wartość importu wzrosła o 560 876 tys. PLN (10.06%), natomiast wartość eksportu zwiększyła się o 554 766 tys. PLN, czyli 14.78%. Saldo obrotów handlowych pozostało ujemne i było bardziej niekorzystne niż w roku 2014 – miało wartość 1 827 475 tys. PLN.
• w grupie surowców skalnych saldo obrotów handlowych pozostało ujemne, przy czym ze względu na nieznaczny spadek wartości importu (o 59 367 tys. PLN, czyli 2.38%), przy jednoczesnym znaczącym wzroście wartości eksportu (o 6.59%), było zdecydowanie bardziej korzystne niż w roku wcześniejszym – wyniosło 241 387 tys. PLN.

Zestawienie wartości salda eksport–import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2006–2015, przedstawiono w tabeli 3.

Dane przedstawione w tabeli 2 wyraźnie wskazują, że jedynie w przypadku surowców metalicznych stale występuje przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostaje korzystne. Należy jednak podkreślić, że rok 2015 był już trzecim z rzędu rokiem, w którym zanotowano zmniejszenie salda obrotów. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi trzema grupami surowców od lat pozostaje ujemne. W przypadku surowców chemicznych w całym analizowanym okresie widoczna jest tendencja spadkowa salda, szczególnie nasilona w latach 2009–2014. Dla grupy surowców energetycznych tendencja spadkowa salda została zahamowana trzykrotnie – w roku 2009, 2013 i 2015. W przypadku surowców skalnych od roku 2007 nastąpiło załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych trwające do 2011 r., a w kolejnych latach widoczne jest zahamowanie niekorzystnej tendencji.

Z obserwacji danych zawartych w tabeli 3 wynika, że od 2006 roku salda obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostają wyraźnie ujemne, przy czym jedynie dla drugiej z wymienionych grup ostatnie lata pokazują niekorzystną tendencję. Surowce energetyczne i skalne w ostatnich czterech latach charakteryzuje zwyżkowy trend. W przypadku surowców chemicznych do 2009 roku saldo pozostawało nieznacznie dodatnie, a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2010–2014. Należy mieć na uwadze, że w przypadku surowców energetycznych – biorąc pod uwagę wielkość importu gazu ziemnego do kraju podawaną przez GUS (ok. 11 mld m³ rocznie) – saldo tonażu obrotów handlowych wyniosłoby w 2015 roku ok. -26.8 mln ton. Przy tym samym założeniu ogólne saldo ilości dla wszystkich surowców zmniejszyłoby się do ok. -37.9 mln ton.

Poniżej przedstawiono zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2006–2015 (Fig.1 i 2).

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2006–2015 (mld PLN)

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Widoczne są dwa okresy wyraźnej tendencji spadkowej salda – w latach 2007–2008 oraz 2010–2012, wyhamowane w roku 2009, 2013 i 2015. Najniższy poziom salda zanotowano w 2012 r., kiedy wyniosło ono -47.89 mld PLN.

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2006–2015 (mln ton)

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce w latach 2007–2011 istotnie spadło, przy krótkotrwałym wyhamowaniu tej tendencji w roku 2009. Wzrost nastąpił natomiast bardzo wyraźnie w kolejnych dwóch latach i w 2013 r. wyniósł -23.31 mln ton. W latach 2014–2015 nastąpiło jedynie niewielkie pogorszenie salda do poziomu ok. -27 mln ton. Należy tu pamiętać, iż przy uwzględnieniu wielkości importu gazu ziemnego do Polski, wynoszącej wg GUS ok. 11 mld m³ rocznie, saldo tonażu surowców zmniejszyłoby się do ok. -38 mln ton w 2015 r.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2014–2015

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2014–2015

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych a także ważniejszych półproduktów pochodzenia mineralnego w 2015 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2014 roku przedstawia tabela 4.

Ogólna wartość importu w 2015 roku w stosunku do roku 2014 zmniejszyła się o 19.41%, a wartość eksportu o 5.62%.

W imporcie zanotowano wyraźne wzrosty wartości obrotów handlowych w dwóch grupach – po 10.06% dla surowców metalicznych oraz surowców chemicznych. Bardzo wyraźny spadek wartości importu dotyczył surowców energetycznych (o 28.56%), niewielki natomiast surowców skalnych (2.38%).

Wartość eksportu zwiększyła się w przypadku surowców chemicznych – o 14.78%, oraz skalnych – o 6.59%. Istotny spadek miał miejsce dla surowców energetycznych (o 11.05%), mniejszy dla surowców metalicznych (o 3.63%).

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w latach, 2014–2015 przedstawia tabela 5.

Ogólna wielkość importu w roku 2015 w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 2.11%, a wielkość eksportu o 3.14%. W trzech grupach surowców nastąpił wzrost tonażu – największy w przypadku surowców metalicznych (o 5.45%), nieznacznie mniejszy dla surowców chemicznych (o 3.09%) i energetycznych (o 2.07%). Wielkość importu spadła w grupie surowców skalnych (o 3.18%).

Tonaż eksportu wzrósł w dwóch grupach surowców – chemicznych (o 10.34%) i energetycznych (o 7.5%). W przypadku surowców metalicznych i skalnych nastąpiły spadki, odpowiednio o 21.63% oraz 5.49%.

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2014 roku przedstawiono w tabeli 6.

W stosunku do poprzednich edycji Bilansu, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami CAAC. Jest to konsekwencją faktu, iż przystępując do Unii Europejskiej Polska przyjęła Wspólną Taryfę Celną. Od 1 stycznia 2004 roku obowiązuje w UE rozporządzenie Komisji (EC) Nr 1789/2003 z dnia 11 października 2003 roku (Dz. U. WE L 281, 30 października 2003) zmieniające rozporządzenie Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.). Rozporządzenie to obowiązuje w Polsce od 1 maja 2004 roku.

Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.) ustanowiona jest Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich (TARIC). TARIC jest bazą danych obejmującą taryfę wspólnotową i całe prawodawstwo handlowe i zarządzany jest przez Komisję Europejską – dyrekcję generalną DG TAXUD. W Polsce integrację TARIC UE i środków krajowych stanowi System Zintegrowanej Taryfy Celnej – ISZTAR, stale aktualizowany danymi pochodzącymi z systemu TARIC.

Taryfa Celna Wspólnot Europejskich obejmuje Scaloną Nomenklaturę (Combined Nomenclature – CN) oraz każdą inną nomenklaturę, która jest oparta na Scalonej Nomenklaturze lub która dodaje dalsze jej podpodziały i została ustanowiona odrębnymi postanowieniami Wspólnoty. Scalona Nomenklatura jest 8-znakowym rozwinięciem Systemu Zharmonizowanego (Harmonized System – HS), który obowiązuje we Wspólnej Taryfie Celnej i został wprowadzony w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzaną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 roku (DZ. U. Z 1997 r. Nr 11, poz. 62). Nomenklatura Scalona funkcjonuje w polskiej taryfie celnej od 1991 roku na mocy Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami członkowskimi.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grup surowców wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach, względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2015 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (47.82%), produkty naftowe (13.21%) i węgiel kamienny (3.39%) – przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w roku 2005 było to 12.41% udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii aluminium (7.80%), surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (4.75%) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (4.30%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (2.78%), surowce potasu – nawozy potasowe i związki potasu (1.44%) oraz krzem (1.24%) i fosfor (1.15%);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (0.97%), materiały ogniotrwałe (0.45%), materiały izolacyjne (0.45%) oraz cement (0.29%) i minerały i skały o znaczeniu technicznym (0.28%).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 90.32% całkowitej wartości importu surowców w 2015 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2015 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (27.44%), koks i półkoks (9.15%) oraz węgiel kamienny (5.59%) – w tym energetyczny 3.85% i koksowy 1.74%;
• spośród surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (14.94%), w tym miedź rafinowana – 12.63%; surowce i produkty metalurgii aluminium (6.34%), srebro (5.59%) oraz żelazo i żelazostopy (5.57%);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (5.71%), sól i związki sodu (1.07%) oraz siarka (0.72%) i fosfor (0.63%);
• w grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (1.77%), materiały ogniotrwałe (0.57%), cement (0.50%) oraz gips (0.44%);

Udział wymienionych wyżej surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2015 roku stanowił 86.03%.

Kierunki importu i eksportu 4 podstawowych grup surowców w 2015 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (11 655 198 tys. PLN, czyli 23.71%), a następnie do Czech (13.15%) i Holandii (7.21%). Wartość towarów sprzedanych do tych krajów wyniosła 21 665 616 tys. PLN i stanowiła 44.07% ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2015 roku. Pozycja Niemiec od dawna pozostaje niezmienna, Czechy także w ostatnich kilku latach zajmują drugie miejsce, natomiast Holandia przesunęła się z miejsca czwartego w porównaniu do poprzedniego roku (zamieniła się miejscami z Wielką Brytanią). Procentowy udział 10 największych partnerów handlowych w wartości eksportu surowców mineralnych z Polski przedstawiono na figurze 5.

Fig. 5. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego eksportu surowców mineralnych w 2015 r.

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2015 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowców mineralnych i półproduktów za sumę 38 144 687 tys. PLN, co stanowiło 49.56% ogólnej wartości. Drugie miejsce zajęły Niemcy (9.47%), natomiast na trzeciej pozycji znalazł się Kazachstan (4.44%). Miejsca wszystkich trzech krajów na liście partnerów handlowych nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2014. Łączny import towarów od tych partnerów handlowych stanowił 63.47% ogólnej wartości importu i wyniósł 48 854 917 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż proporcje te uległyby zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski. Na figurze 6 zaprezentowano udział poszczególnych krajów w wartości importu surowców mineralnych do Polski w 2015 r.

Fig. 6. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego importu surowców mineralnych w 2015 r.

Opracował: Marcin Tymiński

2014

Eksport i import surowców mineralnych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Administracji Celnej (CAAC). Podane wartości towarów pochodzą z danych zawartych w zgłoszeniach celnych SAD oraz deklaracjach INTRASTAT. Dane te są danymi rzeczywistymi, bez doszacowań tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Dokumenty SAD stosowane były jeszcze przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej a obecnie wymagane są przy wymianie handlowej krajów UE z krajami spoza UE. Deklaracje INTRASTAT wymagane są przy eksporcie lub imporcie wewnątrz UE, przy czym muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – w 2014 r. podstawowy próg zarówno w przywozie, jak i w wywozie towarów, wynosił 1,1 mln PLN. Z danych CAAC wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających w/w wartości wynosi najczęściej około 10 %.

Przystąpienie Polski w dniu 1 maja 2004 roku do Unii Europejskiej, znalazło swoje wyraźne odbicie w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi, w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe, jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak znaczącym zmianom, natomiast w roku 2006 dość wyraźnemu zwiększeniu uległy zarówno wartość eksportu jak i importu surowców mineralnych, przy wielkości obrotów handlowych pozostającej na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007-2008 znacząco wzrosła wielkość oraz wartość importu, zaś eksport zmniejszał się w ujęciu ilościowym. Wartość eksportu natomiast – po nieznacznym spadku w roku 2007 – zwiększyła się w roku 2008. W 2009 roku, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie, jak i imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie, tak jeśli chodzi o wielkość, jak i wartość. W latach 2011-2012 utrzymała się tendencja wzrostowa wartości obrotów handlowych, natomiast wielkość importu rosła w roku 2011 i zmniejszyła się w roku 2012 a tonaż eksportu po spadku w roku 2011 zwiększył się w roku kolejnym. W roku 2013 zmniejszyła się wartość zarówno eksportu jak i importu, przy jednoczesnym spadku wielkości importu i wzroście tonażu eksportu surowców mineralnych. Jeśli chodzi o 2014 r., to przyniósł on spadek wartości tak sprzedanych, jak i sprowadzonych surowców, w zakresie tonażu natomiast zanotowano zmniejszenie eksportu, przy wzroście importu towarów.

Tabulogramy CAAC od 2006 r. nie zawierają informacji dotyczących gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny, jak i Centrum Analityczne Administracji Celnej wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Związane jest to z Rozporządzeniem (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 w/w Rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany. Eksport gazu ziemnego jest niewielki i brak danych nie wpływa w znaczącym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Jedyne dostępne dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski, publikowane są corocznie przez Główny Urząd Statystyczny w pozycji „Gospodarka paliwowo-energetyczna”. Dane te dotyczą jedynie wielkości importu gazu (bez podania kierunków wymiany handlowej) a nie jego wartości, stąd też nie zostały ujęte w niniejszym opracowaniu – warto natomiast odnotować, iż w analizowanym okresie import surowca z poziomu 9-10 mld m³ rocznie w latach 2006-2010 wzrósł do ok. 11,8 mld m³ w roku 2013 (GUS dane za rok 2014 opublikuje w późniejszym terminie). Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone właśnie o w/w wartości.

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2014 roku zmniejszyła się w stosunku do roku poprzedniego o 5,4 % i wyniosła 52 085 437 tys. PLN. Wartość importu spadła natomiast o 1,14 % i wyniosła 95 515 873 tys. PLN. Saldo obrotów handlowych (eksport – import) pozostało ujemne i pogorszyło się w stosunku do wcześniejszego roku. Jego wartość (bez gazu ziemnego) wyniosła 43 430 437 tys. PLN.

W ujęciu ilościowym, w 2014 roku wyraźnie wzrosła wielkość importu surowców mineralnych, przy niewielkim spadku wielkości eksportu. W eksporcie, gdzie tonaż towarów wyniósł 35 948 tys. ton, zanotowano obniżenie w stosunku do roku poprzedniego o 1.61 %. Całkowita wielkość importu wyniosła 62 690 tys. ton przy wzroście o 4,75 %.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

W 2014 r., podobnie jak w latach wcześniejszych, największy udział zarówno w wartości importu jak i eksportu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Udział tej grupy w ogólnej wartości importu surowców wyniósł 75,5 %, a w eksporcie 50,2 %. W stosunku do roku 2013 udział ten w imporcie zmniejszył się o 1.8 % - przy braku danych dotyczących gazu ziemnego. W eksporcie natomiast zanotowano spadek o 2,3 %.

Drugą grupą, co do wielkości udziału w obrotach handlu zagranicznego surowcami mineralnymi, były surowce metaliczne. Udział tych surowców w wartości importu zwiększył się o 1,2 % i wyniósł 16,1 %, natomiast w wartości eksportu wzrósł o 1,5 % i wyniósł 38,7 %.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 91,6 % ogólnej wartości importu i 88,9 % wartości eksportu w 2014 r.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. Ich udział w wartości importu wynosił 2,6 % a eksportu 3,9 %. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 8,4 % wartości importu i 11,1 % wartości eksportu w obrotach handlowych.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• w grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2014 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nie uwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało zdecydowanie ujemne i wyniosło 45 963 770 tys. PLN. Saldo pogorszyło się bardzo nieznacznie w stosunku do roku 2013 – o 0,31 %, czyli 143 996 tys. PLN. Należy pamiętać, iż przy uwzględnieniu danych dotyczących gazu ziemnego, wartość importu byłaby znacznie wyższa a tym samym saldo obrotów handlowych bardziej ujemne.
• w grupie surowców metalicznych tonaż importowanych surowców również był wyższy niż eksportowanych, przy czym różnica ta była większa niż w roku 2013. Podobnie jak w latach poprzednich, dzięki korzystnej koniunkturze cen uzyskano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych, które wyniosło 4 790 841 tys. PLN. Było ono jednak znacząco niższe niż w roku poprzednim (o 1 334 924 tys. PLN).
• w grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski był, podobnie jak w roku poprzednim, nieznacznie większy niż tonaż surowców wyeksportowanych. Wartość importu wzrosła o 242 106 tys. PLN (4,54 %), natomiast wartość eksportu zwiększyła się o 118 734 tys. PLN, czyli 3,27 %. Saldo obrotów handlowych pozostało ujemne i było bardziej niekorzystne niż w roku 2013 – miało wartość 1 821 365 tys. PLN.
• w grupie surowców skalnych saldo obrotów handlowych pozostało ujemne i ze względu na znaczny wzrost wartości importu (o 293 690 tys. PLN, czyli 13,37 %), przy nieznacznym wzroście wartości eksportu (o 1,15 %), było zdecydowanie mniej korzystne niż w roku wcześniejszym - wyniosło 436 143 tys. PLN.

Zestawienie wartości salda eksport - import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2005 – 2014, przedstawiono w tabeli 3.

Dane przedstawione w tabeli 2 wyraźnie wskazują, iż jedynie w przypadku surowców metalicznych stale występuje przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostaje korzystne. Należy tu jednak podkreślić, iż rok 2014 był już drugim z rzędu, w którym zanotowano zmniejszenie salda obrotów. W przypadku surowców chemicznych, po okresie wyraźnych wahań, widoczna jest tendencja spadkowa salda, szczególnie w ostatnich pięciu latach. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi dwoma grupami surowców od lat pozostaje ujemne. Dla grupy surowców energetycznych tendencja spadkowa salda zahamowana została dwukrotnie – w roku 2009 i 2013. W przypadku surowców skalnych od roku 2007 nastąpiło załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych a wyraźne wzrosty ujemnego salda miały miejsce dopiero w latach 2012-2013.

Z obserwacji danych zawartych w tabeli 3 wynika, iż od 2005 roku salda obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostają wyraźnie ujemne, w przypadku surowców chemicznych natomiast do 2009 roku saldo pozostawało nieznacznie dodatnie a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2010-2014. W przypadku surowców energetycznych – biorąc pod uwagę wielkość importu gazu ziemnego do kraju podawaną przez GUS (ok. 12 mld m³ rocznie) – saldo tonażu obrotów handlowych wyniosłoby w 2014 roku ok. – 25,3 mln ton. Przy tym samym założeniu ogólne saldo ilości wszystkich surowców zmniejszyłoby się do ok. – 35,4 mln ton.

Zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2005-2014 (Fig.1 i 2). Ze względu na brak w ostatnich dziewięciu latach danych dotyczących gazu ziemnego przedstawiono w dwóch wariantach wykresów – pełne znaczniki oznaczają dane obejmujące gaz ziemny a znaczniki puste dane bez gazu ziemnego. Pokazuje to wpływ, jaki na ogólną wartość i wielkość salda obrotów surowcami mineralnymi w Polsce ma ten surowiec.

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2005 - 2014 (mld PLN)

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Widoczne są dwa okresy wyraźnej tendencji spadkowej salda - w latach 2006-2008 oraz 2010-2012, wyhamowane w roku 2009 i 2013. Najniższy poziom salda zanotowano w 2012 r., kiedy wyniosło ono – 47,89 mld PLN.

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2005-2014 (mln ton)

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce w latach 2006-2011 istotnie spadło, przy wyhamowaniu tej tendencji w roku 2009. Wzrost nastąpił natomiast bardzo wyraźnie w kolejnych dwóch latach i wyniósł w 2013 r. – 23,31 mln ton. Rok 2014 przyniósł niewielkie pogorszenie salda. Należy tu pamiętać, iż przy uwzględnieniu wielkości importu gazu ziemnego do Polski, wynoszącej wg GUS ok. 12 mld m3 rocznie, saldo tonażu surowców zmniejszyłoby się do ok. – 35,4 mln ton w 2014 r.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2013-2014

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2013-2014

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych a także ważniejszych półproduktów pochodzenia mineralnego w 2014 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2013 roku przedstawia tabela 4.

Ogólna wartość importu w 2014 roku w stosunku do roku 2013 zmniejszyła się o 1,14 % a wartość eksportu o 5,4 %.

W imporcie zanotowano wyraźne wzrosty wartości obrotów handlowych w trzech grupach surowców – surowców skalnych o 13,37 %, surowców metalicznych o 6,94 %, natomiast surowców chemicznych 4,54 %. Niewielki spadek wartości importu nastąpił w grupie surowców energetycznych – o 3,53 %.

W eksporcie niewielki wzrost wartości obrotów zanotowano w grupie surowców chemicznych (o 3,27 %) i skalnych (o 1,15 %). Nieznaczny spadek miał miejsce w przypadku surowców metalicznych (o 1,65 %), bardzo wyraźny natomiast dla surowców energetycznych (aż o 9,61 %).

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w latach, 2013-2014 przedstawia tabela 5.

Ogólna wielkość importu w roku 2014 w porównaniu z rokiem poprzednim wzrosła o 4,75 %, a wielkość eksportu spadła o 1,61 %. We wszystkich grupach surowców nastąpił wzrost tonażu – największy w przypadku surowców skalnych (o 11,06 %), nieznacznie mniejszy dla surowców metalicznych (o 8,68 %) i chemicznych (o 6,82 %), najmniejszy natomiast w grupie surowców energetycznych (2,48 %).

Wielkość eksportu wzrosła w trzech grupach surowców – metalicznych (o 16,77 %), skalnych (o 14,49 %) oraz chemicznych (o 3,05 %), w przypadku surowców energetycznych nastąpił spadek o 7,35 %.

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2014 roku przedstawiono w tabeli 6.

W stosunku do poprzednich edycji Bilansu, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami CAAC. Jest to konsekwencją faktu, iż przystępując do Unii Europejskiej Polska przyjęła Wspólną Taryfę Celną. Od 1 stycznia 2004 roku obowiązuje w UE rozporządzenie Komisji (EC) Nr 1789/2003 z dnia 11 października 2003 roku (Dz. U. WE L 281, 30 października 2003) zmieniające rozporządzenie Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.). Rozporządzenie to obowiązuje w Polsce od 1 maja 2004 roku.

Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.) ustanowiona jest Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich (TARIC). TARIC jest bazą danych obejmującą taryfę wspólnotową i całe prawodawstwo handlowe i zarządzany jest przez Komisję Europejską – dyrekcję generalną DG TAXUD. W Polsce integrację TARIC UE i środków krajowych stanowi System Zintegrowanej Taryfy Celnej – ISZTAR, stale aktualizowany danymi pochodzącymi z systemu TARIC.

Taryfa Celna Wspólnot Europejskich obejmuje Scaloną Nomenklaturę (Combined Nomenclature - CN) oraz każdą inną nomenklaturę, która jest oparta na Scalonej Nomenklaturze lub która dodaje dalsze jej podpodziały i została ustanowiona odrębnymi postanowieniami Wspólnoty. Scalona Nomenklatura jest 8-znakowym rozwinięciem Systemu Zharmonizowanego (Harmonized System – HS), który obowiązuje we Wspólnej Taryfie Celnej i został wprowadzony w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzaną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 roku (DZ. U. Z 1997 r. Nr 11, poz. 62). Nomenklatura Scalona funkcjonuje w polskiej taryfie celnej od 1991 roku na mocy Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami członkowskimi.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grup surowców wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach, względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2014 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (56%), produkty naftowe (13,36 %) i węgiel kamienny (3,49 %) - przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w roku 2005 było to 12,41 % udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii aluminium (4,95 %), surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (4,23 %) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (3,22 %);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (1,96 %), surowce potasu - nawozy potasowe i związki potasu (1,16 %) oraz krzem (0,88 %) i fosfor (0,82 %);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (0,87 %), materiały ogniotrwałe (0,35 %), materiały izolacyjne (0,33 %) oraz minerały i skały o znaczeniu technicznym (0,25 %) i cement (0,24 %).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 92,11 % całkowitej wartości importu surowców w 2014 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2014 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (29,13 %), koks i półkoks (9,26 %), oraz węgiel kamienny (5,69 %) - w tym energetyczny 3,90 % i koksowy 1,69 %;
• spośród surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (15,36 %), w tym miedź rafinowana – 12,88 %; żelazo i żelazostopy (6,99 %) oraz srebro (5,00 %) i surowce i produkty metalurgii aluminium (4,77 %);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (4,52 %), sól i związki sodu (0,98 %) oraz siarka (0,55 %) i fosfor (0,52 %);
• w grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (1,60 %), cement (0,51 %), materiały ogniotrwałe (0,44 %) oraz gips (0,43 %);

Udział wymienionych wyżej surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2014 roku stanowił 85,75 %.

Kierunki importu i eksportu 4 podstawowych grup surowców w 2014 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Podobnie jak w latach wcześniejszych, największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (13 789 011 tys. PLN, czyli 26,47%), a następnie do Czech (11,41 %) i Wielkiej Brytanii (6,37 %). Wartość towarów sprzedanych do tych krajów wyniosła 23 051 075 tys. PLN i stanowiła 44,26 % ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2014 roku. Pozycja Niemiec od lat nie zmienia się, Czechy także w porównaniu z 2013 r. pozostały na drugim miejscu, natomiast Wielka Brytania przesunęła się z miejsca czwartego w porównaniu do poprzedniego roku (zamieniła się miejscami z Holandią). Procentowy udział 10 największych partnerów handlowych w wartości eksportu surowców mineralnych z Polski przedstawiono na figurze 5.

Fig. 5. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego eksportu surowców mineralnych w 2014 r.

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2014 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowców mineralnych i półproduktów za sumę 56 660 089 tys. PLN, co stanowiło 59,32 % ogólnej wartości. Drugie miejsce zajęły Niemcy (7,43 %), natomiast na trzeciej pozycji znalazł się Kazachstan (5,50 %). Miejsca dwóch pierwszych krajów na liście partnerów handlowych nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2013, Kazachstan natomiast zajął miejsce Norwegii. Łączny import towarów od tych partnerów handlowych stanowił 72,26 % ogólnej wartości importu i wyniósł 69 015 420 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż proporcje te uległyby zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski. Na figurze 6 zaprezentowano udział poszczególnych krajów w wartości importu surowców mineralnych do Polski w 2014 r.

Fig. 6. Udział głównych partnerów handlowych w wartości polskiego importu surowców mineralnych w 2014 r.

Opracowali: Krzysztof Szamałek, Marcin Tymiński

2013

Eksport i import surowców mineralnych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Administracji Celnej (CAAC). Podane wartości towarów pochodzą z danych zawartych w zgłoszeniach celnych SAD oraz deklaracjach INTRASTAT. Dane te są danymi rzeczywistymi, bez doszacowań tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Dokumenty SAD stosowane były jeszcze przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej a obecnie wymagane są przy wymianie handlowej krajów UE z krajami spoza UE. Deklaracje INTRASTAT wymagane są przy eksporcie lub imporcie wewnątrz UE, przy czym muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – w 2013 r. było to zarówno w przywozie jak i w wywozie 1,1 mln PLN. Z danych CAAC wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających w/w wartości wynosi najczęściej około 10 %.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, znalazło swoje wyraźne odbicie w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi, w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak znaczącym zmianom, natomiast w roku 2006 dość wyraźnemu zwiększeniu uległy zarówno wartość eksportu jak i importu surowców mineralnych, przy wielkości obrotów handlowych pozostającej na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007-2008 znacząco wzrosła wielkość oraz wartość importu. Eksport w okresie tym zmniejszał się w ujęciu ilościowym, jego wartość natomiast – po nieznacznym spadku w roku 2007 – zwiększyła się w roku 2008. W 2009 roku, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie jak i imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie tak jeśli chodzi o wielkość jak i wartość. W latach 2011-2012 utrzymała się tendencja wzrostowa wartości obrotów handlowych, natomiast wielkość importu rosła w roku 2011 i zmniejszyła się w roku 2012 a tonaż eksportu po spadku w roku 2011 zwiększył się w roku kolejnym. W roku 2013 zmniejszyła się wartość zarówno eksportu jak i importu, przy jednoczesnym spadku wielkości importu i wzroście tonażu eksportu surowców mineralnych.

Dane dotyczące obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce za lata 2006-2013 nie obejmują gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny jak i Centrum Analityczne Administracji Celnej wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Wynika to z Rozporządzenia (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 w/w Rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany.

Eksport gazu ziemnego jest niewielki i brak danych nie wpływa w znaczącym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo wielkości i wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone.

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2013 roku zmniejszyła się w stosunku do roku poprzedniego o 5,03 % i wyniosła 55 060 360 tys. PLN. Wartość importu spadła natomiast o 8,74 % i wyniosła 96 618 252 tys. PLN. Saldo obrotów handlowych (eksport – import) pozostało ujemne, przy czym było bardziej korzystne niż w poprzednim roku. Jego wartość (bez gazu ziemnego) wyniosła 41 557 892 tys. PLN.

W ujęciu ilościowym, w 2013 roku znacząco zmniejszyła się wielkość importu surowców mineralnych, przy znacznym wzroście wielkości eksportu. W eksporcie, gdzie tonaż towarów wyniósł 36 540 tys. ton, zanotowano wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 17,15 %. Całkowita wielkość importu wyniosła 59 852 tys. ton przy spadku o 7,34 %.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

Podobnie jak w latach ubiegłych, także i w 2013 roku największy udział zarówno w wartości importu jak i eksportu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Udział tej grupy surowców w ogólnej wartości importu wyniósł 77,3 %, a w eksporcie 52,5 %. W stosunku do roku 2012 udział ten w imporcie zmniejszył się o 2,0 % - przy braku danych dotyczących gazu ziemnego. W eksporcie natomiast zanotowano wzrost o 3,8 %.

Drugą grupą, co do wielkości udziału w obrotach handlu zagranicznego surowcami mineralnymi, były surowce metaliczne. Udział tych surowców w wartości importu zwiększył się o 1,6 % i wyniósł 14,9 %, natomiast w wartości eksportu spadł o 3,6 % i wyniósł 37,2 %.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 92,2 % ogólnej wartości importu i 89,7 % wartości eksportu w 2013 r.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. Ich udział w wartości importu wynosił 2,3 % a eksportu 3,7 %. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 7,8 % wartości importu i 10,3 % wartości eksportu w obrotach handlowych.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• w grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2013 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nie uwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało ujemne i wyniosło 45 819 774 tys. PLN. Saldo było korzystniejsze w stosunku do roku 2012 o 17,81 %, czyli 9 929 102 tys. PLN. Najprawdopodobniej, przy uwzględnieniu danych dotyczących gazu ziemnego, wartość importu byłaby znacznie wyższa a tym samym saldo obrotów handlowych bardziej ujemne.
• w grupie surowców metalicznych tonaż importowanych surowców również był wyższy niż eksportowanych, przy czym różnica ta była większa niż w roku 2012. Podobnie jak w latach poprzednich, dzięki korzystnej koniunkturze cen uzyskano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych, które wyniosło 6 125 765 tys. PLN. Było ono jednak znacząco niższe niż w roku poprzednim (o 3 381 529 tys. PLN).
• w grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski był nieznacznie większy niż tonaż surowców wyeksportowanych – podobnie jak w roku poprzednim. Wartość importu nieznacznie wzrosła – o 20 972 tys. PLN (0,39 %), natomiast wartość eksportu zmniejszyła się wyraźnie (o 631 062 tys. PLN, czyli o 14,8 %). Saldo obrotów handlowych pozostało ujemne i było bardziej niekorzystne niż w roku 2012 – miało wartość 1 697 992 tys. PLN.
• w grupie surowców skalnych saldo obrotów handlowych pozostało ujemne, lecz ze względu na spadek wartości importu (o 269 676 tys. PLN, czyli 10,93 %) było bardziej korzystne niż w roku wcześniejszym - wyniosło 165 890 tys. PLN.

Zestawienie wartości salda eksport - import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2004 – 2013, przedstawiono w tabeli 3.

Z danych zawartych z tabeli 2 wynika, iż jedynie w przypadku surowców metalicznych stale występuje przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostaje bardzo korzystne. W przypadku surowców chemicznych, po okresie wyraźnych wahań, widoczna jest tendencja spadkowa salda, szczególnie w ostatnich pięciu latach. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi dwoma grupami surowców od lat pozostaje ujemne. Dla grupy surowców energetycznych tendencja spadkowa salda zahamowana została dwukrotnie - w roku 2009 i 2013. W przypadku surowców skalnych zwyżkowa tendencja utrzymywała się do roku 2006, w kolejnych latach nastąpiło załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych a wzrost salda nastąpił dopiero w ostatnich dwóch latach.

Z danych zawartych w tabeli 3 wynika, iż od 2004 roku salda obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostają wyraźnie ujemne, w przypadku surowców chemicznych natomiast przez większość omawianego okresu saldo było nieznacznie dodatnie a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2009-2013.

Zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2004-2013 przedstawiono na figurach 1 i 2. Ze względu na brak w ostatnich ośmiu latach danych dotyczących gazu ziemnego przedstawiono dwa warianty wykresów – pełne znaczniki oznaczają dane obejmujące gaz ziemny a znaczniki puste dane bez gazu ziemnego. Pokazuje to wpływ, jaki na ogólną wartość i wielkość salda obrotów surowcami mineralnymi w Polsce ma ten surowiec.

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2004 - 2013 (mld PLN)

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Widoczne są dwa okresy wyraźnej tendencji spadkowej salda - w latach 2005-2008 oraz 2010-2012, wyhamowane w roku 2009 i 2013. Najniższy poziom salda zanotowano w 2012 r., kiedy wyniosło ono – 47,89 mld PLN.

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2004-2013 (mln ton)

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce pozostawało na stabilnym poziomie w latach 2004-2005 a w kolejnych latach trwała tendencja spadkowa (szczególnie wyraźnie widoczna w latach 2007-2008), zahamowana w roku 2009. W latach 2010-2011 saldo uległo zmniejszeniu, wzrosło natomiast bardzo wyraźnie w kolejnych dwóch latach i wyniosło w 2013 r. – 23,31 mln ton.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2012-2013

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2012-2013

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych a także ważniejszych półproduktów pochodzenia mineralnego w 2013 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2012 roku przedstawia tabela 4.

Ogólna wartość importu w 2013 roku zmniejszyła się o 8,74 % a wartość eksportu o 5,03 % w stosunku do roku 2012.

W imporcie niewielki wzrost wartości obrotów handlowych zanotowano dla dwóch grup surowców – dla surowców metalicznych o 1,64 % a dla surowców chemicznych o 0,39 %. Wyraźne spadki wartości importu nastąpiły w grupie surowców energetycznych i skalnych – odpowiednio o 11 % i 10,93 %.

W eksporcie istotny wzrost wartości obrotów zanotowano w grupie surowców skalnych (o 9,00 %), nieznaczny w przypadku surowców energetycznych - o 2,47 %. Spadki nastąpiły w pozostałych grupach surowców: dla surowców chemicznych spadek wyniósł 14,80 %, a w przypadku surowców metalicznych 13,33 %.

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w dwóch ostatnich latach, przedstawia tabela 5.

Ogólna wielkość importu w roku 2013 w porównaniu z rokiem poprzednim zmniejszyła się o 7,34 %, a wielkość eksportu wzrosła aż o 17,15 %. W dwóch grupach surowców nastąpił spadek wielkości importu – w grupie surowców skalnych aż o 38,53 %, natomiast w grupie surowców energetycznych o 3,34 %. W przypadku surowców chemicznych i metalicznych nastąpiły wzrosty – odpowiednio o 10,00 % i 2,72 %.

Wielkość eksportu wzrosła w trzech grupach surowców – skalnych (o 25,84 %), energetycznych (o 23,43 %) oraz metalicznych (o 2,82 %), w przypadku surowców chemicznych nastąpił spadek o 8,58 %.

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2013 roku przedstawiono w tabeli 6.

W stosunku do poprzednich edycji bilansu, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami CAAC. Jest to konsekwencją faktu, iż przystępując do Unii Europejskiej Polska przyjęła Wspólną Taryfę Celną. Od 1 stycznia 2004 roku obowiązuje w UE rozporządzenie Komisji (EC) Nr 1789/2003 z dnia 11 października 2003 roku (Dz. U. WE L 281, 30 października 2003) zmieniające rozporządzenie Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.). Rozporządzenie to obowiązuje dla Polski od 1 maja 2004 roku.

Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.) ustanowiona jest Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich (TARIC). TARIC jest bazą danych obejmującą taryfę wspólnotową i całe prawodawstwo handlowe i zarządzany jest przez Komisję Europejską – DG TAXUD. W Polsce integrację TARIC UE i środków krajowych stanowi System Zintegrowanej Taryfy Celnej – ISZTAR, stale aktualizowany danymi pochodzącymi z systemu TARIC.

Taryfa Celna Wspólnot Europejskich obejmuje Scaloną Nomenklaturę (Combined Nomenclature - CN) oraz każdą inną nomenklaturę, która jest oparta na Scalonej Nomenklaturze lub która dodaje dalsze jej podpodziały i została ustanowiona odrębnymi postanowieniami Wspólnoty. Scalona Nomenklatura jest 8-znakowym rozwinięciem Systemu Zharmonizowanego (Harmonized System – HS), który obowiązuje we Wspólnej Taryfie Celnej i został wprowadzony w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzaną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 roku (DZ. U. Z 1997 r. Nr 11, poz. 62). Nomenklatura Scalona funkcjonuje w polskiej taryfie celnej od 1991 roku na mocy Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami członkowskimi.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grupowań wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach, względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2013 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (58,81 %), produkty naftowe (12,10 %) i węgiel kamienny (3,82 %) - przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w roku 2005 było to 12,41 % udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (4,38 %), surowce i produkty metalurgii aluminium (4,30 %) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (2,76 %);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (1,80 %), surowce potasu - nawozy potasowe i związki potasu (1,20 %) oraz krzem (0,75 %) i fosfor (0,74 %);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (0,71 %), materiały izolacyjne (0,30 %), materiały ogniotrwałe (0,29 %) oraz cement (0,23 %).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 91,92 % całkowitej wartości importu surowców w 2013 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2013 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (29,55 %), koks i półkoks (9,77 %), oraz węgiel kamienny (7,08 %) - w tym energetyczny 5,11 % i koksowy 1,97 %;
• spośród surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (16,57 %), w tym miedź rafinowana – 14,52 %; żelazo i żelazostopy (6,58 %) oraz srebro (5,12 %);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (3,96 %), sól i związki sodu (1,18 %) oraz siarka (0,41 %) i fosfor (0,39 %);
• w grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (1,59 %), gips (0,46 %) oraz cement (0,45 %) i materiały ogniotrwałe (0,42 %).

Udział wymienionych wyżej surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2013 roku stanowił 83,53 %.

Kierunki importu i eksportu dla 4 podstawowych grup surowców w 2013 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Z przedstawionych danych wynika, że największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (14 601 360 tys. PLN, czyli 26,52 %), a następnie do Czech (8,48 %) i Holandii (6,91 %). Wartość towarów sprzedanych do tych krajów wyniosła 23 077 983 tys. PLN i stanowiła 41,91 % ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2013 roku. Pozycja Niemiec od lat nie zmienia się, Czechy przesunęły się z trzeciego na drugie miejsce (zajmowane w 2012 r. przez Wielką Brytanię), a Holandia przesunęła się z miejsca czwartego w porównaniu do roku 2012.

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2013 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowców mineralnych i półproduktów za sumę 61 898 641 tys. PLN, co stanowiło 64,07 % ogólnej wartości. Drugie miejsce zajęły Niemcy (6,39 %), natomiast na trzeciej pozycji znalazła się Norwegia (3,69 %). Miejsca tych krajów na liście partnerów handlowych nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2012. Łączny import towarów od tych partnerów handlowych stanowił 74,15 % ogólnej wartości importu i wyniósł 71 639 469 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż proporcje te uległyby nieznacznej zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski.

Opracował: Marcin Tymiński

2012

Eksport i import surowców mineralnych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Administracji Celnej (CAAC). Podane wartości towarów pochodzą z danych zawartych w zgłoszeniach celnych SAD oraz deklaracjach INTRASTAT. Dane te są danymi rzeczywistymi, bez doszacowań tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Dokumenty SAD stosowane były jeszcze przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej a obecnie wymagane są przy wymianie handlowej krajów UE z krajami spoza UE. Deklaracje INTRASTAT wymagane są przy eksporcie lub imporcie wewnątrz UE, przy czym muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – zarówno w przywozie jak i w wywozie 1,1 mln PLN. Z danych CAAC wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających w/w wartości wynosi najczęściej około 10 %.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, znalazło swoje wyraźne odbicie w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi, w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak znaczącym zmianom, natomiast w roku 2006 dość wyraźnemu zwiększeniu uległy zarówno wartość eksportu jak i importu surowców mineralnych, przy wielkości obrotów handlowych pozostającej na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007-2008 znacząco wzrosła wielkość oraz wartość importu. Eksport w okresie tym zmniejszał się w ujęciu ilościowym, jego wartość natomiast – po nieznacznym spadku w roku 2007 – zwiększyła się w roku 2008. W 2009 roku, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie jak i imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie tak jeśli chodzi o wielkość jak i wartość. W latach 2011-2012 utrzymała się tendencja wzrostowa wartości obrotów handlowych, natomiast wielkość importu rosła w roku 2011 i zmniejszyła się w roku 2012 a tonaż eksportu po spadku w roku 2011 zwiększył się w roku kolejnym.

Dane dotyczące obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce za lata 2006-2012 nie obejmują gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny jak i Centrum Analityczne Administracji Celnej wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Wynika to z Rozporządzenia (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 w/w Rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany.

Eksport gazu ziemnego jest niewielki i brak danych nie wpływa w znaczącym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo wielkości i wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone.

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2012 roku zwiększyła się w stosunku do roku poprzedniego o 8,43 % i wyniosła 57 977 428 tys. PLN. Wartość importu wzrosła natomiast o 5,73 % i wyniosła 105 868 193 tys. PLN. Saldo obrotów handlowych (eksport – import) pozostało ujemne i było bardziej niekorzystne niż w poprzednim roku. Jego wartość (bez gazu ziemnego) wyniosła 47 890 765 tys. PLN.

W ujęciu ilościowym, w 2012 roku znacząco zmniejszyła się wielkość importu surowców mineralnych, przy niewielkim wzroście wielkości eksportu. W eksporcie, gdzie tonaż towarów wyniósł 31 188 tys. ton, zanotowano wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 2,16 %. Całkowita wielkość importu wyniosła 64 586 tys. ton przy spadku o 11,94 %.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

Podobnie jak w latach ubiegłych, także i w 2012 roku największy udział zarówno w wartości importu jak i eksportu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Udział tej grupy surowców w ogólnej wartości importu wyniósł 79,3 %, a w eksporcie 48,7 %. W stosunku do roku 2011 udział ten w imporcie zwiększył się o 0,5 % - przy braku danych dotyczących gazu ziemnego. W eksporcie natomiast zanotowano wzrost o 0,6 %.

Drugą grupą, co do wielkości udziału w obrotach handlu zagranicznego surowcami mineralnymi, były surowce metaliczne. Udział tych surowców w wartości importu zmniejszył się o 0,2 % i wyniósł 13,3 %, natomiast w wartości eksportu spadł o 0,1 % i wyniósł 40,8 %.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 92,6 % ogólnej wartości importu i 89,5 % wartości eksportu.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. Ich udział w wartości importu wynosił 2,3 % a eksportu 3,2 %. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 7,3 % wartości importu i 10,6 % wartości eksportu w obrotach handlowych.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• w grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2012 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nie uwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało ujemne i wyniosło 55 748 876 tys. PLN. Saldo było bardziej niekorzystne w stosunku do roku 2011 o 4,73 %, czyli 2 516 125 tys. PLN. Najprawdopodobniej, przy uwzględnieniu danych dotyczących gazu ziemnego, wartość importu byłaby znacznie wyższa a tym samym saldo obrotów handlowych bardziej ujemne.
• w grupie surowców metalicznych tonaż importowanych surowców również był wyższy niż eksportowanych, przy czym różnica ta była większa niż w roku 2011. Podobnie jednak jak w latach poprzednich, dzięki korzystnej koniunkturze cen uzyskano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych, które wyniosło 9 507 294 tys. PLN. Było ono znacząco wyższe niż w roku poprzednim (o 1 140 057 tys. PLN).
• w grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski był nieznacznie większy niż tonaż surowców wyeksportowanych – podobnie jak w roku poprzednim. Zarówno wartość importu jak i eksportu wzrosły – odpowiednio o 398 851 tys. PLN (8,12 %) i 102 868 tys. PLN (2,47 %). Saldo obrotów handlowych pozostało ujemne i było bardziej niekorzystne niż w roku 2011 – miało wartość 1 045 959 tys. PLN.
• w grupie surowców skalnych saldo obrotów handlowych pozostało ujemne, lecz ze względu na spadek wartości importu (o 330 955 tys. PLN, czyli 11,83 %) było bardziej korzystne niż w roku wcześniejszym - wyniosło 603 223 tys. PLN.

Zestawienie wartości salda eksport - import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2003 – 2012, przedstawiono w tabeli 3.

Z danych zawartych z tabeli 2 wynika, iż jedynie w przypadku surowców metalicznych stale występuje przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostaje bardzo korzystne. W przypadku surowców chemicznych, po okresie wyraźnych wahań, widoczna jest tendencja spadkowa salda, szczególnie w latach 2009-2012. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi dwoma grupami surowców od lat pozostaje ujemne. Dla grupy surowców energetycznych tendencja spadkowa salda zahamowana została jedynie w roku 2009. W przypadku surowców skalnych zwyżkowa tendencja utrzymywała się do roku 2006, w kolejnych latach nastąpiło załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych a wzrost salda nastąpił dopiero w roku 2012.

Z danych zawartych w tabeli 3 wynika, iż od 2003 roku salda obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostają wyraźnie ujemne, w przypadku surowców chemicznych natomiast przez większość omawianego okresu saldo było nieznacznie dodatnie a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2009-2012.

Zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2003-2012 przedstawiono na figurach 1 i 2. Ze względu na brak w ostatnich siedmiu latach danych dotyczących gazu ziemnego przedstawiono dwa warianty wykresów – pełne znaczniki oznaczają dane obejmujące gaz ziemny a znaczniki puste dane bez gazu ziemnego. Pokazuje to wpływ, jaki na ogólną wartość i wielkość salda obrotów surowcami mineralnymi w Polsce ma ten surowiec.

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2003 - 2012 (mld PLN)

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Widoczna jest wyraźna tendencja spadkowa salda w latach 2004-2008, wyhamowana w roku 2009. W kolejnych trzech latach saldo obrotów po raz kolejny spadało – odpowiednio o 6,127 mld PLN, 12,78 mld PLN oraz 1,23 mld PLN i wyniosło w 2012 roku – 47,89 mld PLN. Biorąc pod uwagę, iż wartość importu gazu ziemnego wynosiła zgodnie z ostatnimi dostępnmi danymi 5-6 mld PLN, to gdyby uwzględnić ją także w latach 2006-2012, saldo prawdopodobnie obniżyłoby się w roku 2009 do około – 33 mld PLN a w roku 2012 do około – 55 mld PLN.

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2003-2012 (mln ton)

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce wahało się w latach 2003-2005 a w kolejnych latach trwała tendencja spadkowa (szczególnie wyraźnie widoczna w latach 2007-2008), zahamowana w roku 2009. W latach 2010-2011 saldo uległo zmniejszeniu, wzrosło natomiast w 2012 roku i wyniosło – 33,40 mln ton. Gdyby uwzględnić w ostatnich latach ilość sprowadzonego do Polski gazu ziemnego (6-7 mld m³ ≈ 6-7 mln ton) to, podobnie jak w przypadku salda wartości, saldo wielkości byłoby bardziej ujemne i sięgnęłoby w roku 2012 wielkości około – 40 mln ton.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2011-2012

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2011-2012

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych a także ważniejszych półproduktów pochodzenia mineralnego w 2012 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2011 roku przedstawia tabela 4.

Ogólna wartość importu w 2012 roku zwiększyła się o 5,73 % a wartość eksportu o 8,43 % w stosunku do roku 2011.

W imporcie wzrost wartości obrotów handlowych zanotowano dla trzech grup surowców. Największy miał miejsce w grupie surowców chemicznych (o 8,12 %), mniejsze w przypadku surowców energetycznych (o 6,37 %) i metalicznych (o 4,79 %). Spadek wartości importu nastąpił w grupie surowców skalnych – wyniósł 11,83 %.

W eksporcie największy wzrost wartości obrotów zanotowano w grupie surowców energetycznych (o 9,77 %). W grupie surowców metalicznych wzrost wyniósł 8,17 %, w przypadku surowców skalnych 6,21 % a dla surowców chemicznych 2,47 %.

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w dwóch ostatnich latach, przedstawia tabela 5.

Ogólna wielkość importu w roku 2012 w porównaniu z rokiem poprzednim zmniejszyła się o 11,94 %, a wielkość eksportu wzrosła o 2,16 %. W trzech grupach surowców nastąpił spadek wielkości importu – w grupie surowców skalnych aż o 26,92 %, w grupie surowców chemicznych o 13,73 % i w grupie surowców energetycznych o 10,82 %. W przypadku surowców metalicznych nastąpił wzrost o 8,62 %.

Wielkość eksportu wzrosła w dwóch grupach surowców – metalicznych (o 5,63 %) i energetycznych (o 4,78 %), w przypadku surowców chemicznych i skalnych nastąpiły spadki - odpowiednio o 7,91 % i 2,08 %.

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2012 roku przedstawiono w tabeli 6.

W stosunku do poprzednich edycji bilansu, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami CAAC. Jest to konsekwencją faktu, iż przystępując do Unii Europejskiej Polska przyjęła Wspólną Taryfę Celną. Od 1 stycznia 2004 roku obowiązuje w UE rozporządzenie Komisji (EC) Nr 1789/2003 z dnia 11 października 2003 roku (Dz. U. WE L 281, 30 października 2003) zmieniające rozporządzenie Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.). Rozporządzenie to obowiązuje dla Polski od 1 maja 2004 roku.

Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (DZ. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.) ustanowiona jest Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich (TARIC). TARIC jest bazą danych obejmującą taryfę wspólnotową i całe prawodawstwo handlowe i zarządzany jest przez Komisję Europejską – DG TAXUD. W Polsce integrację TARIC UE i środków krajowych stanowi System Zintegrowanej Taryfy Celnej – ISZTAR, stale aktualizowany danymi pochodzącymi z systemu TARIC.

Taryfa Celna Wspólnot Europejskich obejmuje Scaloną Nomenklaturę (Combined Nomenclature - CN) oraz każdą inną nomenklaturę, która jest oparta na Scalonej Nomenklaturze lub która dodaje dalsze jej podpodziały i została ustanowiona odrębnymi postanowieniami Wspólnoty. Scalona Nomenklatura jest 8-znakowym rozwinięciem Systemu Zharmonizowanego (Harmonized System – HS), który obowiązuje we Wspólnej Taryfie Celnej i został wprowadzony w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzaną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 roku (DZ. U. Z 1997 r. Nr 11, poz. 62). Nomenklatura Scalona funkcjonuje w polskiej taryfie celnej od 1991 roku na mocy Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami członkowskimi.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grupowań wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach, względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2012 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (60,35 %), produkty naftowe (12,69 %) i węgiel kamienny (3,84 %) - przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w roku 2005 było to 12,41 % udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (3,69 %), surowce i produkty metalurgii aluminium (3,59 %) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (2,67 %);
• w grupie surowców chemicznych: surowce potasu - nawozy azotowe i wieloskładnikowe (1,35 %), nawozy potasowe i związki potasu (1,21 %), oraz fosfor (0,92 %);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (0,88 %), materiały ogniotrwałe (0,28 %) oraz materiały izolacyjne (0,25 %) cement (0,20 %).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 91,92 % całkowitej wartości importu surowców w 2012 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2012 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (27,60 %), koks i półkoks (10,97 %), oraz węgiel kamienny (5,44 %) - w tym energetyczny 3,71 % i koksowy 1,73 %;
• spośród surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (16,72 %), w tym miedź rafinowana – 14,99 %; srebro (7,52 %) oraz żelazo i żelazostopy (6,53 %);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (4,93 %), sól i związki sodu (1,02 %) oraz siarka (0,64 %);
• ww grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (1,43 %), gips (0,43 %) oraz cement (0,37 %) i materiały ogniotrwałe (0,35 %).

Udział wymienionych wyżej surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2012 roku stanowił 83,95 %.

Kierunki importu i eksportu dla 4 podstawowych grup surowców w 2012 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Z przedstawionych danych wynika, że największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (13 836 664 tys. PLN, czyli 23,87 %), a następnie do Wielkiej Brytanii (9,95 %) i Czech (7,72 %). Wartość towarów sprzedanych do tych krajów wyniosła 24 078 518 tys. PLN i stanowiła 41,53 % ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2012 roku. Pozycja Niemiec od lat nie zmienia się, natomiast Wielka Brytania i Czechy zamieniły się miejscami w porównaniu z 2011 r.

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2012 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowców mineralnych i półproduktów za sumę 69 997 679 tys. PLN, co stanowiło 66,12 % ogólnej wartości. Drugie miejsce zajęły Niemcy (6,45 %), natomiast na trzeciej pozycji znalazła się Norwegia (3,27 %). Miejsca tych trzech pierwszych krajów na liście partnerów handlowych nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2011. Łączny import towarów z tych krajów stanowił 75,84 % ogólnej wartości importu i wyniósł 80 294 211 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż proporcje te uległyby nieznacznej zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski.

Opracował: Marcin Tymiński

2011

Eksport i import surowców mineralnych

Zestawione w niniejszym rozdziale dane opracowano na podstawie tabulogramów Centrum Analitycznego Administracji Celnej (CAAC). Podane wartości towarów pochodzą z danych zawartych w zgłoszeniach celnych SAD oraz deklaracjach INTRASTAT. Dane te są danymi rzeczywistymi, bez doszacowań tych podmiotów, które zostały zwolnione z obowiązku sprawozdawczego oraz które tego obowiązku w wymaganym terminie nie dopełniły. Dokumenty SAD stosowane były jeszcze przed wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej a obecnie wymagane są przy wymianie handlowej krajów UE z krajami spoza UE. Deklaracje INTRASTAT wymagane są przy eksporcie lub imporcie wewnątrz UE, przy czym muszą być wypełniane po przekroczeniu określonej wartości towarów – zarówno w przywozie jak i w wywozie 1 mln PLN. Z danych CAAC wynika, iż niedoszacowanie danych wynikające z obrotów handlowych nieprzekraczających w/w wartości wynosi najczęściej około 10 %.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, znalazło swoje wyraźne odbicie w wynikach obrotów handlowych. W porównaniu z latami poprzednimi, w 2004 roku zanotowano znaczne zmiany zarówno ilościowe jak i wartościowe w eksporcie i imporcie surowców mineralnych. W 2005 roku ogólny poziom obrotów handlowych nie uległ już tak znaczącym zmianom, natomiast w roku 2006 dość wyraźnemu zwiększeniu uległy zarówno wartość eksportu jak i importu surowców mineralnych, przy wielkości obrotów handlowych pozostającej na podobnym poziomie jak w roku poprzednim. W latach 2007-2008 znacząco wzrosła wielkość oraz wartość importu. Eksport w okresie tym zmniejszał się w ujęciu ilościowym, jego wartość natomiast – po nieznacznym spadku w roku 2007 – zwiększyła się w roku 2008. W 2009 roku, ze względu na światowy kryzys gospodarczy, poziom obrotów handlowych zmniejszył się w zakresie wielkości i wartości zarówno w eksporcie jak i imporcie. W roku 2010 obroty handlowe wyraźnie wzrosły w eksporcie i imporcie tak jeśli chodzi o wielkość jak i wartość. Tendencja wzrostowa w imporcie oraz wartości eksportu utrzymała się w 2011 roku, przy jednoczesnym niewielkim spadku wielkości eksportu.

Dane dotyczące obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce za lata 2006-2011 nie obejmują gazu ziemnego. Z informacji podanych zarówno przez Główny Urząd Statystyczny jak i Centrum Analityczne Administracji Celnej wynika, iż dane te objęte zostały tajemnicą statystyczną i nie mogą być udostępniane. Wynika to z Rozporządzenia (WE) nr 638/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie danych statystycznych Wspólnoty odnoszących się do handlu towarami między Państwami Członkowskimi oraz uchylającego Rozporządzenie Rady (EWG) 3330/91. Artykuł 11 w/w Rozporządzenia mówi o poufności danych statystycznych i pozwala na utajnienie przez organy państwowe danych, na wniosek podmiotu, który poprzez dane statystyczne może zostać pośrednio zidentyfikowany.

Eksport gazu ziemnego jest znikomy (kilkadziesiąt mln m3 rocznie o wartości kilkunastu mln PLN) i brak danych nie wpływa w znaczącym stopniu na ocenę ogólnej ilości i wartości sprzedawanych z Polski surowców mineralnych. Brak danych w zakresie importu tego surowca (6-7 mld m3 rocznie o wartości 5-6 mld PLN) wyraźnie natomiast obniża zarówno całkowitą ilość jak i wartość sprowadzonych do kraju surowców mineralnych. Tym samym należy pamiętać o tym, że saldo wielkości i wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi będzie zawyżone.

Całkowita wartość eksportu surowców mineralnych w 2011 roku zwiększyła się w stosunku do roku poprzedniego o 32,28 % i wyniosła 53 468 605 tys. PLN. Wartość importu wzrosła natomiast o 34,76 % i wyniosła 100 127 176 tys. PLN. Saldo obrotów handlowych (eksport – import) pozostało ujemne i było bardziej niekorzystne niż w poprzednim roku. Jego wartość (bez gazu ziemnego) wyniosła 46 658 571 tys. PLN.

W ujęciu ilościowym, w 2011 roku znacząco zwiększyła się wielkość importu surowców mineralnych, przy niewielkim spadku wielkości eksportu. W eksporcie, gdzie tonaż towarów wyniósł 30 533 tys. ton, zanotowano spadek w stosunku do roku poprzedniego o 4,47 %. Całkowita wielkość importu wyniosła 73 351 tys. ton a wzrost 12,00 %.

Kształtowanie się wielkości i wartości obrotów surowcami mineralnymi zarówno w skali ogólnej, jak i w zakresie podstawowych grup kopalin przedstawiono w tabeli 1.

Podobnie jak w latach ubiegłych, także i w 2011 roku największy udział zarówno w wartości importu jak i eksportu surowców mineralnych miały surowce energetyczne. Udział tej grupy surowców w ogólnej wartości importu wyniósł 78,8 %, a w eksporcie 48,1 %. W porównaniu do roku 2010 udział ten w imporcie zwiększył się o 1,5 % - przy braku danych dotyczących gazu ziemnego. W eksporcie natomiast zanotowano wzrost o 0,8 %.

Drugą grupą, co do wielkości udziału w obrotach handlu zagranicznego surowcami mineralnymi, były surowce metaliczne. Udział tych surowców w wartości importu zmniejszył się o 0,2 % i wyniósł 13,5 %, natomiast w wartości eksportu spadł o 0,8 % i wyniósł 40,9 %.

Obie wymienione wyżej grupy stanowiły aż 92,3 % ogólnej wartości importu i 89,0 % wartości eksportu.

Najniższy udział w obrotach handlu zagranicznego miały surowce skalne. Ich udział w wartości importu wynosił 2,8 % a eksportu 3,3 %. Razem z surowcami chemicznymi stanowiły one 7,7 % wartości importu i 11,1 % wartości eksportu w obrotach handlowych.

Ilościowe i wartościowe relacje eksportu i importu w poszczególnych grupach surowców przedstawiały się następująco:

• w grupie surowców energetycznych tonaż surowców importowanych był w 2011 roku wyższy niż eksportowanych, nawet pomimo nie uwzględnienia danych dotyczących importu gazu ziemnego. Saldo wartości obrotów handlowych pozostało ujemne i wyniosło 53 232 751 tys. PLN. Saldo było bardziej niekorzystne w stosunku do roku 2010 o 38,87 %, czyli 14 901 141 tys. PLN. Zdecydował o tym bardzo wyraźny wzrost wartości importu - o 21 478 143 tys. PLN, przy zdecydowanie mniejszym wzroście wartości surowców sprzedanych - o 6 577 002 tys. PLN. Bardzo prawdopodobne jest, iż przy uwzględnieniu danych dotyczących gazu ziemnego wartość importu byłaby znacznie wyższa a tym samym saldo obrotów handlowych jeszcze bardziej niekorzystne.
• w grupie surowców metalicznych tonaż importowanych surowców również był wyższy niż eksportowanych, przy czym różnica ta była mniejsza niż roku 2010. Podobnie jednak jak w latach poprzednich, dzięki korzystnej koniunkturze cen uzyskano dodatnie saldo wartości obrotów handlowych, które wyniosło 8 367 237 tys. PLN. Było ono znacząco wyższe niż w roku poprzednim (o 2 476 872 tys. PLN).
• w grupie surowców chemicznych tonaż surowców sprowadzonych do Polski był nieznacznie większy niż tonaż surowców wyeksportowanych. Zarówno wartość importu jak i eksportu wzrosły bardzo wyraźnie – odpowiednio o 1 165 456 tys. PLN (31,11 %) i 1 159 744 tys. PLN (38,63 %). Saldo obrotów handlowych pozostało ujemne i osiągnęło poziom niższy niż w roku 2010 – miało wartość 749 977 tys. PLN.
• w grupie surowców skalnych saldo obrotów handlowych, ze względu na znaczny wzrost wartości importu (o 652 990 tys. PLN, czyli 30,44 %), było bardziej niekorzystne niż w roku wcześniejszym - wyniosło 1 043 080 tys. PLN.

Zestawienie wartości salda eksport - import ogółem i dla poszczególnych grup surowców w ostatnich 10 latach zestawiono w tabeli 2. Zestawienie salda wartości obrotów surowcami mineralnymi ograniczone zostało do ostatnich dziesięciu lat, w których dane przedstawiające polski handel zagraniczny podawane były według cen transakcyjnych.

Porównanie salda wielkości eksportu i importu surowców mineralnych ogółem, a także w poszczególnych grupach, w latach 2002 – 2011, przedstawiono w tabeli 3.

Z danych zawartych z tabeli 2 wynika, iż jedynie w przypadku surowców metalicznych stale występuje przewaga wartości eksportu nad importem i saldo pozostaje bardzo korzystne. W przypadku surowców chemicznych, po okresie wyraźnych wahań, widoczna jest tendencja spadkowa salda, szczególnie w latach 2009-2011. Saldo wartości obrotów handlowych pozostałymi dwoma grupami surowców od lat pozostaje ujemne. Dla grupy surowców energetycznych tendencja spadkowa saldo zahamowana została jedynie w roku 2009, w przypadku surowców skalnych po zwyżkowej tendencji utrzymującej się do roku 2006, w kolejnych latach nastąpiło załamanie i wyraźne pogorszenie salda obrotów handlowych.

Z danych zawartych w tabeli 3 wynika, , iż od 2002 roku salda obrotów handlowych surowcami energetycznymi, metalicznymi i skalnymi pozostają wyraźnie ujemne, w przypadku surowców chemicznych natomiast przez większość omawianego okresu saldo było nieznacznie dodatnie a tendencja spadkowa uwidoczniła się wyraźnie w latach 2009-2011.

Zmiany salda wartości oraz wielkości importu i eksportu ogółem w latach 2002-2011 przedstawiono na figurach 1 i 2. Ze względu na brak w ostatnich sześciu latach danych dotyczących gazu ziemnego przedstawiono dwa warianty wykresów – pełne znaczniki oznaczają dane obejmujące gaz ziemny a znaczniki puste dane bez gazu ziemnego. Pokazuje to jaki wpływ na ogólną wartość i wielkość salda obrotów surowcami mineralnymi w Polsce ma ten surowiec.

Fig. 1. Saldo wartości polskiego importu i eksportu surowców mineralnych w latach 2002 - 2011

Na pierwszym wykresie przedstawiono saldo wartości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce. Po niewielkich zmianach, jakie miały miejsce w latach 2002-2004, widoczna jest wyraźna tendencja spadkowa salda w latach 2005-2008, wyhamowana w roku 2009. W kolejnych dwóch latach saldo obrotów po raz kolejny spadało – odpowiednio o 6,127 mld PLN oraz 12,78 mld PLN i wyniosło w 2011 roku – 46,66 mld PLN. Biorąc pod uwagę, iż wartość importu gazu ziemnego wynosiła w ostatnich latach 5-6 mld PLN, to gdyby uwzględnić ją także w latach 2006-2011, saldo prawdopodobnie obniżyłoby się w roku 2009 do około – 33 mld PLN a w roku 2011 do ponad – 50 mld PLN.

Fig. 2. Saldo wielkości polskiego eksportu i importu surowców mineralnych w latach 2002-2011 (mln t)

Saldo wielkości obrotów handlowych surowcami mineralnymi w Polsce zmniejszało się do roku 2004, w roku 2005 wzrosło, a w kolejnych latach znów trwała tendencja spadkowa (szczególnie wyraźnie widoczna w latach 2007-2008), zahamowana w 2009 roku. W latach 2010-2011 saldo po raz kolejny zmniejszało się i w 2011 roku wyniosło – 42,82 mln ton. Gdyby uwzględnić w ostatnich latach ilość sprowadzonego do Polski gazu ziemnego (6-7 mld m3 ≈ 6-7 mln ton) to, podobnie jak w przypadku salda wartości, saldo wielkości byłoby bardziej ujemne i sięgnęłoby w roku 2011 wielkości około – 50 mln ton.

Porównanie procentowych udziałów głównych grup surowcowych w wartości polskiego eksportu i importu przedstawiono graficznie na figurach 3 i 4.

Fig. 3. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego importu surowców w latach 2010-2011

Fig. 4. Procentowy udział głównych grup surowców mineralnych w wartości polskiego eksportu surowców w latach 2010-2011

Sumaryczne wartości importu i eksportu surowców mineralnych a także ważniejszych półproduktów pochodzenia mineralnego w 2011 roku w porównaniu z odpowiednimi wartościami z 2010 roku przedstawia tabela 4.

Ogólna wartość importu w 2011 roku zwiększyła się o 34,76 % a wartość eksportu o 32,28 % w stosunku do roku 2010.

W imporcie wzrost wartości obrotów handlowych zanotowano dla wszystkich czterech grup surowców. Największy miał miejsce w grupie surowców energetycznych (o 37,38 %), mniejszy w przypadku surowców chemicznych (o 31,11 %) i skalnych (o 30,44 %), najniższy natomiast w grupie surowców metalicznych (o 23,09 %).

W eksporcie największe wzrosty wartości obrotów zanotowano w grupie surowców chemicznych (o 38,63 %) i energetycznych (o 34,38 %). W pozostałych dwóch grupach wzrosty również były znaczące i wyniosły: 29,72 % dla surowców metalicznych i 21,09 % dla surowców skalnych.

Kształtowanie się ilościowych relacji w obrotach surowcami, w dwóch ostatnich latach, przedstawia tabela 5.

Ogólna wielkość importu w roku 2011 w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększyła się o 12,00 %, a wielkość eksportu zmniejszyła się o 4,47 %. W trzech grupach surowców nastąpił wzrost wielkości importu – w grupie surowców skalnych aż o 66,36 %, w grupie surowców metalicznych o 9,68 % i w grupie surowców energetycznych o 4,28 %. W przypadku surowców metalicznych nastąpił spadek o 2,53 %.

Wielkość eksportu wzrosła wyraźnie w trzech grupach surowców – chemicznych (o 34,73 %), energetycznych (o 32,25 %) i metalicznych (o 31,09 %). Najmniejszy wzrost wielkości eksportu wystąpił w grupie surowców skalnych – wyniósł 3,45 %.

Wielkość eksportu wzrosła wyraźnie w dwóch grupach surowców – metalicznych (o 19,37 %) i skalnych (o 12,00 %), w przypadku surowców chemicznych wzrost był niewielki i wyniósł 4,00 %. Spadek wielkości eksportu zanotowano dla surowców energetycznych – wyniósł 11,26 %.

Szczegółowy wykaz surowców i niektórych półproduktów będących przedmiotem polskiej wymiany międzynarodowej w 2011 roku przedstawiono w tabeli 6.

W stosunku do lat wcześniejszych, lista prezentowanych towarów jest stale uaktualniana zgodnie z tabulogramami CAAC. Jest to konsekwencją faktu, iż przystępując do Unii Europejskiej Polska przyjęła Wspólną Taryfę Celną. Od 1 stycznia 2004 roku obowiązuje w UE rozporządzenie Komisji (EC) Nr 1789/2003 z dnia 11 października 2003 roku (Dz. U. WE L 281, 30 października 2003) zmieniające rozporządzenie Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.). Rozporządzenie to obowiązuje dla Polski od 1 maja 2004 roku.

Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Rady (EEC) Nr 2658/87 z dnia 23 lipca 1987 roku w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej (Dz. U. WE. L 256 z 07.09.1987 r.) ustanowiona jest Zintegrowana Taryfa Wspólnot Europejskich (TARIC). TARIC jest bazą danych obejmującą taryfę wspólnotową i całe prawodawstwo handlowe i zarządzany jest przez Komisję Europejską – DG TAXUD. W Polsce integrację TARIC UE i środków krajowych stanowi System Zintegrowanej Taryfy Celnej – ISZTAR, stale aktualizowany danymi pochodzącymi z systemu TARIC.

Taryfa Celna Wspólnot Europejskich obejmuje Scaloną Nomenklaturę (Combined Nomenclature - CN) oraz każdą inną nomenklaturę, która jest oparta na Scalonej Nomenklaturze lub która dodaje dalsze jej podpodziały i została ustanowiona odrębnymi postanowieniami Wspólnoty. Scalona Nomenklatura jest 8-znakowym rozwinięciem Systemu Zharmonizowanego (Harmonized System – HS), który obowiązuje we Wspólnej Taryfie Celnej i został wprowadzony w życie Międzynarodową Konwencją w sprawie Zharmonizowanego Systemu Oznaczania i Kodowania towarów, sporządzaną pod auspicjami Rady Współpracy Celnej w Brukseli dnia 14 czerwca 1983 roku (Dz. U. z 1997 r. Nr 11, poz. 62). Nomenklatura Scalona funkcjonuje w polskiej taryfie celnej od 1991 roku na mocy Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami członkowskimi.

Jednostki miar są zgodne z ewidencją i statystyką handlu zagranicznego. Wielkość obrotów dotyczących wszystkich grupowań wyraża się w jednostkach masy, tj. w kilogramach względnie w jednostkach pochodnych. Jednostki miar oraz ich symbole cyfrowe i literowe wynikają z wykazu jednostek miar obowiązujących w statystyce państwowej.

Z zestawionych w tabeli 6 wartości wynika, że w 2011 roku surowcami o największym udziale w wartości importu (procenty w nawiasach oznaczają udział w ogólnej wartości importu surowców mineralnych) były:

• w grupie surowców energetycznych: ropa naftowa (52,76 %), produkty naftowe (17,42 %) i węgiel kamienny (6,30 %) - przy braku danych na temat importu gazu ziemnego (w roku 2005 było to 12,41 % udziału w ogólnej wartości importu surowców mineralnych);
• w grupie surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii żelaza, a więc rudy i koncentraty, złom, surówki, żelazostopy, proszek i związki (4,10 %), surowce i produkty metalurgii aluminium (4,01 %) oraz surowce i produkty metalurgii miedzi (2,12 %);
• w grupie surowców chemicznych: surowce potasu - nawozy potasowe i związki potasu (1,16 %), nawozy azotowe i wieloskładnikowe (1,16 %), oraz fosfor (0,93 %);
• w grupie surowców skalnych: kamienie bloczne i łamane (1,06 %), materiały ogniotrwałe (0,35 %) oraz cement (0,28 %) i materiały izolacyjne (0,27 %).

Wartość importu wyżej wymienionych surowców stanowiła 91,92 % całkowitej wartości importu surowców w 2011 roku.

W ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych w 2011 roku największy udział miały natomiast:

• w grupie surowców energetycznych: produkty naftowe (22,24 %), koks i półkoks (15,22 %), oraz węgiel kamienny (6,37 %) - w tym energetyczny 3,96 % i koksowy 2,41 %;
• spośród surowców metalicznych: surowce i produkty metalurgii miedzi (18,22 %), w tym miedź rafinowana – 15,97 %; srebro (7,68 %) oraz żelazo i żelazostopy (7,04 %);
• w grupie surowców chemicznych: nawozy azotowe i wieloskładnikowe (4,77 %), sól i związki sodu (1,45 %) oraz siarka (0,56 %);
• w grupie surowców skalnych: materiały izolacyjne (1,43 %), gips (0,44 %) oraz materiały ogniotrwałe (0,40 %).

Udział wymienionych wyżej surowców w całkowitej wartości polskiego eksportu surowców w 2011 roku stanowił 85,82 %.

Kierunki importu i eksportu dla 4 podstawowych grup surowców w 2011 roku przedstawiono w tabeli 7, zestawiając po 25 krajów będących głównymi partnerami handlowymi Polski.

Z przedstawionych danych wynika, że największy pod względem wartości był eksport polskich surowców mineralnych do Niemiec (14 284 401 tys. PLN, czyli 26,72 %), a następnie do Czech (8,66 %) i Wielkiej Brytanii (7,85 %). Wartość sprzedanych do tych krajów towarów wyniosła 23 115 275 tys. PLN i stanowiła 43,23 % ogólnej wartości eksportu surowców mineralnych z Polski w 2011 roku. Pozycje wszystkich trzech krajów nie zmieniły się w stosunku do roku 2010.

Największy udział w ogólnej wartości importu surowców do Polski w 2011 roku miała Rosja, z której sprowadzono surowców mineralnych i półproduktów za sumę 57 604 798 tys. PLN, co stanowiło 57,53 % ogólnej wartości. Drugie miejsce zajęły Niemcy (7,87 %), natomiast na trzeciej pozycji znalazła się Norwegia (4,78 %). Podobnie jak w przypadku eksportu miejsca trzech pierwszych krajów nie zmieniły się w porównaniu z rokiem 2010. Łączny import towarów z tych krajów stanowił 70,18 % ogólnej wartości importu i wyniósł 70 268 969 tys. PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, iż proporcje te uległyby nieznacznej zmianie, gdyby wziąć pod uwagę dane dotyczące importu gazu ziemnego do Polski.

Opracował: Marcin Tymiński