Prace PIG - Tom 182 (2005)

SERIA WĘGLANOWA DEWONU I KARBONU W POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI BLOKU GÓRNOŚLĄSKIEGO

Marek NARKIEWICZ

Państwowy Instytut Geologiczny ,ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Abstrakt. Badaniami objęto profile głębokich otworów wykonanych w podłożu Karpat zewnętrznych i zapadliska przedkarpackiego, między Cieszynem a Rajbrotem. W niższej części serii węglanowej (dewon środkowy i fran) formalnie ustanowiono trzy formacje, w obrębie których wyróżniono cztery ogniwa. Natomiast wyżej, w słabiej rozpoznanej części profilu, wyróżniono osiem jednostek nieformalnych różnej rangi. Opisane wydzielenia zostały zdefiniowane głównie na podstawie badań reperowego profilu otworu Goczałkowice IG 1 oraz otworów z rejonów Lachowic i Tarnawy. Korelacja litostratygraficzna między otworami Goczałkowice IG 1 i Krasna 1 koło Cieszyna dowodzi przekraczającego ułożenia serii węglanowej na podłożu staropaleozoicznym i prekambryjskim. Na podstawie obserwacji sedymentologicznych i interpretacji facjalnych wyróżniono szereg systemów depozycyjnych, wśród których największy udział ma platforma i rampa węglanowa, natomiast mniejszy — szelf węglanowy, wapienno-ilasty, ilasto-węglanowy i klastyczno-węglanowy, a także klastyki przybrzeżne. Wyniki badań potwierdzają tendencję do spłycania się środowisk depozycji ku południowi, w kierunku wewnętrznych części podkarpackiego wyniesienia bloku Brunovistulicum. Okresowo, zwłaszcza w środkowym dewonie i franie, mogły panować warunki lądowe, udokumentowane przez obecność, odpowiednio, poziomów paleogleb i erozji subaeralnej. W dewonie i najniższym karbonie dolnym profilu Goczałkowice IG 1 wyróżniono 12 cykli transgresywno-regresywnych (T-R). Partie transgresywne cykli T-R są z reguły bardziej czytelne od ich części regresywnych. Do rzadkich przejawów regresji wymuszonej należy obniżenie się poziomu morza we franie (późnym?) zapisane w postaci poziomów emersji i erozji subaeralnej. Na podstawie wyników wcześniejszych badań biostratygraficznych oraz porównań regionalnych wyznaczono przypuszczalny przebieg granic pięter dewońskich, a także granicy dewonu z karbonem. Strop serii węglanowej jest silnie diachroniczny w zakresie dewon górny– wizen środkowy . Koniec rozwoju wczesnokarbońskiej platformy węglanowej wiązał się najprawdopodobniej z reżimem ogólnie regresywnym, w warunkach zróżnicowanych pionowych ruchów blokowych przed wypiętrzeniem późnowizeńskim. Seria węglanowa uległa wówczas obocznie zróżnicowanej erozji, miejscami obejmującej do 500–700 m osadów. Proces ten zachodził przy udziale zjawisk krasu powierzchniowego i podziemnego. Po etapie erozji nastąpiła sedymentacja fliszowych utworów „kulmu” warstw malinowickich i zalaskich w późnym wizenie (zachód) lub wczesnym namurze (wschód). Tektoniczny mechanizm wypiętrzenia mógł być związany z utworzeniem się wyniesienia frontalnego na przedpolu morawsko-śląskiego segmentu orogenu waryscyjskiego. Omawiana seria węglanowa przedłuża się ku SW w rejonie Moraw. Stosunek do głębszego podłoża, charakter i następstwo systemów depozycyjnych, a nawet szczegóły rozwoju sedymentacji wykazują daleko idące analogie z odpowiednikami rozpoznanymi z obszaru Polski.

Słowa kluczowe: facje węglanowe, tektonika blokowa, stratygrafia, dewon, karbon dolny, blok górnośląski.