Kamień łamany i bloczny

2021

Zasoby i wydobycie

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych według stanu na koniec 2021 r. wyniosły 11 615,44 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku wielkość zasobów zwiększyła się o 94,00 mln t, czyli o 0,82%. Ilość złóż wzrosła z 741 w roku 2020 do 746 w roku bieżącym, przy czym zmiany objęły zatwierdzenie dokumentacji 6 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 1 złoża skreślonego w roku 2020. Najliczniej reprezentowane są złoża skał osadowych: 544 (69,6% ogólnej liczby złóż). Liczba udokumentowanych złóż skał magmowych wynosi 176 (22,5% całkowitej liczby złóż), a skał metamorficznych – 62 (7,7% całkowitej liczby złóż). Przy czym w kilkunastu złożach występuje więcej niż jeden typ litologiczny kopaliny.

Udokumentowane zasoby geologiczne bilansowe skał osadowych stanowią 47,6% całej grupy (5 521,71 mln t), skał magmowych – 39,8% (4 625,18 mln t), skał metamorficznych – 12,6% (1 468,55 mln t). Podobnie jak w roku ubiegłym najintensywniej przyrosły zasoby skał magmowych (przyrost o 61,09 mln t, tj. o 1,34%), głównie za sprawą przyrostu zasobów złóż granitu i porfiru. Zasoby skał metamorficznych i osadowych zwiększyły się odpowiednio o 21,62 mln t (o 1,49%) i o 11,30 mln t (o 0,21%) – w tym przypadku najistotniejsze są przyrosty zasobów złóż gnejsów i piaskowców.

Około 54,1% zasobów geologicznych bilansowych omawianej grupy kopalin, tj. 6 285,15 mln t, obejmuje 312 złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 198 złóż rozpoznanych szczegółowo, o zasobach 2 611,55 mln t (22,5% ogółu zasobów), i 47 złóż rozpoznanych wstępnie, o zasobach 1 778,73 mln t (15,3% ogółu zasobów). Zasoby 189 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 940,01 mln t i stanowią 8,1% całych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2021 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych zwiększyła się w stosunku do poprzedniego roku o 54,81 mln t (wzrost o 1,5%) i wyniosła 3 733,92 mln t. Zmiany zasobów przemysłowych związane były z opracowaniem nowych projektów zagospodarowania złóż (pzz) i dodatków do pzz, a także z wydobyciem i ze stratami.

Powiększenie zasobów geologicznych bilansowych w 2021 r. w złożach kamieni łamanych i blocznych związane było z udokumentowaniem nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów. Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu (łączny przyrost o 127,71 mln t): złoże piaskowca Lipowica II-1 (przyrost 37,62 mln t), złoże gnejsu Doboszowice (29,28 mln t), złoże granitu Wieśnica (21,58 mln t), złoże wapienia i dolomitu Józefka (15,09 mln t), złoże piaskowca Szufnarowa (10,25 mln t), złoże wapienia Celiny I (6,10 mln t), złoże dolomitu Libiąż (3,47 mln t), złoże granitu Barcz I (3,20 mln t) oraz złoża Bysina 2, Męcina, Skrzydlna 3 i Ulanica-Wólka (łącznie 1,12 mln t);
• włączenia do bilansu 6 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 79,06 mln t – złoże granitu Gniewków II (51,00 mln t), złoże porfiru Olszyny I (20,68 mln t), złoże piaskowca Zbylutów 1 (6,21 mln t), złoże piaskowca Żeliszów I (0,64 mln t), złoże piaskowca Pilichowice XI (0,30 mln t) oraz złoże łupka menilitowego Ulanica-Wólka 1 (0,23 mln t);
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów oraz bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż – łącznie wzrost o 4,26 mln t.

Zmniejszenie zasobów geologicznych bilansowych w 2021 r. w złożach kamieni łamanych i blocznych spowodowane było:

• prowadzonym wydobyciem (79,12 mln t);
• zmianą granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów oraz dokładniejszym rozpoznaniem złóż (łączny ubytek 23,36 mln t) – złoże granitu Gniewków (ubytek 9,19 mln t), złoże wapienia Łagów II (5,77 mln t), złoże piaskowca Zbylutów (5,22 mln t), złoże wapienia Nielepice (1,99 mln t), złoże wpienia i dolomitu Nowy Staw (0,61 mln t) oraz złoże dolomitu Nowa Wioska (0,58 mln t);
• skreśleniem z krajowego bilansu złoża wapienia Szczukowskie Górki 2 (ubytek 8,08 mln t) oraz dwóch złóż piaskowca – Męcina 1 i Śmiłów-Sasal (łączny ubytek 0,43 mln t);
• aktualizacją i przeliczeniem zasobów, lepszym rozpoznaniem złóż oraz rozliczeniem strat wydobywczych – łączny ubytek 6,07 mln t.

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2021 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło wielkość 79,12 mln t i było wyższe o 2,56 mln t w porównaniu do roku ubiegłego (wzrost o 3,34%). W największych ilościach wydobywane są skały osadowe – wapienie i dolomity (łącznie 35,35 mln t, udział 44,68% w ogólnym wydobyciu) oraz piaskowce (9,36 mln t, udział 11,83% w ogólnym wydobyciu). Spośród skał magmowych w największej ilości wydobywane są granity (10,39 mln t, udział 13,13% w ogólnym wydobyciu), bazalty (7,04 mln t, udział 8,90% w ogólnym wydobyciu) i melafiry (3,82, udział 4,83% w ogólnym wydobyciu). Skały metamorficzne nie odgrywają istotnej roli w wydobyciu skał litych (łącznie 7,62 mln t, udział 9,63% w ogólnym wydobyciu). W porównaniu do roku 2020 wydobycie skał osadowych zwiększyło się o 4,71% (2,03 mln t), a skał metamorficznych – o 8,65% (0,61 mln t). Wielkość wydobycia skał magmowych zmniejszyła się o 0,32% (0,08 mln t), przy czym spadek ten objął wyłącznie wydobycie melafirów i porfirów.

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw: dolnośląskiego (40,33% krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych; 264 złoża i 52,1% krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego (34,19% krajowego wydobycia tego surowca; 142 złoża i 21,3% krajowych zasobów). Kolejne miejsce zajmuje województwo małopolskie z udziałem w krajowym wydobyciu na poziomie 11,87% (103 złoża i 11,0% krajowych zasobów) i dalej województwa: śląskie (5,60% udziału w krajowym wydobyciu), opolskie (4,18% udziału w krajowym wydobyciu), podkarpackie (3,18% udziału w krajowym wydobyciu) i łódzkie (0,60% udziału w krajowym wydobyciu). Łączny udział pozostałych województw (lubelskie i mazowieckie) w krajowym wydobyciu nieznacznie przekracza 0,05%.

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również podczas eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów (Pole Szczerców), należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto: 2,43 tys. t głazów narzutowych, 7,42 tys. t piaskowców i kwarcytów oraz 658,30 tys. t wapieni.

Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycie kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 1989-2021.

 

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie łamane i bloczne – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Zasoby perspektywiczne kamieni łamanych i blocznych zostały oszacowane na około 36 921 mln t, a największe zasoby znajdują się na terenie województw małopolskiego (53,4% ogółu zasobów), świętokrzyskiego (16,4% ogółu zasobów), śląskiego (13,0% ogółu zasobów) i dolnośląskiego (10,7% ogółu zasobów)*. Oszacowane zasoby prognostyczne kamieni łamanych i blocznych wynoszą około 33 208 mln ton, ich występowanie koncentruje się w województwie dolnośląskim (82,3% ogółu zasobów) i śląskim (13,4% ogółu zasobów). Zasoby perspektywiczne i prognostyczne znajdują się głównie w czterech województwach: dolnośląskim, małopolskim, śląskim i świętokrzyskim, co pokrywa się z obecnymi ośrodkami górnictwa tego surowca ze złóż udokumentowanych. Pod względem litologicznym największe zasoby stanowią skały osadowe (32 867 mln t zasobów perspektywicznych i 5 845 mln t zasobów prognostycznych – są to głównie piaskowce, wapienie i dolomity), następnie skały metamorficzne (765 mln t zasobów perspektywicznych oraz 23 905 mln t zasobów prognostycznych – głównie gnejsy) i na koniec – magmowe (3 289 mln t zasobów perspektywicznych oraz 3 458 mln t zasobów prognostycznych i są to głównie granodioryty i granity).

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

* Brzeziński D., Miśkiewicz W., 2020 - „Kamienie łamane i bloczne (crushed and dimension stones), kamienie drogowe i budowlane (road and building stones)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 297-304. PIG-PIB, Warszawa.

2020

Zasoby i wydobycie

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych według stanu na koniec 2020 r. wyniosły 11 521,44 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku wielkość zasobów zmniejszyła się o 21,81 mln t, czyli o 0,19%. Ilość złóż spadła z 742 do 741, przy czym zmiany objęły zatwierdzenie dokumentacji 5 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 3 złóż skreślonych w roku 2019, a także 3 złóż przeniesionych do surowców dla przemysłu cementowego i wapienniczego. Najliczniej reprezentowane są złoża skał osadowych: 542 (69,7% ogólnej ilości złóż). Liczba udokumentowanych złóż skał magmowych wynosi 174 (22,3% całkowitej liczby złóż), a skał metamorficznych – 62 (8,0% całkowitej liczby złóż).

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią 47,8% całej grupy (5 510,41 mln t), skał magmowych – 39,6% (4 564,10 mln t), skał metamorficznych – 12,6% (1 446,93 mln t). W porównaniu do roku ubiegłego najintensywniej przyrosły zasoby skał magmowych (przyrost o 77,50 mln t, tj. o 1,73%), głównie za sprawą przyrostu zasobów złóż granitu i porfiru. Zasoby skał osadowych i metamorficznych zmniejszyły się odpowiednio o 92,04 mln t (o 1,64%) i o 7,27 mln t (o 0,50%).

Około 53,9% zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin, tj. 6 213,74 mln t, obejmuje 316 złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 200 złóż rozpoznanych szczegółowo, o zasobach 2 594,09 mln t (22,5% ogółu zasobów), i 47 złóż rozpoznanych wstępnie, o zasobach 1 778,73 mln t (15,5% ogółu zasobów). Zasoby 178 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 934,87 mln t i stanowią 8,1% całych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2020 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych zmniejszyła się w stosunku do poprzedniego roku o 105,84 mln t (spadek o 3,1%) i wyniosła 3 679,11 mln t. Zmiany zasobów przemysłowych związane były z opracowaniem nowych projektów zagospodarowania złóż (pzz) i dodatków do pzz, a także z wydobyciem i ze stratami.

Zmniejszenie zasobów geologicznych bilansowych w 2020 r. w złożach kamieni łamanych i blocznych spowodowane było:

• zmianą gospodarczego wykorzystania kopalin w 3 złożach o łącznych zasobach 127,09 mln t: złoże dewońskich wapieni, wapieni marglistych i margli Stobiec (92,37 mln t), złoża wapieni jurajskich Raciszyn (25,53 mln t) i Raciszyn II (9,19 mln t) – zasoby tych złóż od roku 2020 stanowią surowiec dla przemysłu cementowego i wapienniczego i zostały omówione w odrębnym rozdziale;
• prowadzonym wydobyciem (76,56 mln t);
• zmianą granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów oraz rozliczeniem zasobów w związku z zakończeniem eksploatacji (łącznie 10,05 mln t) – złoże bazaltu Księginki-Północ (ubytek 3,66 mln t), złoże triasowych wapieni i dolomitów Imielin-Rek (ubytek 3,63 mln t), złoże dolomitu wapnistego oraz marmuru krystalicznego Góra Apla (ubytek 1,65 mln t), złoże wapieni dewońskich Łagów IV (ubytek 0,89 mln t), złoże piaskowców krośnieńskich Miłkowa (ubytek 0,12 mln t) oraz złoże wapieni dewońskich Łagów V (ubytek 0,09 mln t);
• aktualizacją i przeliczeniem zasobów, lepszym rozpoznaniem złóż oraz rozliczeniem strat wydobywczych – łączny ubytek 3,65 mln t;
• skreśleniem z krajowego bilansu złoża piaskowców żarnowieckich Pilichowice I (ubytek 0,04 mln t).

Powiększenie zasobów geologicznych bilansowych związane było z udokumentowaniem nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów. Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu oraz aktualizacji stanu zasobów (łączny przyrost o 145,60 mln t): złoże granitu Zimnik I (przyrost 27,21 mln t), złoże porfiru Zalas (26,39 mln t), złoże triasowych wapieni Szymiszów (20,56 mln t), złoże granitu Goczałków (18,26 mln t), złoże bazaltu Winna Góra (12,28 mln t), złoże granitu Strzeblów II (10,66 mln t), złoże dolomitów i dolomitów wapnistych Komorniki 1 (10,34 mln t), złoże granitu Wieśnica (5,69 mln t), złoże bazaltu Księginki I (3,87 mln t), złoże piaskowców krośnieńskich Porąbka (3,82 mln t), złoże piaskowców magurskich Chomranice (3,07 mln t), złoże bazaltu Sulików (2,92 mln t) oraz złoże wapieni dewońskich Łagów III (0,51 mln t);
• włączenia do bilansu 5 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 47,15 mln t – złoże wapieni dewońskich Krępa (przyrost 33,72 mln t), złoże wapieni dewońskich Nowy Staw II (11,34 mln t), złoże dolomitu wapnistego i marmuru Góra Apla 1 (1,47 mln t), złoże wapieni mioceńskich Smerdyna (0,40 mln t) oraz złoże łupków menilitowych Ulanica-1 (0,23 mln t);
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów oraz bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż – łącznie wzrost o 2,83 mln t.

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2020 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło wielkość 76,56 mln t i było niższe o 2,15 mln t w porównaniu do roku ubiegłego (spadek o 2,73%). W największych ilościach wydobywane są skały osadowe – wapienie i dolomity (udział 44,48% w ogólnym wydobyciu) oraz piaskowce (udział 11,17% w ogólnym wydobyciu). Spośród skał magmowych w największej ilości wydobywane są granity (udział 13,50% w ogólnym wydobyciu), bazalty (udział 8,84% w ogólnym wydobyciu) i melafiry (udział 5,53% w ogólnym wydobyciu). Skały metamorficzne nie odgrywają istotnej roli w wydobyciu skał litych (łączny udział 9,16% w ogólnym wydobyciu). W porównaniu do roku 2019 wydobycie skał osadowych zmniejszyło się o 0,85% (0,37 mln t), a skał metamorficznych – o 7,09% (0,53 mln t). Wielkość wydobycia skał magmowych zmniejszyła się o 4,50% (1,24 mln t) i spadek ten objął praktycznie wszystkie odmiany litologiczne tej grupy (melafiry, gabra, bazalty, porfiry i diabazy).

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw: dolnośląskiego (40,8% krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych; 260 złóż i 51,8% krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego (34,5% krajowego wydobycia tego surowca; 142 złoża i 21,7% krajowych zasobów). Kolejne miejsce zajmuje województwo małopolskie z udziałem w krajowym wydobyciu na poziomie 12,0% (103 złoża i 11,2% krajowych zasobów) i dalej województwa: śląskie (5,0% udziału w krajowym wydobyciu), opolskie (4,2% udziału w krajowym wydobyciu), podkarpackie (2,8% udziału w krajowym wydobyciu) i łódzkie (0,6% udziału w krajowym wydobyciu). Łączny udział pozostałych województw (lubelskie i mazowieckie) w krajowym wydobyciu nie przekracza 0,1%.

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również podczas eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów (Pole Szczerców), należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto: 1,99 tys. t głazów narzutowych, 3,43 tys. t kwarcytów oraz 769,19 tys. t wapieni.

Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycie kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 1989-2020.

 

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie łamane i bloczne – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Zasoby perspektywiczne kamieni łamanych i blocznych zostały oszacowane na około 36 921 mln t, a największe zasoby znajdują się na terenie województw małopolskiego (53,4% ogółu zasobów), świętokrzyskiego (16,4% ogółu zasobów), śląskiego (13,0% ogółu zasobów) i dolnośląskiego (10,7% ogółu zasobów)*. Oszacowane zasoby prognostyczne kamieni łamanych i blocznych wynoszą około 33 208 mln ton, ich występowanie koncentruje się w województwie dolnośląskim (82,3% ogółu zasobów) i śląskim (13,4% ogółu zasobów). Zasoby perspektywiczne i prognostyczne znajdują się głównie w czterech województwach: dolnośląskim, małopolskim, śląskim i świętokrzyskim, co pokrywa się z obecnymi ośrodkami górnictwa tego surowca ze złóż udokumentowanych. Pod względem litologicznym największe zasoby stanowią skały osadowe (32 867 mln t zasobów perspektywicznych i 5 845 mln t zasobów prognostycznych – są to głównie piaskowce, wapienie i dolomity), następnie skały metamorficzne (765 mln t zasobów perspektywicznych oraz 23 905 mln t zasobów prognostycznych – głównie gnejsy) i na koniec – magmowe (3 289 mln t zasobów perspektywicznych oraz 3 458 mln t zasobów prognostycznych i są to głównie granodioryty i granity).

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

* Brzeziński D., Miśkiewicz W., 2020 - „Kamienie łamane i bloczne (crushed and dimension stones), kamienie drogowe i budowlane (road and building stones)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 297-304. PIG-PIB, Warszawa.

2019

Zasoby i wydobycie

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych według stanu na koniec 2019 r. wyniosły 11 543,25 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku wielkość zasobów zwiększyła się o 135,95 mln t, czyli o 1,19%. Ilość złóż wzrosła z 738 do 742, przy czym zmiany objęły zatwierdzenie dokumentacji 7 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 3 złóż, skreślonych w roku 2018. Najliczniej reprezentowane są złoża skał osadowych 543 (69,8% ogólnej ilości złóż). Liczba udokumentowanych złóż skał magmowych wynosi 174 (22,4% całkowitej liczby złóż), a skał metamorficznych – 61 (7,8% całkowitej liczby złóż).

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią 48,5% całej grupy (5 602,46 mln t), skał magmowych – 38,9% (4 486,60 mln t), skał metamorficznych – 12,6% (1 454,19 mln t). W porównaniu do roku ubiegłego najintensywniej przyrosły zasoby skał magmowych (przyrost o 72,84 mln t, tj. o 1,65%) i osadowych (przyrost o 70,77 mln t, tj. o 1,28%) głównie za sprawą przyrostu zasobów złóż gabra, melafiru, piaskowca, wapienia i dolomitu. Zasoby skał metamorficznych zmniejszyły się o 7,67 mln t (o 0,52%).

Około 53,5% zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin, tj. 6 176,67 mln t, obejmuje 316 złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 200 złóż rozpoznanych szczegółowo o zasobach 2 676,58 mln t (23,2% ogółu zasobów) i 47 złóż rozpoznanych wstępnie o zasobach 1 778,73 mln t (15,4% ogółu zasobów). Zasoby 179 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 911,27 mln t i stanowią 7,9% całkowitych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2019 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych zmniejszyła się w stosunku do poprzedniego roku o 57,80 mln t (spadek o 1,6%) i wyniosła 3 573,27 mln t.

Powiększenie zasobów geologicznych bilansowych zawiązane było z udokumentowaniem nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów.

Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu oraz aktualizacji stanu zasobów (łączny przyrost o 76,98 mln t): złoże dewońskich wapieni i dolomitów Jaźwica (32,26 mln t), złoże piaskowców cergowskich Klęczany (28,98 mln t), złoże oksfordzkich chalcedonitów Teofilów (6,77 mln t), złoże dewońskich wapieni Kostomłoty (4,65 mln t), złoże jurajskich wapieni Gumienice II (2,12 mln t), złoże piaskowców krośnieńskich Wysoczany II (1,30 mln t) , złoże marmuru krystalicznego Sławniowice (0,40 mln t), złoże piaskowców krośnieńskich Skorodne (0,24 mln t), złoże piaskowców podmagurskich Męcina (0,23 mln t) oraz złoże łupka menilitowego Ulanica-Wólka (0,04 mln t);
• włączenia do bilansu 7 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 148,73 mln t – złoże gabra Kunów (51,94 mln t), złoże melafiru Tłumaczów-Gajów (47,46 mln t), złoże dewońskich dolomitów i wapieni Komorniki 2 (19,61 mln t), złoże triasowych dolomitów diploporowych Mysłowice-Południe (13,07 mln t), złoże oksfordzkich wapieni, tzw. marmurów „kieleckich” Wola Morawicka 1 (8,85 mln t), złoże górnokredowej opoki wapnistej Jacków (7,62 mln t) oraz złoże piaskowców jurajskich Masłowice IX (0,18 mln t);
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów oraz bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż (5,45 mln t).

Ubytki zasobów bilansowych powstały w wyniku:

• wydobycia 78,71 mln t kamieni łamanych i blocznych;
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów 3 złóż o łącznych zasobach 0,44 mln t: złoże łupków menilitowych Lecka (ubytek 0,29 mln t), złoże piaskowców żarnowieckich Tresta Wesoła (ubytek 0,10 mln t) oraz złoże dolnojurajskich piaskowców Masłowice-pole B (ubytek 0,05 mln t);
• zmiany granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów oraz rozliczenia zasobów w związku z zakończeniem eksploatacji (łącznie 12,14 mln t) – złoże wapieni oksfordzkich Wola Morawicka (ubytek 8,75 mln t), złoże triasowych dolomitów diploporowych Imielin-Północ (ubytek 2,72 mln t), złoże wapieni jurajskich Gołuchów (ubytek 0,52 mln t), złoże dolomitu wapnistego Sławniowice (ubytek 0,11 mln t) oraz złoża piaskowców Szydłówek-Laskowski, Szydłówek Saspol I, Szydłówek-Skopek I oraz Wola Komborska 1 (łączny ubytek 0,04 mln t);
• aktualizacji i przeliczenia zasobów, lepszego rozpoznania złóż oraz rozliczenia strat wydobywczych (łączny ubytek 3,92 mln t).

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2019 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło wielkość 78,71 mln t i było niższe o 2,54 mln t w porównaniu do roku ubiegłego (spadek o 3,13%). W największych ilościach wydobywane są skały osadowe – wapienie i dolomity (udział 43,48% w ogólnym wydobyciu) oraz piaskowce (udział 11,14% w ogólnym wydobyciu). Spośród skał magmowych w największej ilości wydobywane są granity (udział 12,86% w ogólnym wydobyciu) i bazalty (udział 9,20% w ogólnym wydobyciu). Skały metamorficzne nie odgrywają istotnej roli w wydobyciu skał litych (łączny udział 9,59% w ogólnym wydobyciu). W porównaniu do roku 2018 wydobycie skał osadowych zwiększyło się o 1,28% (0,78 mln t), a skał metamorficznych – o 1,73% (0,13 mln t). Wielkość wydobycia skał magmowych zmniejszyła się o 11,11% (3,45 mln t) i spadek ten objął praktycznie wszystkie odmiany litologiczne tej grupy (szczególnie bazalty, porfiry i gabra).

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw: dolnośląskiego (41,7% krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych; 260 złóż i 51,3% krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego (33,3% krajowego wydobycia tego surowca; 140 złóż i 22,2% krajowych zasobów). Kolejne miejsce zajmuje województwo małopolskie z udziałem w krajowym wydobyciu na poziomie 11,7% (103 złoża i 11,0% krajowych zasobów) i dalej województwa: śląskie (4,3% udziału w krajowym wydobyciu), opolskie (4,1% udziału w krajowym wydobyciu), podkarpackie (3,1% udziału w krajowym wydobyciu) i łódzkie (1,7% udziału w krajowym wydobyciu). Łączny udział pozostałych województw w krajowym wydobyciu nie przekracza 0,05%.

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również przy eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów (Pole Szczerców), należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto: 1,42 tys. t głazów narzutowych, 5,88 tys. t kwarcytów oraz 571,69 tys. t wapieni.

Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycie kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 1989-2019.

 

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie łamane i bloczne – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Zasoby perspektywiczne kamieni łamanych i blocznych zostały oszacowane na około 36 921 mln t, a największe zasoby znajdują się na terenie województw małopolskiego (53,4% ogółu zasobów), świętokrzyskiego (16,4% ogółu zasobów), śląskiego (13,0% ogółu zasobów) i dolnośląskiego (10,7% ogółu zasobów)*. Oszacowane zasoby prognostyczne kamieni łamanych i blocznych wynoszą około 33 208 mln ton, ich występowanie koncentruje się w województwie dolnośląskim (82,3% ogółu zasobów) i śląskim (13,4% ogółu zasobów). Zasoby perspektywiczne i prognostyczne znajdują się głównie w czterech województwach: dolnośląskim, małopolskim, śląskim i świętokrzyskim, co pokrywa się z obecnymi ośrodkami górnictwa tego surowca ze złóż udokumentowanych. Pod względem litologicznym największe zasoby stanowią skały osadowe (32 867 mln t zasobów perspektywicznych i 5 845 mln t zasobów prognostycznych – są to głównie piaskowce, wapienie i dolomity), następnie skały metamorficzne (765 mln t zasobów perspektywicznych oraz 23 905 mln t zasobów prognostycznych – głównie gnejsy) i na koniec – magmowe (3 289 mln t zasobów perspektywicznych oraz 3 458 mln t zasobów prognostycznych i są to głównie granodioryty i granity).

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

* Brzeziński D., Miśkiewicz W., 2020 - „Kamienie łamane i bloczne (crushed and dimension stones), kamienie drogowe i budowlane (road and building stones)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 297-304. PIG-PIB, Warszawa.

2018

Grupa kopalin skalnych ujęta w bilansie jako kamienie łamane i bloczne (inaczej: drogowe i budowlane) obejmuje 33 odmiany litologiczne skał magmowych, osadowych i metamorficznych cechujących się określonymi własnościami, które decydują o ich wykorzystaniu gospodarczym. Z kamieni spełniających odpowiednie wymagania produkowane są kruszywa łamane dla drogownictwa, budownictwa i kolejnictwa oraz elementy kamienne dla drogownictwa (kostka, płyty, krawężniki) i budownictwa (bloki, płyty, kamień murowy).

Złoża skał magmowych i metamorficznych występują głównie w południowej części Polski – na terenie województw: dolnośląskiego (bazalty, granity, granodioryty, sjenity, diabazy, gabra, melafiry, porfiry, tufy porfirowe, amfibolity, serpentynity, zieleńce, gnejsy, migmatyty, łupki krystaliczne, marmury), opolskiego (bazalty, granity, gnejsy, marmury) oraz małopolskiego (diabazy, melafiry, porfiry, tufy porfirowe). Znacznie powszechniejsze jest występowanie skał osadowych. Wapienie i dolomity udokumentowano w licznych złożach położonych w obrębie województw: dolnośląskiego, łódzkiego, małopolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego, piaskowce – w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i świętokrzyskim, a wapienie, opoki i margle na terenie województw południowo-wschodniej Polski (lubelskiego i podkarpackiego).

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych, według stanu na koniec 2018 r., wyniosły 11 407,30 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku, wielkość zasobów zwiększyła się o 243,46 mln t, czyli o 2,18%. Ilość złóż wzrosła z 736 do 738, przy czym zmiany objęły zatwierdzenie dokumentacji 5 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 3 złóż skreślonych w roku 2017. Najliczniej reprezentowane są złoża skał osadowych 540 (69,9% ogólnej ilości złóż). Liczba udokumentowanych złóż skał magmowych wynosi 172 (22,3% ogólnej ilości złóż), a skał metamorficznych – 61 (7,9% ogólnej ilości złóż).

Lokalizację złóż kamieni łamanych i blocznych, ze względu na ich zagęszczenie, przedstawiono na dwóch odrębnych mapach, obejmujących południowo-zachodnią i południowo-wschodnią część kraju.

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią 48,5% całej grupy (5 531,68 mln t), skał magmowych – 38,7% (4 413,76 mln t), skał metamorficznych – 12,8% (1 461,86 mln t). W porównaniu do roku ubiegłego najintensywniej przyrosły zasoby skał osadowych, tj. o 272,96 mln t (o 5,19%) głównie za sprawą przyrostu zasobów złóż wapieni, dolomitów i piaskowców. Zasoby skał metamorficznych i magmowych zmniejszyły się odpowiednio o: 22,68 mln t (o 1,53%) oraz 6,82 mln t (o 6,82%).

Około 52,4% zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin tj. 6 184,18 mln t obejmuje 326 złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 200 złóż rozpoznanych szczegółowo o zasobach 2 564,01 mln t (22,5% ogółu zasobów) i 47 złóż rozpoznanych wstępnie o zasobach 1 778,73 mln t (15,6% ogółu zasobów). Zasoby 165 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 880,39 mln t i stanowią 7,7% całych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2018 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych wzrosła, w stosunku do poprzedniego roku, o 117,23 mln t (wzrost o 3,3%) osiągając poziom 3 631,07 mln t.

Powiększenie zasobów geologicznych bilansowych zawiązane było z udokumentowaniem nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów.

Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu (łączny przyrost zasobów 314,83 mln t): złoże wapienia Szymiszów (109,08 mln t), złoże piaskowca Lipowica II-1 (95,27 mln t), złoże dolomitu Żelatowa (17,34 mln t), złoże piaskowca Braciszów (14,42 mln t), złoże dolomitu Laskowa Góra (14,18 mln t), złoże granitu Żółkiewka IV (12,82 mln t), złoże dolomitu Wszachów I (9,58 mln t), złoże wapienia Łagów V (7,78 mln t), złoże gabra Słupiec-Dębówka (7,63 mln t), złoże wapienia i dolomitu Nowy Staw (4,89 mln t), złoże dolomitu Skała I (3,78 mln t), złoże piaskowca Skorodne (2,87 mln t), złoże piaskowca Górka-Mucharz (2,68 mln t), złoże piaskowca kwarcytowego Dziewiątle (1,71 mln t), złoże piaskowca Barcice 2 (1,17 mln t), złoże piaskowca Porąbka (0,83 mln t), złoże diabazu Niedźwiedzia Góra (0,74 mln t), złoże bazaltu Góra Trupień (0,43 mln t), złoże wapienia Bolechowice (0,32 mln t) oraz złoże piaskowca Śmiłów 5 (0,07 mln t);
• włączenia do bilansu 5 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 36,79 mln t – złoża wapienia: Wola Morawicka Południe (34,20 mln t), Sławno I (0,50 mln t), Trakt Kamioński III (0,39 mln t), złoże piaskowca Poznachowice Górne (1,29 mln t) oraz złoże łupka menilitowego Siedliska-Grzebyk 2 (0,40 mln t);
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów oraz bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż (przyrost na poziomie 11,24 mln t).

Ubytki zasobów bilansowych powstały w wyniku:

• wydobycia 81,25 mln t kamieni łamanych i blocznych;
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów 3 złóż o łącznych zasobach 19,83 mln t: złoże dolomitu Radkowice-Podwole (ubytek 19,80 mln t), złoże piaskowca Sielec IV (ubytek 0,02 mln t) oraz złoże opoki Klimusin (ubytek 0,01 mln t);
• zmiany granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów oraz rozliczenia zasobów w związku z zakończeniem eksploatacji (łącznie 13,79 mln t) – złoże gnejsu Ogorzelec (ubytek 7,17 mln t), złoże piaskowca Barcice (ubytek 4,90 mln t), złoże piaskowca Klęczany (ubytek 0,48 mln t), złoże granitu Gołaszyce (ubytek 0,44 mln t), złoże amfibolitu Ogorzelec (ubytek 0,29 mln t), złoże amfibolitu Ogorzelec I (ubytek 0,24 mln t), złoże granitu i gnejsu Kamienna Góra (ubytek 0,21 mln t) oraz złoże wapienia Skrzelczyce 1 (ubytek 0,08 mln t);
• aktualizacji i przeliczenia zasobów, lepszego rozpoznania złóż oraz rozliczenia strat wydobywczych – łączny ubytek 4,52 mln t.

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2018 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło wielkość 81,25 mln t i było wyższe o 10,46 mln t w porównaniu do roku ubiegłego (wzrost o 14,78%). W największych ilościach wydobywane są skały osadowe – wapienie i dolomity (udział 41,68% w ogólnym wydobyciu) oraz piaskowce (udział 10,42% w ogólnym wydobyciu). Spośród skał magmowych w największej ilości wydobywane są granity i bazalty (udział 24,45% w ogólnym wydobyciu). Skały metamorficzne nie odgrywają istotnej roli w wydobyciu skał litych (łączny udział 9,13% w ogólnym wydobyciu). Trzeba jednak dodać, że ich udział w ogólnym wydobyciu w ostatnich latach stopniowo zwiększa się. W porównaniu do roku 2017 wydobycie skał osadowych zwiększyło się o 12,97% (4,91 mln t), a skał magmowych – o 12,58% (3,47 mln t). Wielkość wydobycia skał metamorficznych zwiększyła się o 39,00% (2,08 mln t), głównie za sprawą zwiększenia wydobycia migmatytów, amfibolitów i gnejsów. Spośród kamieni łamanych i blocznych największy wzrost eksploatacji nastąpił w przypadku wapienia (wzrost o 2,21 mln t), dolomitu (wzrost o 1,98 mln t), bazaltu (wzrost o 1,43 mln t), migmatytu (wzrost o 0,88 mln t), melafiru (wzrost o 0,86 mln t), granitu (wzrost o 0,75 mln t), amfibolitu (wzrost o 0,66 mln t) oraz piaskowca (wzrost o 0,64 mln t). Wyraźny spadek wydobycia odnotowano w przypadku sjenitu (spadek o 0,14 mln t) oraz granodiorytu (spadek o 0,13 mln t).

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw: dolnośląskiego, którego udział wynosi 44,0% krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych (258 złóż i 51,3% krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego o udziale 32,7% w wydobyciu tego surowca (139 złóż i 22,1% krajowych zasobów). Kolejne miejsce zajmuje województwo małopolskie z udziałem w krajowym wydobyciu na poziomie 10,4% (103 złoża i 10,9% krajowych zasobów) i dalej województwa: śląskie (4,2% udział w krajowym wydobyciu), opolskie (4,0% udział w krajowym wydobyciu), podkarpackie (3,0% udział w krajowym wydobyciu) i łódzkie (1,6% udział w krajowym wydobyciu). Udział pozostałych województw w krajowym wydobyciu nie przekracza 0,1%.

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również przy eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów (Pole Szczerców), należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto: 2,97 tys. t głazów narzutowych, 5,33 tys. t kwarcytów oraz 113,65 tys. t wapieni.

Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycie kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 1989-2018.

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie łamane i bloczne – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

2017

Grupa kopalin skalnych ujęta w bilansie jako kamienie łamane i bloczne (inaczej: drogowe i budowlane) obejmuje 33 odmiany litologiczne skał magmowych, osadowych i metamorficznych cechujących się określonymi własnościami, które decydują o ich wykorzystaniu gospodarczym. Z kamieni spełniających odpowiednie wymagania produkowane są kruszywa łamane dla drogownictwa, budownictwa i kolejnictwa oraz elementy kamienne dla drogownictwa (kostka, płyty, krawężniki) i budownictwa (bloki, płyty, kamień murowy).

Złoża skał magmowych i metamorficznych występują głównie w południowej części Polski – na terenie województw: dolnośląskiego (bazalty, granity, granodioryty, sjenity, diabazy, gabra, melafiry, porfiry, tufy porfirowe, amfibolity, serpentynity, zieleńce, gnejsy, migmatyty, łupki krystaliczne, marmury), opolskiego (bazalty, granity, gnejsy, marmury) oraz małopolskiego (diabazy, melafiry, porfiry, tufy porfirowe). Znacznie powszechniejsze jest występowanie skał osadowych. Wapienie i dolomity udokumentowano w licznych złożach położonych w obrębie województw: dolnośląskiego, łódzkiego, małopolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego, piaskowce – w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i świętokrzyskim, a wapienie, opoki i margle na terenie województw południowo-wschodniej Polski (lubelskiego i podkarpackiego).

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych, według stanu na koniec 2017 r., wyniosły 11 163,84 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku wielkość zasobów zwiększyła się o 243,66 mln t, czyli o 2,23%. Liczba złóż wzrosła z 731 do 736, przy czym zmiany objęły zatwierdzenie dokumentacji 11 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 6 złóż skreślonych w roku 2016. W 2017 r. odwrócił się trend spadkowy przyrostu liczby złóż, trwający nieprzerwanie od 2008 r. Najliczniej reprezentowane są złoża skał osadowych - 536 (69,7% ogólnej liczby złóż). Liczba udokumentowanych złóż skał magmowych wynosi 172 (22,4% ogólnej liczby złóż), a skał metamorficznych – 61 (7,9% ogólnej liczby złóż).

Lokalizację złóż kamieni łamanych i blocznych, ze względu na ich zagęszczenie, przedstawiono na dwóch odrębnych mapach, obejmujących południowo-zachodnią i południowo-wschodnią część kraju.

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią 47,1% całej grupy (5 258,73 mln t), skał magmowych – 39,6% (4 420,57 mln t), skał metamorficznych – 13,3% (1 484,54 mln t). W porównaniu do roku ubiegłego najintensywniej przyrosły zasoby skał osadowych, tj. o 192,17 mln t (3,79%), głównie za sprawą przyrostu zasobów złóż wapieni, dolomitów i piaskowców (łączny przyrost o 123,32 mln t). Zasoby skał magmowych zwiększyły się o 44,17 mln t (1,01%). Zasoby skał metamorficznych nieznacznie zwiększyły się (o 0,49%), w głównej mierze za sprawą powiększenia granic złoża serpentynitu Nasławice (przyrost zasobów tego złoża o 12,64 mln t).

Około 52,4% zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin, tj. 5 851,54 mln t, obejmuje 327 złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 205 złóż rozpoznanych szczegółowo o zasobach 2 675,12 mln t (24,0% ogółu zasobów) i 47 złóż rozpoznanych wstępnie o zasobach 1 778,73 mln t (15,9% ogółu zasobów). Zasoby 157 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 854,45 mln t i stanowią 7,7% całych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2017 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych wzrosła w stosunku do poprzedniego roku o 62,55 mln t (czyli o 1,8%) i osiągnęła poziom 3 513,84 mln t.

Powiększenie zasobów geologicznych bilansowych zawiązane było z udokumentowaniem nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów.

Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu (łączny przyrost zasobów 216,55 mln t): złoże wapienia Szymiszów (49,16 mln t), złoże dolomitu Podleśna (36,65 mln t), złoże granitu Gniewków I (36,02 mln t), złoże granitu Siedlimowice I (32,90 mln t), złoże piaskowca kwarcytowego Wiśniówka (15,30 mln t), złoże serpentynitu Nasławice (12,64 mln t), złoże wapienia dolomitycznego Imielin-Rek (10,11 mln t), złoże melafiru Grzędy (6,18 mln t), złoże wapienia Łagów II (5,41 mln t), złoże sjenitu Kośmin (4,50 mln t), złoże wapienia Łagów V (4,44 mln t), złoże wapienia Sławno (1,39 mln t), złoże wapienia i dolomitu Imielin (1,32 mln t) oraz 5 złóż o łącznym przyroście zasobów 0,52 mln t (złoża: Parszów, Skrzydlna, Skrzydlna 1, Szydłowiec, Żyglin-4);
• włączenia do bilansu 11 nowych złóż o łącznych zasobach 204,68 mln t – złoża wapienia: Morawica III-1 (101,66 mln t) i Stawiany (0,28 mln t), złoża piaskowca: Szufnarowa (30,45 mln t), Iwla-1 (7,38 mln t), Filip 2 (6,88 mln t), Masłowice VIII (0,08 mln t) i Trzemoszna (0,05 mln t), złoża dolomitu: Nowy Staw I (22,81 mln t) i Wszachów III (22,27 mln t), złoże granitu Pokutnik 1 (10,85 mln t) oraz złoże dolomitu i marmuru Góra Apla (1,96 mln t);
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów oraz bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż (przyrost na poziomie 2,61 mln t).

Ubytki zasobów bilansowych powstały w wyniku:

• zmiany granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów (łączny ubytek 76,74 mln t) – złoże wapienia Morawica III (ubytek 48,94 mln t), złoże granitu Pokutnik (ubytek 12,33 mln t), złoże dolomitu Wszachów (ubytek 8,25 mln t), złoże bazaltu Księginki-Północ (ubytek 5,55 mln t), złoże granitu Czernica-Wieś (ubytek 1,17 mln t), złoże wapienia Górki Szczukowskie (ubytek 0,42 mln t) oraz złoże piaskowca Szydłówek (ubytek 0,10 mln t);
• wydobycia 70,79 mln t kamieni łamanych i blocznych;
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów 3 złóż o łącznych zasobach 27,92 mln t: złoże wapienia Czatkowice (ubytek 27,87 mln t wapieni drogowych i budowlanych, w złożu pozostały wapienie dla przemysłu wapienniczego), złoże dolomitu Lipie (ubytek 0,15 mln t) oraz złoże piaskowca Pilichowice IV (ubytek 0,04 mln t);
• aktualizacji i przeliczenia zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych – łączny ubytek 4,72 mln t.

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2017 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło wielkość 70,79 mln t i było wyższe o 11,25 mln t w porównaniu do roku ubiegłego (wzrost o 18,88%). W największych ilościach wydobywane są skały osadowe – wapienie i dolomity (udział 42,32% w ogólnym wydobyciu) oraz piaskowce (10,74% ogólnego wydobycia). Spośród skał magmowych w największej ilości wydobywane są granity i bazalty (24,97% ogólnego wydobycia). Skały metamorficzne nie odgrywały i nie odgrywają istotnej roli w wydobyciu skał litych. Trzeba jednak dodać, że ich udział w ogólnym wydobyciu w ostatnich latach stopniowo zwiększa się. W porównaniu z 2016 r. wydobycie skał osadowych zwiększyło się o 18,35% (5,87 mln t), a skał magmowych – o 19,89% (5,58 mln t). Wielkość wydobycia skał metamorficznych zwiększyła się o 17,57% (0,80 mln t), głównie za sprawą wydobycia migmatytu i amfibolitu. Spośród kamieni łamanych i blocznych największy wzrost eksploatacji nastąpił w przypadku wapienia (wzrost o 2,12 mln t), dolomitu (wzrost o 1,67 mln t), melafiru (wzrost o 1,46 mln t) oraz bazaltu (wzrost o 1,34 mln t).

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw: dolnośląskiego, którego udział wynosi 43,5% krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych (257 złóż i 52,6% krajowych zasobów), oraz świętokrzyskiego, o udziale 34,1% w wydobyciu tego surowca (138 złóż i 22,4% krajowych zasobów). Kolejne miejsce zajmuje województwo małopolskie z udziałem w krajowym wydobyciu na poziomie 10,4% (104 złoża i 11,1% krajowych zasobów).

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również przy eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów (Pole Bełchatów i Pole Szczerców), należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto: 1,93 tys. t głazów narzutowych, 12,12 tys. t kwarcytów oraz 4,96 tys. t wapieni.

Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycie kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 1989-2017.

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie łamane i bloczne – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

2016

Grupa kopalin skalnych ujęta w bilansie jako kamienie łamane i bloczne (inaczej: drogowe i budowlane) obejmuje 33 odmiany skał magmowych, osadowych i metamorficznych cechujących się określonymi własnościami, decydującymi o ich wykorzystaniu gospodarczym. Z kamieni spełniających odpowiednie wymagania produkowane są kruszywa łamane dla drogownictwa, budownictwa i kolejnictwa oraz elementy kamienne dla drogownictwa (kostka, płyty, krawężniki) i budownictwa (bloki, płyty, kamień murowy).

Złoża skał magmowych i metamorficznych występują głównie w południowej części Polski – na terenie województw: dolnośląskiego (bazalty, granity, granodioryty, sjenity, diabazy, gabra, melafiry, porfiry, tufy porfirowe, amfibolity, serpentynity, zieleńce, gnejsy, migmatyty, łupki krystaliczne, marmury), opolskiego (bazalty, granity, gnejsy, marmury) oraz małopolskiego (diabazy, melafiry, porfiry, tufy porfirowe). Znacznie powszechniejsze jest występowanie skał osadowych. Wapienie i dolomity udokumentowano w licznych złożach położonych w obrębie województw: dolnośląskiego, łódzkiego, małopolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego, piaskowce – w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i świętokrzyskim, a wapienie, opoki i margle - na terenie województw południowo-wschodniej Polski (lubelskiego i podkarpackiego).

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych, według stanu na koniec 2016 r., wyniosły 10 920,18 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku wielkość zasobów zwiększyła się o 119,20 mln t, czyli o 1,10%. Liczba złóż spadła z 746 do 731, przy czym zmiany objęły przyjęcie dokumentacji 7 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 22 złóż skreślonych. Od 2008 r. zaznacza się wyraźny spadek dynamiki przyrostu liczby złóż – z poziomu +5,8% w latach 2007 i 2008 przez –0,5% w 2015 r. aż do poziomu –2,0% w 2016 r. Najliczniej reprezentowane są złoża skał osadowych - jest ich 529 (69,5% ogólnej liczby złóż). Liczba udokumentowanych złóż skał magmowych wynosi 172 (22,6% ogólnej liczby złóż), a skał metamorficznych – 60 (7,9% ogólnej liczby złóż).

Lokalizację złóż kamieni łamanych i blocznych, ze względu na ich zagęszczenie, przedstawiono na dwóch odrębnych mapach, obejmujących południowo-zachodnią i południowo-wschodnią część kraju.

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią 46,4% całej grupy (5 066,55 mln t), skał magmowych – 40,1% (4 376,40 mln t), skał metamorficznych – 13,5% (1 477,23 mln t). W porównaniu do roku ubiegłego najintensywniej przyrosły zasoby skał magmowych, tj. o 1,9%, głównie za sprawą przyrostu zasobów złóż granitów (łączny przyrost o 96,71 mln t, czyli o 5,8%). Zasoby skał osadowych zwiększyły się o 0,7%, w głównej mierze za sprawą złóż wapieni i dolomitów (łączny przyrost zasobów o 48,18 mln t, tj. o 1,6%). Zasoby skał metamorficznych nieznacznie zmniejszyły się (spadek o 1,38 mln t, tj. o 0,1%).

Około 51,7% zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin, tj. 5 647,51 mln t, występuje w 330 złożach zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 199 złóż rozpoznanych szczegółowo o zasobach 2 584,38 mln t (23,7% ogółu zasobów) i 47 złóż rozpoznanych wstępnie o zasobach 1 786,98 mln t (16,4% ogółu zasobów). Zasoby 155 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 901,31 mln t i stanowią 8,3% całych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2016 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych wzrosła w stosunku do poprzedniego roku o 69,20 mln t (wzrost o 2,0%) i osiągnęła poziom 3 451,29 mln t.

Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu (łączny przyrost zasobów o 216,34 mln t): złoże granitu Gola Świdnicka (81,53 mln t), złoże dolomitu Kowala Mała (52,28 mln t), złoże wapienia i dolomitu Józefka (19,97 mln t), złoże wapienia Raciszyn (19,65 mln t), złoże granitu Borów (14,23 mln t), złoże piaskowca Klęczany (10,79 mln t), złoże granitu Strzeblów I (5,74 mln t), złoże wapienia Wola Morawicka (4,13 mln t), złoże granitu Kostrza (3,33 mln t), złoże gnejsu i amfibolitu Ogorzelec (3,16 mln t) oraz 2 złoża o łącznym przyroście zasobów 1,54 mln t (złoża: Czernica-Wieś i Rozbark);
• włączenia do bilansu 7 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 3,80 mln t: złoża piaskowców Palcza III (1,76 mln t), Masłowice-pole B (0,08 mln t), Szydłówek-Saspol I (0,02 mln t), złoża wapieni Gołuchów 1 (1,11 mln t), Józefów I (0,11 mln t), złoże łupków menilitowych Ulanica-Wólka (0,26 mln t) oraz złoże głazów narzutowych Chrostkowo Nowe (0,46 mln t);
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów oraz bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż na poziomie 3,86 mln t.

Ubytki zasobów bilansowych powstały w wyniku:

• wydobycia 59,55 mln t kamieni łamanych i blocznych;
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów 6 złóż o łącznych zasobach 21,26 mln t: złoże dolomitu Brzeziny (ubytek 11,95 mln t) – brak możliwości podjęcia eksploatacji z uwagi na konflikt uwarunkowania środowiskowe i planistyczne oraz znaczne zawodnienie złoża, złoże dolomitu Żelazno II (ubytek 7,94 mln t) – anulowanie zasobów ze względu na brak możliwości zmiany koncesji eksploatacyjnej po wydzieleniu tego złoża ze złoża Żelazno I, oraz 4 złoża o łącznych zasobach 1,37 mln t (złoża: Miękinia Wschód, Szczukowskie Górki I, Włochy, Wola Komborska-Działy P. II);
• aktualizacji i przeliczenia zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych – łączny ubytek 4,72 mln t;
• rozliczenia strat wydobywczych – łączny ubytek 7,75 mln t;
• zmiany granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów (łącznie 11,53 mln t) złóż piaskowca Wierchomla (ubytek 9,22 mln t) i Komańcza-Jawornik (ubytek 2,31 mln t).

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2016 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło wielkość 59,55 mln t i było niższe niż w roku poprzednim (spadek o 7,22%, tj. o 4,63 mln t).

W największej ilości wydobywane są skały osadowe – wapienie i dolomity (udział 41,97% w ogólnym wydobyciu) oraz piaskowce (10,61% ogólnego wydobycia). Spośród skał magmowych w największej ilości wydobywane są granity i bazalty (26,99% ogólnego wydobycia). Skały metamorficzne nie odgrywały i nie odgrywają istotnej roli w wydobyciu skał litych. Trzeba jednak dodać, że ich udział w ogólnym wydobyciu w ostatnich latach stopniowo zwiększa się. Dotyczy to przede wszystkim migmatytów, amfibolitów, gnejsów, a także serpentynitów. Wydobycie skał osadowych zmniejszyło się o 7,38% (2,55 mln t), a skał magmowych – o 8,29% (2,08 mln t) w porównaniu z 2015 r. Spośród tych kopalin największy spadek eksploatacji nastąpił w przypadku piaskowców (14%), wapieni i dolomitów (5%) oraz melafirów (30%), porfirów (24%), gabra i bazaltów (odpowiednio 15% i 5%). Wielkość wydobycia skał metamorficznych pozostała na takim samym poziomie jak w roku ubiegłym.

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw: dolnośląskiego, którego udział wynosi 43,1% krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych (256 złóż i 53,2% krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego o udziale 35,7% w wydobyciu tego surowca (136 złóż i 22,0% krajowych zasobów). Kolejne miejsce zajmuje województwo małopolskie z udziałem w krajowym wydobyciu na poziomie 10,3% (105 złóż i 11,6% krajowych zasobów).

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również przy eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów (Pole Bełchatów i Pole Szczerców), należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto: 2,53 tys. t głazów narzutowych, 25,89 tys. t kwarcytów oraz 82,29 tys. t wapieni. W Zakładzie Górniczym Adamów należącym do PAK Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów S.A. wydobyto 0,03 tys. t granitowych głazów narzutowych.

Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycie kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 1989-2016.

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie łamane i bloczne – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

2015

Grupa kopalin skalnych ujęta w bilansie jako kamienie łamane i bloczne (inaczej: drogowe i budowlane) obejmuje 33 odmiany skał magmowych, osadowych i metamorficznych odznaczających się określonymi własnościami, decydującymi o ich wykorzystaniu gospodarczym. Z kamieni spełniających odpowiednie wymagania produkowane są kruszywa łamane wykorzystywane w drogownictwie, budownictwie i kolejnictwie oraz elementy kamienne stosowane w drogownictwie (kostka, płyty, krawężniki) i budownictwie (bloki, płyty, kamień murowy).

Złoża skał magmowych i metamorficznych występują głównie w południowej części Polski – na terenie województw: dolnośląskiego (bazalty, granity, granodioryty, sjenity, diabazy, gabra, melafiry, porfiry, tufy porfirowe, amfibolity, serpentynity, zieleńce, gnejsy, migmatyty, łupki krystaliczne, marmury), opolskiego (bazalty, granity, gnejsy, marmury) oraz małopolskiego (diabazy, melafiry, porfiry, tufy porfirowe). Znacznie powszechniej występują skały osadowe. Wapienie i dolomity udokumentowano w licznych złożach w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, śląskim i świętokrzyskim, piaskowce – w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i świętokrzyskim, a wapienie, opoki i margle - na terenie województw południowo-wschodniej Polski (lubelskiego i podkarpackiego).

Według stanu na koniec 2015 r. geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych wyniosły 10 800,98 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku wielkość zasobów zwiększyła się o 61,84 mln t, czyli o 0,58%. Oznacza to dalsze wyhamowywanie tempa wzrostu zasobów tych surowców (mimo chwilowego przełamania w 2013 r.). Liczba złóż spadła z 750 do 746, przy czym zmiany objęły przyjęcie dokumentacji 10 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 14 złóż skreślonych. Od 2008 r. zaznacza się wyraźny spadek dynamiki przyrostu liczby złóż – z poziomu +5,8% w latach 2007 i 2008, przez +0,4% w 2014 r., aż do –0,5% w roku bieżącym. Najliczniejsze są złoża skał osadowych (533 złoża, 68,6% ogólnej liczby złóż). Liczba udokumentowanych złóż skał magmowych wynosi 180 (23,2% ogólnej ilości złóż), a skał metamorficznych – 64 (8,2% ogólnej ilości złóż).

Lokalizację złóż kamieni łamanych i blocznych, ze względu na ich zagęszczenie, przedstawiono na dwóch odrębnych mapach, obejmujących południowo-zachodnią i południowo-wschodnią część kraju.

W całej grupie kamieni łamanych i blocznych udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią 46,6% (5 029,00 mln t), skał magmowych – 39,7% (4 293,37 mln t), a skał metamorficznych – 13,7% (1 478,61 mln t). Systematycznie wzrasta udział skał osadowych. W porównaniu do ubiegłego roku zasoby skał osadowych zwiększyły się o 0,84%, w głównej mierze za sprawą powiększenia się zasobów złóż wapieni i dolomitów (przyrost o 13,5%). W porównaniu do 2014 r. wzrosły również zasoby skał metamorficznych (o 1,61%, w wyniku przyrostu zasobów złóż gnejsów o 5,9%), natomiast zmniejszyły się zasoby złóż skał magmowych (o 0,08%; dla poszczególnych kopalin od –0,1 do –10,4%) – wyjątek stanowią sjenity, których zasoby przyrosły o 45,1%.

Około 51,2% zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin, czyli 5 526,97 mln t, znajduje się w 331 złożach zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo). Grupa złóż niezagospodarowanych obejmuje 199 złóż rozpoznanych szczegółowo, o zasobach 2 619,18 mln t (24,2% ogółu zasobów), i 47 złóż rozpoznanych wstępnie, o zasobach 1 786,98 mln t (16,5% ogółu zasobów). Zasoby 169 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 867,85 mln t i stanowią 8,0% całkowitych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2015 r. wielkość zasobów przemysłowych złóż kamieni łamanych i blocznych spadła w stosunku do poprzedniego roku o 262,38 mln t (7,2%) i wyniosły one 3 382,09 mln t.

Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu (łączny przyrost zasobów o 203,18 mln t): złoża wapienia i dolomitu Janczyce 1 (67,93 mln t) i Budy (33,77 mln t), złoże gnejsu Pomianów (28,09 mln t), złoże sjenitu Kośmin (24,72 mln t), złoże dolomitu Stare Gliny (21,09 mln t), złoże granodiorytu Łażany II (10,64 mln t), złoże granitu Graniczna II (4,56 mln t), złoże piaskowca Braciszów (3,37 mln t), złoże wapienia Raciszyn II (2,23 mln t), złoże szarogłazu Dębowiec (2,10 mln t), złoże dolomitu Wszachów II (2,09 mln t) oraz 5 złóż o łącznym przyroście zasobów wynoszącym 2,59 mln t (złoża Barcice I, Dąbrowa, Skała I, Tenczyn-Lubień, Trakt Kamioński);
• włączenia do bilansu 10 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 24,29 mln t: złoża piaskowca Komańcza 1 (9,36 mln t), Bieganów II (1,03 mln t), Czaple IV (0,75 mln t), Skorzynice-Wioleta (0,52 mln t) i Wyżne-Podwiszówka (0,17 mln t), złoże kwarcytu Wojtkowa Góra II (2,01 mln t), złoża dolomitu Imielin I (7,20 mln t) i Rozbark (1,45 mln t) oraz złoża wapienia Karsy 1 (1,42 mln t) i Trakt Kamioński II (0,38 mln t);
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów oraz bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż (wzrost o 8,61 mln t).

Ubytki zasobów bilansowych powstały w wyniku:

• wydobycia 64,18 mln t kamieni łamanych i blocznych;
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów 18 złóż o łącznych zasobach 26,84 mln t: złoże granodiorytu i hornfelsu łupkowego Łażany (część zasobów włączona do złoża Łażany II, pozostałe zasoby anulowane z uwagi na złą jakość kopaliny i znaczną miąższość nadkładu - ubytek o 12,54 mln t), złoże wapienia i dolomitu Suków-Borki (brak możliwości podjęcia eksploatacji z uwagi na aktualne i planowane zagospodarowanie terenu złoża i obszarów przyległych - ubytek o 7,78 mln t), złoże melafiru Kamienna Góra (zaniechanie eksploatacji z uwagi na niekorzystne oddziaływanie robót strzałowych na pobliskie sanatorium - ubytek o 1,52 mln t), złoże porfiru Lubawka (zaniechanie eksploatacji z uwagi na konflikt górniczego zagospodarowania terenu z obszarami ochrony przyrody Natura 2000 - ubytek o 1,30 mln t) oraz 14 złóż o łącznych zasobach 3,70 mln t (złoża: Annopol, Barcice 3, Czarne, Futoma, Goworów, Gozdanin, Kłopotno, Lubiechowa I, Parszów I, Podgórze, Przeworno, Przeździedza, Uniegoszcz, Wola Kamborska-Działy);
• aktualizacji i przeliczenia zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych (łączny ubytek o 2,05 mln t);
• zmiany granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów (łącznie 73,86 mln t): złoże wapienia i dolomitu Janczyce (ubytek o 69,69 mln t), złoże wapienia Łagów-Zagościniec (ubytek o 1,46 mln t), złoże piaskowca Czaple (ubytek o 1,30 mln t), złoże bazaltu Ligota Tułowicka (ubytek o 1,25 mln t) oraz złoża piaskowców Walowa Góra i Męcina (łączny ubytek o 0,16 mln t),;
• przekwalifikowania zasobów złóż (łączny ubytek o 7,29 mln t).

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2015 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło 64,18 mln t i było nieznacznie wyższe niż w roku poprzednim (wzrost o 0,15%, tj. o 95 tys. t).

W największej ilości wydobywane są skały osadowe – wapienie i dolomity oraz piaskowce. Spośród skał magmowych najwięcej wydobywa się granitów, bazaltów i melafirów. Skały metamorficzne nie odgrywały i nie odgrywają istotnej roli w eksploatacji skał litych, trzeba jednak dodać, że ich udział w ogólnym wydobyciu w ostatnich latach stopniowo rośnie. Dotyczy to przede wszystkim migmatytów, amfibolitów, gnejsów i serpentynitów. Wydobycie skał osadowych zwiększyło się o 3,18% (1,07 mln t), a skał metamorficznych – o 2,92% (0,13 mln t). Spośród tych kopalin największy wzrost eksploatacji odnotowano w przypadku piaskowców (6%), wapieni i dolomitów (4%) oraz amfibolitów i serpentynitów (odpowiednio 40% i 43%). Zmniejszyło się wydobycie piaskowców kwarcytowych (22%) oraz migmatytów i gnejsów (odpowiednio 20% i 16%). Wydobycie skał magmowych spadło o 4,20%, tj. o 1,10 mln t. W porównaniu do ubiegłego roku zmniejszyło się wydobycie większości kopalin z tej grupy z wyjątkiem sjenitów i granitów, których eksploatacja wzrosła (odpowiednio o 61% i 6%).

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw – dolnośląskiego (42,2% krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych, 272 złoża i 53,1% krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego (34,9% krajowego wydobycia, 137 złóż i 21,9% krajowych zasobów). Kolejne miejsce zajmuje województwo małopolskie (12,1% krajowego wydobycia, 105 złóż i 11,8% krajowych zasobów).

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również w trakcie eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów (Pole Bełchatów i Pole Szczerców), należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto 1,15 tys. t głazów narzutowych, 72,40 tys. t wapieni oraz 37,21 tys. t kwarcytów.

Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycie kamieni łamanych i blocznych w Polsce w latach 1989-2015.

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie łamane i bloczne – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie łamane i bloczne zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

2014

Grupa kopalin skalnych, ujęta w bilansie, jako kamienie łamane i bloczne (bądź drogowe i budowlane), obejmuje 33 odmiany litologiczne skał magmowych, osadowych i metamorficznych cechujących się określonymi własnościami, które decydują o ich wykorzystaniu gospodarczym. Z kamieni spełniających odpowiednie wymagania produkowane są kruszywa łamane dla drogownictwa, budownictwa i kolejnictwa oraz elementy kamienne dla drogownictwa (kostka, płyty, krawężniki) i dla budownictwa (bloki, płyty, kamień murowy).

Złoża skał magmowych i metamorficznych koncentrują się w południowej części Polski – na terenie województw: dolnośląskiego (bazalty, granity, granodioryty, sjenity, diabazy, gabra, melafiry, porfiry, tufy porfirowe, amfibolity, serpentynity, zieleńce, gnejsy, migmatyty, łupki krystaliczne, marmury), opolskiego (bazalty, granity, gnejsy, marmury) oraz małopolskiego (diabazy, melafiry, porfiry, tufy porfirowe). Znacznie powszechniejsze jest występowanie skał osadowych. Wapienie i dolomity udokumentowano w licznych złożach położonych w obrębie województw: dolnośląskiego, łódzkiego, małopolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego, piaskowce – w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i świętokrzyskim, a wapienie, opoki i margle na terenie województw południowo-wschodniej Polski (lubelskiego, podkarpackiego).

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią 46,4 % całej grupy (4 987,16 mln t), skał magmowych – 40,0 % (4 296,74 mln t), skał metamorficznych – 13,6 % (1 455,24 mln t). Systematycznie zwiększa się udział skał osadowych. W porównaniu do roku ubiegłego udział ten zwiększył się o 1,19 % w głównej mierze za sprawą złóż piaskowców kwarcytowych (przyrost zasobów o 17,4 %). Dynamicznie przyrosły zasoby skał metamorficznych tj. o 2,86 % w stosunku do roku ubiegłego (głównie złoża marmurów dolomitycznych – przyrost zasobów tej kopaliny o 26,8 %).

Lokalizację złóż kamieni drogowych i budowlanych, ze względu na ich zagęszczenie, przedstawiono na dwóch odrębnych mapach, dla południowo-zachodniej i południowo-wschodniej części kraju.

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych, według stanu na koniec 2014 r., wyniosły 10 739,13 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku, wielkość zasobów zwiększyła się o 75,63 mln t, czyli o 0,71 %. Oznacza to pogłębianie się niekorzystnej tendencji wyhamowania tempa wzrostu zasobów tych surowców (pomimo chwilowego przełamania w roku 2013). Ilość złóż wzrosła z 747 do 750, przy czym zmiany objęły przyjęcie dokumentacji 6 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 3 złóż skreślonych. Od roku 2008 zaznacza się wyraźny spadek dynamiki przyrostu ilości złóż – z poziomu +5,8 % w roku 2007 i 2008 do poziomu +0,4 % w roku 2014. Najliczniej reprezentowane są złoża skał osadowych 528 (67,7 % ogólnej ilości złóż). Liczba udokumentowanych złóż skał magmowych wynosi 188 (24,1 % ogólnej ilości złóż) a skał metamorficznych – 64 szt. (8,2 % ogólnej ilości złóż).

Około 53,2 % zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin tj. 5 711,71 mln t obejmują 341 złoża zagospodarowane (czynne i eksploatowane okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 199 złóż rozpoznanych szczegółowo (kat. A+B+C₁) o zasobach 2 609,59 mln t (24,3 % ogółu zasobów) i 47 złóż rozpoznanych wstępnie (kat. C₂+D) o zasobach 1 792,75 mln t (16,7 % ogółu zasobów). Zasoby 163 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 625,09 mln t i stanowią około 5,8 % całych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2014 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych wzrosła, w stosunku do poprzedniego roku, o 183,18 mln t (+5,29 %) osiągając poziom 3 644,57 mln t. Od roku 2007 wielkość zasobów przemysłowych systematycznie wzrasta.

Powiększenie zasobów geologicznych bilansowych związane było z udokumentowaniem 6 nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów.

Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu (łączny przyrost zasobów +144,20 mln t): obniżenie spągu złoża marmuru dolomitycznego Ołdrzychowice-Romanowo (+47,00 mln t), zmiana granic poziomych i obniżenie spągu złoża piaskowca kwarcytowego Bukowa Góra (+34,56 mln t), obniżenie spągu złoża dolomitu Piskrzyn (+13,78 mln t), złoże wapieni i dolomitów Radkowice-Podwole – zmiana granic poziomych i pionowych wraz z wyłączeniem części zasobów złoża Radkowice-Podwole Północ (+13,66 mln t), zmiana granic poziomych i obniżenie spągu złoża wapieni Wymysłów (+13,18 mln t), powiększenie obszaru złoża dolomitu Nowa Wioska (+6,15 mln t), zmiana granic złoża wapieni Radzięcin II (+4,43 mln t), zmiana granic złoża bazaltu Krzeniów (+3,72 mln t), zmiana granic złoża bazaltu Lubień (+2,67 mln t), obniżenie spągu złoża piaskowca Skawce (+2,11 mln t), zmiana granic poziomych i pionowych złoża marmuru dolomitycznego Nowy Waliszów-soczewka C (+2,11 mln t), zmiana granic złoża bazaltu Gracze i złoża piaskowca Manasterz (sumaryczny przyrost dla tych złóż: +0,83 mln t),
• włączenia do bilansu 6 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 37,60 mln t – złoża piaskowców: Moszczaniec II (35,51 mln t), Krzeczów (0,65 mln t), Żerkowice I (0,38 mln t), Filip (0,33 mln t), złoże dolomitu i wapienia Godów (0,51 mln t) oraz złoże wapienia Borownia I (0,21 mln t).
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów oraz bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż na poziomie 13,44 mln t. Największe zmiany zanotowano w złożach: dolomitu Imielin-Północ (+7,00 mln t), piaskowca Lipowica II-1 (+2,45 mln t) oraz wapienia Celiny I (+2,02 mln t).

Ubytki zasobów były wynikiem :

• wydobycia 64,08 mln t kamieni łamanych i blocznych,
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów 14 złóż o łącznych zasobach 38,14 mln t: złoże Pustynia Błędowska-blok IV – anulowanie zasobów dolomitów towarzyszących piaskom podsadzkowym ze względu na znaczną niejednorodność przestrzenną, niskie parametry jakościowe i wytrzymałościowe oraz wysoki stopień zwietrzenia kopaliny (ubytek 15,20 mln t), złoże wapieni i dolomitów Łabędziów – zaniechanie eksploatacji ze względu na niską bloczność złoża oraz liczne konflikty zagospodarowania terenu (ubytek 9,07 mln t), złoże wapieni Radkowice-Podwole Północ – całość zasobów włączona do złoża Radkowice-Podwole (ubytek 8,90 mln t), złoże sjenitu Wądroże Wielkie – liczne konflikty zagospodarowania terenu (ubytek 1,79 mln t), złoże bazaltu Kostrza Góra – aktualizacja zasobów oraz zmiana zagospodarowania terenu (ubytek 1,25 mln t) oraz 9 złóż o łącznych zasobach 1,92 mln t (złoża: Lądek-Orłowice, Mystków, Prusice Górne, Radomierzyce, Strzegom-Graniczna, Szydłówek-Skopek, Wałbrzych-Podgórze, Wojtek / Markocice, Zagórze),
• aktualizacji i przeliczenia zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych – łączny ubytek 9,51 mln t,
• przekwalifikowania zasobów złóż – łączny ubytek 3,39 mln t,
• aktualizacji zasobów w wyniku lepszego rozpoznania złóż: piaskowca kwarcytowego Dziewiątle, wapienia Raciszyn II, melafiru Tłumaczów-Gardzień oraz dolomitu Wszachów II – łączny ubytek 0,18 mln t.

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2014 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło wielkość 64,08 mln t i było wyższe o 5,72 mln t niż w roku poprzednim (wzrost na poziomie +9,8 %). Nastąpiło odwrócenie niekorzystnego trendu spadkowego, który pojawił się w latach 2012-2013. Obecna wielkość wydobycia powróciła do poziomu z roku 2010.

W największych ilościach wydobywane są skały osadowe – wapienie i dolomity oraz piaskowce. Spośród skał magmowych w największej ilości wydobywane są granity, bazalty i melafiry. Skały metamorficzne nie odgrywały i nie odgrywają istotnej roli w wydobyciu skał litych. Trzeba jednak dodać, że ich udział w ogólnym wydobyciu w ostatnich latach stopniowo zwiększa się. Dotyczy to przede wszystkim migmatytów, gnejsów, amfibolitów a także serpentynitów. Wydobycie skał magmowych zwiększyło się o 8,7 % (2,09 mln t), skał metamorficznych – o 6,7 % (0,28 mln t), a skał osadowych – o 11,1 % (3,35 mln t). Spadek wielkości wydobycia dotknął jedynie trzy kopaliny: trawertyn, łupek menilitowy oraz migmatyt. Na względnie ustabilizowanym poziomie pozostało wydobycie bazaltów, diabazów, sjenitów, wapieni oraz marmuru dolomitycznego. Spośród omawianych kopalin największy wzrost eksploatacji nastąpił w przypadku opok i wapieni dolomitycznych (odpowiednio 67 % i 49 %). W przypadku granodiorytów, melafirów, porfirów, amfibolitów, gnejsów, serpentynitów i dolomitów wydobycie wzrosło na poziomie 20-25 %.

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw – dolnośląskiego, którego udział wynosi 44,0 % krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych (264 złoża i 53,1 % krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego o udziale 33,5 % w wydobyciu tego surowca (136 złóż i 22,0 % krajowych zasobów). Kolejne miejsce zajmuje województwo małopolskie z udziałem w krajowym wydobyciu na poziomie 11,4 % (107 złóż i 11,8 % krajowych zasobów).

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również przy eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów (Pole Bełchatów i Pole Szczerców), należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto: 1,86 tys. t głazów narzutowych, 77,79 tys. t wapieni oraz 64,95 tys. t kwarcytów. W Zakładzie Górniczym KWB Adamów, należącym do spółki PAK Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów S.A., wydobyto 0,40 tys. t głazów narzutowych.

Na figurze pokazano wielkość zasobów i wydobycie kamieni drogowych i budowlanych w Polsce w latach 1989-2014.

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie drogowe i budowlane przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie drogowe i budowlane – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie drogowe i budowlane zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

2013

Grupa kopalin skalnych, ujęta w bilansie, jako kamienie łamane i bloczne (bądź drogowe i budowlane), obejmuje 33 odmiany litologiczne skał magmowych, osadowych i metamorficznych cechujących się określonymi własnościami, które decydują o ich wykorzystaniu gospodarczym. Z kamieni spełniających odpowiednie wymagania produkowane są kruszywa łamane dla drogownictwa, budownictwa i kolejnictwa oraz elementy kamienne dla drogownictwa (kostka, płyty, krawężniki) i dla budownictwa (bloki, płyty, kamień murowy).

Złoża skał magmowych i metamorficznych koncentrują się w południowej części Polski – na terenie województw: dolnośląskiego (bazalty, granity, granodioryty, sjenity, diabazy, gabra, melafiry, porfiry, tufy porfirowe, amfibolity, serpentynity, zieleńce, gnejsy, migmatyty, łupki krystaliczne, marmury), opolskiego (bazalty, granity, gnejsy, marmury) oraz małopolskiego (diabazy, melafiry, porfiry, tufy porfirowe). Znacznie powszechniejsze jest występowanie skał osadowych. Wapienie i dolomity udokumentowano w licznych złożach położonych w obrębie województw: dolnośląskiego, łódzkiego, małopolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego, piaskowce – w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i świętokrzyskim, a wapienie, opoki i margle na terenie województw południowo-wschodniej Polski (lubelskiego, podkarpackiego).

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią 46,2 % całej grupy, skał magmowych – 40,5 %, skał metamorficznych – 13,3 %. W porównaniu do roku ubiegłego stopniowo zwiększa się udział skał osadowych (+3,21 %) kosztem skał metamorficznych (- 0,45 %) i magmowych (+0,17 %).

Lokalizację złóż kamieni drogowych i budowlanych, ze względu na ich zagęszczenie, przedstawiono na dwóch odrębnych mapach, dla południowo-zachodniej i południowo-wschodniej części kraju.

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych, według stanu na koniec 2013 r., wyniosły 10 663,5 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku, wielkość zasobów zwiększyła się o 154,35 mln t, czyli o 1,47 %. Po raz pierwszy od 2009 r. przełamana została niekorzystna tendencja zmniejszania się tempa wzrostu zasobów tych surowców – w roku 2009 wskaźnik przyrostu zasobów bilansowych wyniósł +6,31 % i od roku 2010 systematycznie spadał, osiągając poziom +0,81% w roku 2012. Ilość złóż wzrosła z 742 do 747, przy czym zmiany objęły przyjęcie dokumentacji 12 nowych złóż oraz nieuwzględnienie w bilansie 7 skreślonych złóż.

Około 51,9 % zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin tj. 5 530,67 mln t obejmują 332 złoża zagospodarowane (czynne i eksploatowane okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 207 złóż rozpoznanych szczegółowo (kat. A+B+C₁) o zasobach 2 675,13 mln t (25,1 % ogółu zasobów) i 48 złóż rozpoznanych wstępnie (kat. C₂+D) o zasobach 1 792,79 mln t (16,8 % ogółu zasobów). Zasoby 160 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 664,91 mln t i stanowią około 6,2 % całych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2013 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych wzrosła, w stosunku do poprzedniego roku, o 69,06 mln t (+2,04 %) osiągając poziom 3 461,39 mln t.

Powiększenie zasobów geologicznych związane było z udokumentowaniem 12 nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów.

Przyrost zasobów bilansowych nastąpił w wyniku:

• powiększenia obszaru złóż lub pogłębienia ich zasięgu (łączny przyrost zasobów +167,46 mln t): zmiana granic poziomych i pionowych złoża wapieni Łagów II (+48,06 mln t), złoże piaskowców Męcina – zmiana granic poziomych i pionowych wraz z włączeniem części zasobów złoża Męcina 1 (+32,05 mln t), obniżenie spągu złoża gabra Braszowice (+26,94 mln t), zmiana granic poziomych i pionowych złoża wapieni i dolomitów Nowy Staw (+25,31 mln t), zmiana granic poziomych złoża dolomitów Wszachów I (+13,12 mln t), korekta granic złoża piaskowców Osielec (+10,20 mln t), zmiana granic poziomych i obniżenie spągu złoża granitów Czernica (+6,34 mln t), obniżenie spągu złoża piaskowców Tenczyn Górny (+3,06 mln t), zmiana granic poziomych złoża bazaltów Wilcza Góra (+1,17 mln t) oraz zmiana granic złóż Imielin, Ogorzelec i Wartowice (sumaryczny przyrost dla tych trzech złóż: +1,20 mln t),
• lepszego rozpoznania budowy geologicznej złóż (łączny przyrost +51,69 mln t): złoże dolomitów Nowa Wioska (+34,93 mln t), złoże bazaltów Lubień (+14,59 mln t), złoże wapieni i dolomitów Budy (+1,71 mln t), złoże dolomitów Dubie (+0,29 mln t) oraz złoże porfirów Zalas (+0,16 mln t),
• włączenia do bilansu 12 nowych złóż o łącznych zasobach wynoszących 48,17 mln t: złoże amfibolitów Lubnów (4,41 mln t), złoże bazaltów Ligota Tułowicka 1 (3,64 mln t), złoża wapieni Chomentów 1 i Trakt Kamioński (odpowiednio 32,64 i 0,07 mln t), złoże margli Węgierka (0,17 mln t) oraz złoża piaskowców: Dąbie IV, Długopole Górne N, Grabowie I, Jabłonica Ruska-Łaski, Kopiec 2, Skawinki, Zagórze III o łącznych zasobach 7,24 mln t.
• bieżącej weryfikacji i aktualizacji zasobów złóż na poziomie 2,47 mln t. Największe zmiany zanotowano w złożach: Tenczyn-Lubień II (+0,66 mln t), Leśna-Brzozy (+0,56 mln t), Raciszyn (+0,18 mln t), Wola Jastrzębska (+0,17 mln t), Grzędy (+0,16 mln t), Morawica III (+0,10 mln t), Krzeniów (+0,10 mln t) oraz Stojewsko (+0,09 mln t).

Ubytki zasobów były wynikiem :

• wydobycia 58,36 mln t kamieni łamanych i blocznych,
• rozliczenia zasobów złóż w związku z wydzieleniem w ich granicach nowych złóż bądź włączeniem części ich zasobów do złóż już istniejących (łączny ubytek 31,60 mln t): złoże granitu Mrowiny I – ubytek 21,64 mln t po wydzieleniu złoża Mrowiny II, złoże piaskowca Śmiłów – ubytek 5,27 mln t po wydzieleniu części zasobów do złoża Śmiłów 1, złoże wapieni Rębielice Królewskie – ubytek 3,50 mln t po wydzieleniu części zasobów do złoża Rębielice Królewskie 1, złoże piaskowca Męcina 1 – ubytek 0,95 mln t po wydzieleniu części zasobów do złoża Męcina, złoże piaskowców Dąbie II – ubytek 0,23 mln t po wydzieleniu części zasobów do złoża Dąbie IV,
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów trzech złóż o łącznych zasobach 15,59 mln t: złoże dolomitów Korzecko – znaczna część złoża znalazła się w granicach rezerwatu przyrody Góra Rzepka oraz planowana jest zabudowa wyrobiska eksploatacyjnego dla celów dydaktycznych (ubytek 11,98 mln t), złoże wapieni Łagów-Piotrów – całość zasobów tj. 3,43 mln t została włączona do złoża Łagów II, złoże amfibolitów Lubiatów – zasoby włączone do złoża Lubiatów 1 (ubytek 0,18 mln t),
• wyznaczenia nowych granic dla złóż: marmuru i dolomitu Sławniowice (–5,35 mln t), wapieni Łagów IV (–1,75 mln t), amfibolitu i gnejsu Ogorzelec (–0,52 mln t), szarogłazów Dębowiec (–0,42 mln t) – łączny ubytek dla ww złóż wyniósł 4,54 mln t,
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeliczenia zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych – łączny ubytek 2,78 mln t,
• aktualizacji zasobów w wyniku lepszego rozpoznania złóż wapieni: Lisowice-Wieś i Radkowice-Podwole Północ, dolomitów: Kowala Mała i Nowa Wioska oraz piaskowców Klikuszowa – łączny ubytek 0,83 mln t,
• przekwalifikowania zasobów złóż: Centawa, Dziewiątle, Imielin-Rek, Kłopotno, Tłumaczów-Gardzień, Wartowice V, Winna Góra, Zbylutów IV – Jan i Żółkiewka IV – łączny ubytek 0,60 mln t.

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2013 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło wielkość 58,36 mln t i było niższe o 5,64 mln t niż w roku poprzednim (spadek na poziomie –8,82%). Nastąpiło wyhamowanie silnego trendu spadkowego, który pojawił się w roku 2012, a obecna wielkość wydobycia zbliżyła się do poziomu z lat 2009-2010. Wydobycie skał magmowych zmniejszyło się o 7,0 %, skał metamorficznych – o 7,9 %, a skał osadowych – o 10,4 %. Największą dynamiką spadku cechowała się eksploatacja: serpentynitów i opok (spadek o około 40 %), bazaltów, gabra, gnejsów i marmuru (spadek o około 18-20 %). Na względnie ustabilizowanym poziomie pozostało wydobycie granitów, marmurów dolomitycznych i migmatytów. Spośród omawianych kopalin wzrost eksploatacji nastąpił w przypadku sjenitów i wapieni dolomitycznych (wzrost o około 37-39 %), granodiorytów (wzrost o około 18 %) oraz melafirów i amfibolitów (wzrost o około 8 %).

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw – dolnośląskiego, którego udział wynosi 44,7 % krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych (262 złoża i 53,3 % krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego o udziale 33,0 % w wydobyciu tego surowca (136 złóż i 21,8 % krajowych zasobów).

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również przy eksploatacji węgla brunatnego. W Zakładzie Górniczym KWB Bełchatów, należącym do spółki PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A., wydobyto: 2,53 tys. t głazów narzutowych, 14,38 tys. t wapieni oraz 29,03 tys. t zlepieńców i piaskowców kwarcytowych. W Zakładzie Górniczym KWB Adamów, należącym do spółki PAK Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów S.A., wydobyto 0,57 tys. t głazów narzutowych.

Na figurze pokazano wielkość zasobów i wydobycie kamieni drogowych i budowlanych w Polsce w latach 1989-2013.

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie drogowe i budowlane przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie drogowe i budowlane – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie drogowe i budowlane zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Opracowali: Dariusz Brzeziński, Wojciech Miśkiewicz

2012

Grupa kopalin skalnych, ujęta w bilansie, jako kamienie łamane i bloczne (bądź drogowe i budowlane), obejmuje 33 odmiany litologiczne skał magmowych, osadowych i metamorficznych cechujących się określonymi własnościami, które decydują o ich wykorzystaniu gospodarczym. Z kamieni spełniających odpowiednie wymagania produkowane są kruszywa łamane dla drogownictwa, budownictwa i kolejnictwa oraz elementy kamienne dla drogownictwa (kostka, płyty, krawężniki) i dla budownictwa (bloki, płyty, kamień murowy).

Złoża skał magmowych i metamorficznych koncentrują się w południowej części Polski – na terenie województw: dolnośląskiego (bazalty, granity, granodioryty, sjenity, diabazy, gabra, melafiry, porfiry, tufy porfirowe, amfibolity, serpentynity, zieleńce, gnejsy, migmatyty, łupki krystaliczne, marmury), opolskiego (bazalty, granity, gnejsy, marmury) oraz małopolskiego (diabazy, melafiry, porfiry, tufy porfirowe). Znacznie powszechniejsze jest występowanie skał osadowych. Wapienie i dolomity udokumentowano w licznych złożach położonych w obrębie województw: dolnośląskiego, łódzkiego, małopolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego, piaskowce – w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i świętokrzyskim, a wapienie, opoki i margle na terenie województw południowo-wschodniej Polski (lubelskiego, podkarpackiego).

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią około 45 % całej grupy, skał magmowych – 41 %, skał metamorficznych – 14 %.

Lokalizację złóż kamieni drogowych i budowlanych, ze względu na ich zagęszczenie, przedstawiono na dwóch odrębnych mapach, dla południowo-zachodniej i południowo-wschodniej części kraju.

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych, według stanu na koniec 2012 r., wyniosły 10 509,15 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku, wielkość zasobów zwiększyła się o 84,18 mln t. Ilość złóż wzrosła z 731 do 742, przy czym zmiany objęły przyjęcie 17 nowych dokumentacji oraz nieuwzględnienie w bilansie 6 skreślonych złóż.

Około 51 % zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin (5 394,91 mln t) obejmują 321 złoża zagospodarowane (czynne i eksploatowane okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajduje się 210 złóż rozpoznanych szczegółowo (kat. A+B+C₁) o zasobach 2 705,85 mln t i 49 złóż rozpoznanych wstępnie (kat. C₂+D) o zasobach 1 777,13 mln t. Zasoby 162 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 631,27 mln t i stanowią około 6 % całych zasobów geologicznych omawianych kopalin.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2012 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych wzrosła, w stosunku do poprzedniego roku, o 20,08 mln t osiągając poziom 3 392,33 mln t.

Powiększenie zasobów geologicznych związane było z udokumentowaniem 17 nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów.

Przyrost zasobów osiągnięto dzięki opracowaniu nowych dokumentacji szarogłazów w złożu Księżyce (24,38 mln t) i Jenków-Północ (1,95 mln t), granitów w złożu Zimnik II (11,08 mln t), amfibolitów w złożu Pagórki Wschodnie (4,64 mln t ) i Lubiatów 1 (2,26 mln t), wapieni w złożu Rębielice Królewskie 1 (4,45 mln t).. Łączny przyrost zasobów udokumentowanych w nowych złożach piaskowców: Barcice 3, Długosz III, Jankowice 6, Skrzydlna 3, Stara Kolonia, Szydłówek III, Śmiłów 8, Wolica VI oraz łupków menilitowych Lecka wyniósł 2,16 mln t. Do bilansu zasobów zostały zaliczone nowe złoża, których zasoby wydzielone zostały z części lub całości złóż już udokumetowanych: granity w złożu Rogoźnica-Północ (44,23 mln t), wapienie w złożu Kodrąb-2 (13,86 mln t) oraz piaskowce w złożu Mystków 1 (0,94 mln t).

Powiększenie zasobów, będące głównie skutkiem poszerzenia granic złóż, nastąpiło w złożach piaskowców: Huczwice (przyrost o 2,08 mln t), Miłkowa (przyrost o 0,31 mln t), Rabe (przyrost o 0,26 mln t), Śmiłów 1 (przyrost o 1,02 mln t), Wola Kamborska-Działy (przyrost o 0,20 mln t) oraz w złożu wapieni Kostomłoty (przyrost o 5,43 mln t) i w złożu dolomitów Komorniki I (przyrost o 4,66 mln t).

W złożu wapieni Celiny I na skutek włączenia całości zasobów złoża Celiny zwiększono zasoby bilansowe o 42,78 mln t. W złożu wapieni Głuchowiec na skutek przeklasyfikowania zasobów, zlikwidowania filara ochronnego i obniżenia spągu złoża nastąpił przyrost zasobów o 9,74 mln t. Na skutek przeklasyfikowania zanotowano przyrost zasobów granitów w złożu Borów (przyrost o 5,53 mln ton) oraz melafirów w złożu Świerki (przyrost o 3,49 mln ton). W kilku złożach udokumentowano dodatkowe zasoby m.in.: szarogłazów w złożu Dębowiec (7,52 mln t), piaskowców w złożu Górka Mucharz (0,84 mln t), dolomitów w złożu Komorniki I (4,66 mln t) i Libiąż (9,74 mln t), amfibolitów w złożu Pagórki Wschodnie (4,92 mln t) oraz melafirów w złożu Świerki (3,50 mln t).

Ubytki zasobów były wynikiem :

• wydobycia – 63,84 mln t,
• rozliczenia zasobów złóż: piaskowców Mystków, granitów Rogoźnica, wapieni i margli Kodrąb w związku z wydzieleniem w ich granicach nowych złóż – łączny ubytek 15,72 mln t,
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów złóż: bazaltów Janowiczki (ubytek 2,49 mln t), wapieni i margli Celiny i włączenia jego zasobów do złoża Celiny I (ubytek 24,51 mln t), piaskowców Kolonia Sławno (ubytek 3,48 mln t) oraz złóż bazaltów Jałowiec, wapieni Kodrąb-N, dolomitów Żurawniki piaskowców: Kopiec 1, Lutowiska, Reczków, Wartowice III,
• przekwalifikowania zasobów bilansowych w złożu dolomitów Kowala Mała, wapieni Radkowice Podwole-Północ oraz granitów w złożu Strzegom Kamieniołom 25/26 – łączny ubytek 10,22 mln t,
• wyznaczenia nowych granic złoża piaskowców Skrzydlna 1 oraz melafirów Tłumaczów-Gardzień – łączny ubytek 0,59 mln t,
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeliczenia zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych.

Wydobycie kamieni łamanych i blocznych w 2012 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło 64,01 mln t i było niższe o 20,57 mln t niż w poprzednim roku. Wydobycie skał magmowych zmniejszyło się o 25 %, skał metamorficznych – o 38 %, a skał osadowych – o 22 %. Największą dynamiką spadku cechowała się eksploatacja: łupków menilitowych (spadek o 84 %), sjenitu (spadek o 60 %), gnejsów (spadek o 50 %), diabazów (spadek o 44 %). Dla pozostałych kopalin odnotowano spadki na poziomie 15-40 %. Na względnie ustabilizowanym poziomie pozostało wydobycie granodiorytów, marmurów i marmurów dolomitycznych. Spośród omawianych kopalin wzrost eksploatacji nastąpił jedynie w przypadku chalcedonitów (wzrost o 34 %) i wapieni dolomitycznych (wzrost o 15 %).

Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw – dolnośląskiego, którego udział wynosi 44 % krajowego wydobycia kamieni łamanych i blocznych (262 złoża i 54 % krajowych zasobów) oraz świętokrzyskiego o udziale 34% (136 złóż i 21 % krajowych zasobów).

Kamienie łamane i bloczne pozyskiwane są również przy eksploatacji węgla brunatnego,. W obrębie pól Bełchatów i Szczerców PGE KWB Bełchatów S.A. wydobyto: 1,07 tys. t głazów narzutowych, 118,21 tys. t wapieni i 59,62 tys. t piaskowców kwarcytowych

Na figurze pokazano wielkość zasobów i wydobycie kamieni drogowych i budowlanych w Polsce w latach 1989-2012.

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie drogowe i budowlane przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie drogowe i budowlane – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie drogowe i budowlane zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Opracował: Dariusz Brzeziński

2011

Kamienie łamane i bloczne (d. kamienie drogowe i budowlane)

Grupa kopalin skalnych, ujęta w bilansie jako kamienie łamane i bloczne (bądź drogowe i budowlane), obejmuje 33 odmiany litologiczne skał magmowych, osadowych i metamorficznych cechujących się określonymi własnościami, które decydują o ich wykorzystaniu gospodarczym. Z kamieni spełniających odpowiednie wymagania produkowane są kruszywa łamane dla drogownictwa, budownictwa i kolejnictwa oraz elementy kamienne dla drogownictwa (kostka, płyty, krawężniki) i dla budownictwa (bloki, płyty, kamień murowy).

Złoża skał magmowych i metamorficznych koncentrują się w południowej części Polski – na terenie województw: dolnośląskiego (bazalty, granity, granodioryty, sjenity, diabazy, gabra, melafiry, porfiry, tufy porfirowe, amfibolity, serpentynity, zieleńce, gnejsy, migmatyty, łupki krystaliczne, marmury), opolskiego (bazalty, granity, gnejsy, marmury) oraz małopolskiego (diabazy, melafiry, porfiry, tufy porfirowe). Znacznie powszechniejsze jest występowanie skał osadowych. Wapienie i dolomity udokumentowano w licznych złożach położonych w obrębie województw: dolnośląskiego, łódzkiego, małopolskiego, śląskiego i świętokrzyskiego, piaskowce – w województwach: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, śląskim i świętokrzyskim, a wapienie, opoki i margle na terenie województw południowo-wschodniej Polski (lubelskiego, podkarpackiego).

Udokumentowane zasoby geologiczne skał osadowych stanowią około 45 % całej grupy, skał magmowych – 41 %, skał metamorficznych – 14 %.

Lokalizację złóż kamieni drogowych i budowlanych, ze względu na ich zagęszczenie, przedstawiono na dwóch odrębnych mapach, dla południowo-zachodniej i południowo-wschodniej części kraju.

Zgodnie z kryteriami bilansowości złóż kopalin (obowiązującymi w okresie 1.01.2002-31.12.2011 r.) oraz granicznymi wartościami parametrów definiujących złoże i jego granice (obowiązującymi od 1.01.2012 r.), kopaliny skalne drogowe i budowlane dokumentowane są do głębokości eksploatacji możliwej systemem odkrywkowym. Dla złóż kamieni budowlanych blocznych, podstawowe znaczenie ma minimalna bloczność geologiczna, określona zależnie od rodzaju skały: 5 % objętości dla marmurów i serpentynitów, 10 % dla sjenitów, gabr, granodiorytów oraz przyjmujących poler wapieni i dolomitów, 20 % dla granitów, tufów, piaskowców oraz wapieni i dolomitów nieprzyjmujących poleru. Dla złóż kamieni drogowych kryteria bilansowości określają również wartości brzeżne dwu parametrów: wytrzymałości na ściskanie (średnio powyżej 80 MPa) i ścieralności w bębnie Los Angeles (do 35 %).

Geologiczne zasoby bilansowe kamieni łamanych i blocznych, według stanu na koniec 2011 r., wyniosły 10 424,97 mln t. W porównaniu ze stanem z poprzedniego roku, wielkość zasobów zwiększyła się o 251,18 mln t. Ilość złóż wzrosła z 707 do 731, przy czym zmiany objęły przyjęcie 26 nowych dokumentacji oraz nieuwzględnienie w bilansie dwóch złóż wykreślonych w 2010 r.

Około 49 % całych zasobów geologicznych omawianej grupy kopalin (5 223,86 mln t) obejmują 315 złoża zagospodarowane (czynne i eksploatowane okresowo). W grupie złóż niezagospodarowanych znajdują się 207 rozpoznane szczegółowo (kat. A+B+C₁) o zasobach 2 801,12 mln t i 49 rozpoznane wstępnie (kat. C₂+D) o zasobach 1 777,13 mln t. Zasoby 160 złóż, w których wydobycie zostało zaniechane, wynoszą 622,87 mln t i stanowią około 6 %.

Stan zasobów geologicznych kamieni łamanych i blocznych oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Kamienie łamane i bloczne - mln t

W 2011 r. wielkość zasobów przemysłowych w złożach kamieni łamanych i blocznych wzrosła, w stosunku do poprzedniego roku, o 190,68 mln t osiągając 3 372,25 mln t.

Powiększenie zasobów geologicznych związane było z udokumentowaniem 26 nowych złóż, poszerzeniem granic złóż istniejących, ich dokładniejszym rozpoznaniem, przeklasyfikowaniem i weryfikacją zasobów.

Przyrost zasobów, osiągnięty dzięki opracowaniu nowych dokumentacji złóż kamieni drogowych i budowlanych oraz przekwalifikowaniu rodzaju kopaliny z wapieni dla przemysłu wapienniczego w złożu Szymiszów, wyniósł łącznie 185,58 mln t. Największy wzrost z tego tytułu dotyczył: granitów w złożu Strzegom II (10,08 mln t), serpentynitów w złożu Jordanów 1 (15,10 mln t), wapieni w złożach: Bratkowszczyzna 1 (44,65 mln t), Szymiszów (23,50 mln t), Maleszowa (13,48 mln t), Szczukowskie Górki 2 (8,81 mln t), Stara Dębowa Wola (2,86 mln t), dolomitów i piaskowców kwarcytowych w złożu Winna Południe (odpowiednio 33,67 mln t i 9,83 mln t) oraz piaskowców w złożach Wola Jastrzębska (9,56 mln t), Głębiec 1 (4,79 mln t), Skrzydlna 2 (2,80 mln t).

Znaczne powiększenie zasobów, będące głównie skutkiem poszerzenia granic złóż, nastąpiło w: Starych Glinach (dolomity, 22,96 mln t), Gębczycach (granit, 19,31 mln t), Wieśnicy (granit, 18,94 mln t), Jurkowicach (dolomity, 15,77 mln t), Doboszowicach (gnejs, 15,48 mln t), Lesznej Górnej (wapienie, 12,61 mln t), Chwałkowie I (granit, 10,47 mln t), Obłaziec – Gahura (piaskowce, 8,96 mln t), Borowie I – kam 49a (granit, 1,50 mln t).

Ubytki zasobów były wynikiem :

• wydobycia – 84,58 mln t,
• rozliczenia zasobów złóż: Skorodne, Głębiec, Wartowice II, Komorniki-Smyki, Jordanów w związku z wydzieleniem w ich granicach nowych złóż – łączny ubytek 13,21 mln t,
• skreślenia z krajowego bilansu zasobów złóż piaskowców: Reczków, Wartowice III, Kopiec 1, Lutowiska oraz bazaltu Jałowiec – łączny ubytek 1,84 mln t,
• przekwalifikowania zasobów bilansowych do pozabilansowych w złożu Bedlno – 1,03 mln t,
• wyznaczenia nowych granic złoża Bieganów i weryfikacją jego budowy – 5,77 mln t,
• dokładniejszego rozpoznania złóż, przeliczenia zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych.

Wydobycie kamieni drogowych i budowlanych w 2011 r., według materiałów przekazanych do bilansu przez użytkowników złóż, osiągnęło 84,58 mln t i było wyższe o 21,35 mln t niż w poprzednim roku. Największą dynamiką wzrostu cechowała się eksploatacja: wapieni (o 71 %), granitów (o 38 %), bazaltu (o 35 %), dolomitów (o 27 %), melafirów (o 26 %) i piaskowców (o 20 %). Górnictwo skalne koncentruje się na obszarze dwóch województw – dolnośląskiego, którego udział wynosi 42 % krajowego wydobycia kamieni drogowych i budowlanych oraz świętokrzyskiego o udziale 34 %.

Kamienie drogowe i budowlane pozyskiwane są również przy eksploatacji węgla brunatnego, ze złóż nieudokumentowanych (tzw. punktów eksploatacyjnych). W obrębie pól Bełchatów i Szczerców PGE KWB Bełchatów SA wydobyto: 5,06 tys. t głazów narzutowych, 193,01 tys. t wapieni i 4,71 tys. t piaskowców kwarcytowych. W KWB Adamów SA wydobyto 1,27 tys. t głazów narzutowych.

Na figurze pokazano wielkość zasobów i wydobycie kamieni drogowych i budowlanych w Polsce w latach 1989-2011.

Dane o wielkości udokumentowanych zasobów i wydobycia poszczególnych typów litologicznych kopalin stosowanych jako kamienie drogowe i budowlane przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Zasoby i wydobycie poszczególnych typów litologicznych skał stosowanych jako kamienie drogowe i budowlane – tys. t

Wielkość zasobów i stan zagospodarowania poszczególnych złóż oraz wielkość wydobycia z podziałem na litologiczne typy skał udokumentowane jako kamienie drogowe i budowlane zestawiono w tabeli 3.

Tabela 3. Wykaz złóż kamieni łamanych i blocznych – tys. t

Opracowała: Elżbieta Tołkanowicz, Krzysztof Żukowski