2024
Informacje ogólne i występowanie
Niniejszy rozdział koncentruje się na analizie złóż wapieni i margli, stanowiących kluczowe surowce dla przemysłu wapienniczego oraz cementowego. Należy zaznaczyć, iż zwięzłe odmiany wapieni, wykorzystywane jako kruszywo drogowe i kamień budowlany, a także wapienie jeziorne (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca, których zastosowania wykraczają poza sektor cementowo-wapienniczy, zostały omówione w odrębnych rozdziałach. Surowce wapiennicze, definiowane jako wapienie o zawartości węglanu wapnia (CaCO3) przekraczającej 90%, znajdują szerokie zastosowania przemysłowe. Odmiany spełniające rygorystyczne kryteria, przede wszystkim chemiczne, są wykorzystywane m.in. w przemyśle chemicznym, metalurgicznym, cukrowniczym, do produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. W przypadku ich wykorzystania jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego konieczne jest ich uzupełnienie surowcami ilastymi. Z kolei wapienie margliste oraz margle, ze względu na swój skład chemiczny, kwalifikują się przede wszystkim jako surowce dla przemysłu cementowego. W tym przypadku dopuszczalna zawartość CaCO3 może być znacznie niższa (poniżej 80%), przy czym kluczowe znaczenie mają zawartości pozostałych składników chemicznych oraz ich wzajemne proporcje.
Surowce cementowo-wapiennicze charakteryzują się relatywnie powszechnym występowaniem w obrębie różnych formacji geologicznych, głównie na obszarze południowej i centralnej Polski. Blisko 60% udokumentowanych zasobów bilansowych stanowią utwory jurajskie. Istotne znaczenie gospodarcze posiadają również wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, podczas gdy utwory prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie odgrywają rolę podrzędną. Większość zasobów bilansowych skupia się w czterech głównych regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W północnej części kraju udokumentowano występowanie wapieni jurajskich w rejonie Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach. Pod względem litologicznym w krajowych zasobach bilansowych dominują złoża wapieni i margli (stanowiące około 40% udokumentowanych zasobów), następnie kolejno: wapienie, margle, margle i kreda, opoki i margle oraz kreda. Złoża opok posiadają marginalne znaczenie gospodarcze.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby i wydobycie
Na koniec roku 2024 udokumentowane geologiczne zasoby bilansowe surowców węglanowych przeznaczonych dla przemysłu cementowego i wapienniczego wynosiły łącznie 18 089,11 mln t. W strukturze tych zasobów 12 593,99 mln t (69,6% ogółu) przypadało na 71 złóż surowców węglanowych dla przemysłu cementowego, natomiast 5 495,12 mln t (30,4% ogółu) obejmowało 134 złoża udokumentowane na potrzeby przemysłu wapienniczego.
W odniesieniu do roku poprzedniego stan zasobów bilansowych surowców dla przemysłu cementowego (wapieni, margli i kredy) uległ zwiększeniu o 237,56 mln t. Na ten dodatni bilans złożyły się następujące czynniki:
- unieważnienie przez Ministra Klimatu i Środowiska decyzji wykreślającej z bilansu krajowego zasoby złoża margli i kredy piszącej Pokrówka (przyrost o 267,89 mln t, surowiec tzw. niski i wysoki do produkcji cementu);
- włączenie do krajowego bilansu nowego złoża oksfordzkich wapieni Gliniany-Stróża 2 (przyrost o 42,04 mln t, surowiec tzw. wysoki do produkcji mączki wapiennej);
- lepsze rozpoznanie złóż i przeklasyfikowanie zasobów, skutkujące przyrostem o łącznej wielkości 0,45 mln t.
Równocześnie odnotowano spadek wielkości zasobów wynikający z:
- eksploatacji prowadzonej w 14 kopalniach, skutkującej ubytkiem zasobów o 25,98 mln t;
- wykreślenia z krajowego bilansu zasobów złoża oksfordzkich wapieni i margli Wieluń (surowiec tzw. wysoki i niezupełny do produkcji cementu) – ubytek 46,54 mln t;
- aktualnej weryfikacji bądź korekt zasobów, dokładniejszego rozpoznania złóż oraz rozliczenia strat wydobywczych, które łącznie wyniosły 0,30 mln t.
W roku 2024 wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zwiększyła się o 35,07 mln t. Do krajowego bilansu zasobów włączono pięć nowych złóż: Celiny I (mioceńskie margliste wapienie litotamniowe do produkcji wapna nawozowego niezawierającego magnezu, kopalina towarzysząca wcześniej udokumentowanym górnojurajskim wapieniom do produkcji kruszyw drogowych, zasoby 36,75 mln t), Plebanka (górnokredowe margle do produkcji nawozów rolniczych, wydzielone ze złoża Żurawce, zasoby 3,66 mln t), Gołąb (górnokredowe opoki i margle do produkcji wapna nawozowego bądź środków wapnujących zawierających magnez, częściowo wydzielone ze złoża Nikodemówka, zasoby 0,82 mln t), Lisowice 2 (górnojurajskie wapienie do produkcji nawozów, stosowane jako dodatek do pasz zwierzęcych oraz jako surowiec do produkcji kruszyw łamanych, zasoby 0,66 mln t) i Wąsosz 2 (górnojurajskie wapienie kredowate do produkcji wapna nawozowego niezawierającego magnezu oraz stosowane jako dodatek do pasz zwierzęcych, częściowo wydzielone ze złoża Wąsosz, zasoby 0,59 mln t). Poszerzono również granice złóż Raciszyn II i Wierzbica, co spowodowało przyrost ich zasobów łącznie o 25,08 mln t. Ponadto odnotowano przyrosty zasobów o 0,36 mln t w wyniku dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania zasobów oraz eksploatacji prowadzonej poza granicami udokumentowania.
Po stronie ubytków znalazły się następujące pozycje:
- eksploatacja prowadzona w 23 czynnych zakładach górniczych, co spowodowało łączny ubytek zasobów o 19,16 mln t;
- aktualizacja granic i zasobów złoża górnojurajskich wapieni Sobków 84, związana z włączeniem części jego obszaru do sąsiedniego złoża Wierzbica – ubytek z tego tytułu wyniósł 12,53 mln t;
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przeklasyfikowanie zasobów oraz straty - łączny ubytek 0,92 mln t;
- wykreślenie z krajowego bilansu zasobów złoża górnojurajskich wapieni płytowych Wąsosz – ubytek 0,25 mln t.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych, tj. czynnych i eksploatowanych okresowo, stanowią 33,7% udokumentowanych zasobów dla przemysłu cementowego oraz 39,0% dla przemysłu wapienniczego. Zasoby przemysłowe wapieni i margli dla przemysłu cementowego zmniejszyły się o 3,59 mln t (tj. o 0,2%) w stosunku do roku 2023 i osiągnęły wielkość 1 840,25 mln t, natomiast zasoby przemysłowe wapieni dla przemysłu wapienniczego zwiększyły się o 16,58 mln t (tj. o 1,5%) w porównaniu z rokiem poprzednim i wyniosły 1 114,55 mln t. Zasoby przemysłowe ustanowione dla złóż zagospodarowanych surowca przeznaczonego dla przemysłu cementowego wyniosły 1 795,06 mln t, co stanowi 42,3% ich udokumentowanych bilansowych zasobów geologicznych (wynoszących 4 242,94 mln t). Dla surowca przeznaczonego dla przemysłu wapienniczego wartości te wynoszą odpowiednio 1 107,25 mln t i 51,6% ich udokumentowanych bilansowych zasobów geologicznych (wynoszących 2 144,14 mln t).
W roku 2024 sumaryczne wydobycie analizowanych surowców mineralnych siągnęło 45,14 mln t, co oznacza spadek o 0,41 mln t (tj. o 0,9%) w porównaniu z rokiem poprzednim. Jest to kolejny rok spadku wielkości wydobycia po niemal nieprzerwanym trendzie wzrostowym, obserwowanym od roku 2014. Wydobycie surowców przeznaczonych dla przemysłu cementowego osiągnęło 25,98 mln t, co oznacza spadek o 0,63 mln t (tj. o 2,4%) w stosunku do roku poprzedniego. W segmencie surowców dla przemysłu wapienniczego wydobycie zwiększyło się o 0,22 mln t (tj. o 1,2%) i wyniosło 19,16 mln t.
Eksploatacja omawianych surowców skalnych od wielu lat koncentruje się w trzech województwach: świętokrzyskim (udział 44,5%; 20,09 mln t krajowego wydobycia), opolskim (19,9%; 8,97 mln t) oraz kujawsko-pomorskim (15,3%; 6,93 mln t). W ostatnich latach odnotowuje się systematyczny wzrost wydobycia w województwach: łódzkim (z udziałem 9,4% w krajowym wydobyciu), lubelskim (4,5%) oraz małopolskim (4,3%).
Do zakładów górniczych o największym wolumenie wydobycia w skali kraju w roku 2024 należały: Barcin-Piechcin-Pakość (15,3% krajowego wydobycia), Trzuskawica (10,1%), Ostrówka (9,2%), Gliniany-Duranów (7,7%) oraz Górażdże (5,6%). Łączny udział tych pięciu kopalni w krajowym rocznym wydobyciu wyniósł 47,9%.
W strukturze surowcowej dla przemysłu cementowego dominują wapienie i margle pozyskiwane łącznie (stanowiące około 65% całkowitego wydobycia tych surowców na ten cel), następnie wapienie (około 25%) oraz kreda (około 10%). Natomiast w zaopatrzeniu surowcowym przemysłu wapienniczego eksploatacja koncentruje się niemal wyłącznie na wapieniach czystych, charakteryzujących się wysoką zawartością węglanu wapnia.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2024.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Stobiec, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Zasoby perspektywiczne wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego szacuje się na około 120 381,03 mln t. Największe koncentracje tych zasobów zlokalizowane są na terenie województwa opolskiego (około 49,8% krajowych zasobów perspektywicznych: triasowe oraz kredowe wapienie i margle) oraz województwa małopolskiego (około 29,9% krajowych zasobów perspektywicznych: triasowe, jurajskie oraz kredowe wapienie i margle)*. Oszacowane zasoby prognostyczne wapieni i margli wynoszą około 6 429,22 mln t, z czego dominująca część przypada na województwo lubelskie (około 68,3% krajowych zasobów prognostycznych: jurajskie oraz kredowe opoki, wapienie i margle) oraz województwo opolskie (około 19,3% krajowych zasobów prognostycznych: jurajskie oraz kredowe wapienie i kreda pisząca). Zarówno zasoby perspektywiczne, jak i prognostyczne występują głównie w pięciu regionach złożowych: opolskim, śląskim, krakowsko-częstochowskim, tomaszowskim i świętokrzyskim. Lokalizacja ta koresponduje z rozmieszczeniem głównych ośrodków produkcji cementu, wapna oraz przemysłowego kamienia wapiennego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
* Brzeziński D., 2020 – „Wapienie i margle przemysłowe – wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego (limestones and marls for cement and lime industry)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 276-281. PIG-PIB, Warszawa.
2023
Informacje ogólne i występowanie
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach. Pod względem litologicznym dominują złoża wapieni i margli (około 41% udokumentowanych zasobów), wapieni (37%), margli (10%), margli i kredy (6%), opoki i margli (2%), kredy (2%). Złoża opok mają podrzędne znaczenie.
Zasoby i wydobycie
Udokumentowane geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2023 r. wyniosły ogółem 17 816,48 mln t, w tym 12 356,43 mln t (69,4% ogółu zasobów) obejmowało 70 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 460,05 mln t (30,6% ogółu zasobów) – 129 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem stan bilansowych zasobów wapieni, margli i kredy udokumentowanych dla potrzeb przemysłu cementowego zmniejszył się o 333,83 mln t. Na ujemny bilans zmian złożyła się suma ubytków, wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 17 kopalniach (26,61 mln t);
- wykreślenia z krajowego bilansu zasobów złoża margli i kredy piszącej Pokrówka (włączenie części nieruchomości gruntowych miejscowości Pokrówka w granice administracyjne miasta Chełm oraz przeznaczenie części tych terenów pod zabudowę przemysłową – ubytek 267,89 mln t);
- aktualizacji granic i zasobów złoża wapieni Suchowola-Kamienna Góra (wydzielenie części obszaru do złoża Suchowola-Kamienna Góra 1, wyłączenie obszaru przyszłego zwałowiska wewnętrznego oraz wyłączenie przyspągowej, zawodnionej części złoża – łączny ubytek 29,25 mln t);
- korekty zasobów złoża wapieni Wieluń (10,40 mln t);
- rozliczenia strat wydobywczych (0,22 mln t);
oraz suma przyrostów wynikających z dokładniejszego rozpoznania złóż i przeklasyfikowania zasobów (łączny przyrost 0,54 mln t).
W 2023 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla potrzeb przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 33,44 mln t, głównie za sprawą:
- wydobycia prowadzonego w 25 czynnych zakładach górniczych – łączny ubytek 18,94 mln t;
- aktualizacji granic i zasobów złoża wapieni Janów (wyłączenie części złoża z przeznaczeniem pod zabudowę przemysłową i mieszkaniową oraz ze względu na konieczność ochrony pośredniej pobliskiego ujęcia wody pitnej – ubytek 17,55 mln t);
- rozliczenia strat wydobywczych (ubytek 1,58 mln t);
- włączenia do bilansu krajowego dwóch nowych złóż wapieni kredowatych niwiskich: Niwiska Dolne 2 (1,43 mln t) i Trębaczew 2 (2,99 mln t);
- dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania zasobów oraz eksploatacji poza granicami udokumentowania – łączny przyrost o 0,21 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 34,9% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 39,2% dla przemysłu wapienniczego. Zasoby przemysłowe wapieni i margli dla przemysłu cementowego zmniejszyły się o 24,54 mln t (tj. o 1,3%) w stosunku do 2022 r. i wyniosły 1 843,84 mln t. Zasoby przemysłowe wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyły się o 58,40 mln t (tj. o 5,1%) w stosunku do roku ubiegłego i wyniosły 1 097.97 mln t. Zasoby przemysłowe, ustanowione dla złóż zagospodarowanych surowca dla przemysłu cementowego, wynoszą 1 798,65 mln t i stanowią 41,8% ich udokumentowanych zasobów geologicznych (4 306,48 mln t), a dla surowca dla przemysłu wapienniczego – odpowiednio 1 093,66 mln t i 51,1% ich udokumentowanych zasobów geologicznych (2 138,89 mln t).
W 2023 r. łączne wydobycie obu omawianych kopalin wyniosło 45,55 mln t, co oznacza spadek o 4,57 mln t (tj. o 9,1%) w stosunku do poprzedniego roku. Jest to pierwszy rok zmiany praktycznie nieprzerwanego trendu wzrostowego, który utrzymywał się od dekady. Wydobycie surowca dla przemysłu cementowego wyniosło 26,61 mln t i w stosunku do poprzedniego roku zmniejszyło się o 3,06 mln t, czyli o 10,3%. Również w przypadku surowca dla przemysłu wapienniczego odnotowano spadek o 1,51 mln t (tj. o 7,4%), do poziomu 18,94 mln t.
Górnictwo skalne omawianych kopalin od wielu lat koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział w krajowym wydobyciu wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego wynosi 45,0% (20,48 mln t), opolskiego – udział 19,7% (8,99 mln t) oraz kujawsko-pomorskiego o udziale 16,3% (7,41 mln t). Od kilku lat systematycznie zwiększa się wydobycie na terenie województwa łódzkiego (9,1% udziału w krajowym wydobyciu), lubelskiego (4,2%) i małopolskiego (4,2%). Największe wolumeny wydobycia w skali kraju odnotowały kopalnie: Barcin-Piechcin-Pakość (16,3% krajowego wydobycia), Trzuskawica (9,9%), Ostrówka (9,8%), Górażdże (8,3%) i Gliniany-Duranów (7,8%) – łącznie te pięć zakładów odpowiada za 52% krajowego rocznego wydobycia. Dla potrzeb przemysłu cementowego w największych ilościach pozyskiwane są równocześnie wapienie i margle (około 65% ogółu wydobycia), w dalszej kolejności wapienie (około 25%) i kreda (około 10%). W przypadku surowca dla przemysłu wapienniczego eksploatacja obejmuje praktycznie tylko czyste wapienie.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2023.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Stobiec, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Zasoby perspektywiczne surowców dla przemysłu cementowego i wapienniczego (wapieni i margli) wynoszą około 120 381,03 mln t, a największe zasoby znajdują się na terenie województwa opolskiego (około 49,8% zasobów, triasowe oraz kredowe wapienie i margle) i województwa małopolskiego (około 29,9% zasobów, triasowe, jurajskie oraz kredowe wapienie i margle)*. Oszacowane zasoby prognostyczne wapieni i margli przemysłowych wynoszą około 6 429,22 mln t, a ich występowanie koncentruje się w województwie lubelskim (około 68,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe opoki, wapienie i margle) i opolskim (około 19,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe wapienie i kreda pisząca). Zasoby perspektywiczne i prognostyczne koncentrują się głównie w pięciu regionach złożowych: opolskim, śląskim, krakowsko-częstochowskim, tomaszowskim i świętokrzyskim – pokrywa się to z obecnymi ośrodkami produkcji cementu i wapna oraz przemysłowego kamienia wapiennego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
* Brzeziński D., 2020 – „Wapienie i margle przemysłowe – wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego (limestones and marls for cement and lime industry)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 276-281. PIG-PIB, Warszawa.
2022
Informacje ogólne i występowanie
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach. Pod względem litologicznym dominują złoża wapieni i margli (około 41% udokumentowanych zasobów), wapieni (37%), margli (10%), margli i kredy (6%), opoki i margli (2%), kredy (2%). Złoża opok mają podrzędne znaczenie.
Zasoby i wydobycie
Udokumentowane geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2022 r. wyniosły ogółem 18 183,75 mln t, w tym 12 690,26 mln t (69,8% ogółu zasobów) obejmowało 70 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 493,49 mln t (30,2% ogółu zasobów) – 128 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zwiększył się o 31,44 mln t. Na dodatni bilans zmian złożyła się suma przyrostów, wynikających z:
- aktualizacji zasobów złoża Barcin-Piechcin-Pakość (wyłącznie dla obszaru Barcin-Piechcin: uproszczenie klasyfikacji zasobów, zniesienie wydzielania zasobów w filarach ochronnych, korekta granic złoża – łączny przyrost o 61,33 mln t);
- dokładniejszego rozpoznania złóż i przeklasyfikowania zasobów (łączny przyrost o 0,40 mln t)
W 2022 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 19,10 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę, były:
- wydobycie z 23 czynnych zakładów górniczych – łączny ubytek 20,45 mln t;
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przeklasyfikowanie zasobów, rozliczenie strat wydobywczych – łączny ubytek 1,11 mln t;
- włączenie do bilansu trzech nowych złóż o łącznych zasobach 2,71 mln t: Drugnia Rządowa II (mioceńskie wapienie litotamniowe), Lisowice i Lisowice I (wapienie oksfordzkie);
- dokładniejsze rozpoznanie złóż oraz eksploatacja poza granicami udokumentowania – łączny przyrost o 0,49 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 34,1% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 39,3% dla przemysłu wapienniczego. Zasoby przemysłowe wapieni i margli dla przemysłu cementowego zmniejszyły się o 29,27 mln t (1,5%) w stosunku do 2021 r. i wyniosły 1 868,38 mln t. Zasoby przemysłowe wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyły się o 20,01 mln t (1,7%) w stosunku do 2021 r. i wyniosły 1 156,37 mln t. Zasoby przemysłowe, ustanowione dla złóż zagospodarowanych surowca dla przemysłu cementowego, wynoszą 1 823,19 mln t i stanowią 42,1% ich udokumentowanych zasobów geologicznych (4 332,78 mln t), a dla surowca dla przemysłu wapienniczego – odpowiednio 1 152,06 mln t i 53,4% ich udokumentowanych zasobów geologicznych (2 159,28 mln t).
W 2022 r. łączne wydobycie obu omawianych kopalin wyniosło 50,12 mln t, co oznacza wzrost o 2,12 mln t w stosunku do poprzedniego roku (wzrost wydobycia o 4,4%). Trend wzrostowy, z różnym nasileniem, utrzymuje się praktycznie nieprzerwanie od dziesięciu lat. Wydobycie surowca dla przemysłu cementowego wyniosło 29,67 mln t i w stosunku do poprzedniego roku zwiększyło się o 1,72 mln t, czyli o 6,1%. Natomiast w przypadku surowca dla przemysłu wapienniczego odnotowano wzrost o 0,40 mln t (tj. o 2,0%), do poziomu 20,45 mln t. Górnictwo skalne omawianych kopalin od wielu lat koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział w krajowym wydobyciu wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego wynosi 43,8% (21,98 mln t), opolskiego – udział 20,1% (10,05 mln t) oraz kujawsko-pomorskiego – udział 15,7% (7,89 mln t). Od kilku lat systematycznie zwiększa się wydobycie na terenie województwa łódzkiego (udział w krajowym wydobyciu – 8,8%), lubelskiego (5,4%) i małopolskiego (4,3%). Dla potrzeb przemysłu cementowego w największych ilościach eksploatowane są równocześnie wapienie i margle (65,3% ogółu wydobycia), w dalszej kolejności wapienie (25,4%) i kreda (9,2%). W przypadku surowca dla przemysłu wapienniczego eksploatacja obejmuje praktycznie tylko czyste wapienie.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2022.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Stobiec, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Zasoby perspektywiczne surowców dla przemysłu cementowego i wapienniczego (wapieni i margli) wynoszą około 120 381,03 mln t, a największe zasoby znajdują się na terenie województwa opolskiego (około 49,8% zasobów, triasowe oraz kredowe wapienie i margle) i województwa małopolskiego (około 29,9% zasobów, triasowe, jurajskie oraz kredowe wapienie i margle)*. Oszacowane zasoby prognostyczne wapieni i margli przemysłowych wynoszą około 6 429,22 mln t, a ich występowanie koncentruje się w województwie lubelskim (około 68,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe opoki, wapienie i margle) i opolskim (około 19,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe wapienie i kreda pisząca). Zasoby perspektywiczne i prognostyczne koncentrują się głównie w pięciu regionach złożowych: opolskim, śląskim, krakowsko-częstochowskim, tomaszowskim i świętokrzyskim – pokrywa się to z obecnymi ośrodkami produkcji cementu i wapna oraz przemysłowego kamienia wapiennego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
* Brzeziński D., 2020 – „Wapienie i margle przemysłowe – wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego (limestones and marls for cement and lime industry)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 276-281. PIG-PIB, Warszawa.
2021
Informacje ogólne i występowanie
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach. Pod względem litologicznym dominują złoża wapieni i margli (około 41% udokumentowanych zasobów), wapieni (około 38% udokumentowanych zasobów) oraz margli i kredy (około 18% udokumentowanych zasobów). Złoża opok mają podrzędne znaczenie.
Zasoby i wydobycie
Udokumentowane geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2021 r. wyniosły 18 171,41 mln t, w tym 12 658,82 mln t (69,7% ogółu zasobów) obejmowało 70 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 512,59 mln t (30,3% ogółu zasobów) – 125 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zmniejszył się o 29,73 mln t. Na ujemny bilans zmian złożyła się suma ubytków, wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 17 kopalniach (27,95 mln t)
- aktualnej weryfikacji bądź korekt zasobów oraz dokładniejszego rozpoznania złóż (łączny ubytek 2,45 mln t);
oraz suma przyrostów, wynikających z dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów, korekt zasobów za rok poprzedni (łączny przyrost o 0,67 mln t).
W 2021 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 19,70 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę, były:
- wydobycie z 23 czynnych zakładów górniczych – łączny ubytek 20,05 mln t;
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przeklasyfikowanie zasobów, rozliczenie strat wydobywczych oraz korekty zasobów za rok poprzedni – łączny ubytek 1,65 mln t;
- włączenie do bilansu zasobów złoża Szczyty II o zasobach 1,80 mln t, gdzie w złożu piasków i żwirów udokumentowano dodatkowo kopalinę towarzyszącą – wapienie oksfordzkie do produkcji wapna nawozowego;
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, korekty zasobów oraz eksploatacja poza granicami udokumentowania – łączny przyrost o 0,20 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 34,0% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 39,6% dla przemysłu wapienniczego. Zasoby przemysłowe wapieni i margli dla przemysłu cementowego zmniejszyły się o 29,83 mln t (1,5%) w stosunku do 2020 r. i wyniosły 1 897,65 mln t. Zasoby przemysłowe wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyły się o 12,31 mln t (1,0%) w stosunku do 2020 r. i wyniosły 1 176,38 mln t. Zasoby przemysłowe ustanowione dla złóż zagospodarowanych surowca dla przemysłu cementowego wynoszą 1 852,46 mln t i stanowią 43,1% ich udokumentowanych zasobów geologicznych (4 301,33 mln t), a dla surowca dla przemysłu wapienniczego – odpowiednio 1 172,07 mln t i 53,7% udokumentowanych zasobów geologicznych (2 180,96 mln t).
W 2021 r. łączne wydobycie obu omawianych kopalin wyniosło 48,00 mln t, co oznacza wzrost o 0,52 mln t w stosunku do poprzedniego roku (wzrost wydobycia o 1,1%). Wydobycie surowca dla przemysłu cementowego wyniosło 27,95 mln t i w stosunku do poprzedniego roku zmniejszyło się o 0,36 mln t, czyli o 1,3%. Natomiast w przypadku surowca dla przemysłu wapienniczego odnotowano wzrost wydobycia o 0,88 mln t (tj. o 4,6%) do poziomu 20,05 mln t. Górnictwo skalne omawianych kopalin od wielu lat koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział w krajowym wydobyciu wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego wynosi 45,0% (21,58 mln t), opolskiego – udział 19,8% (9,52 mln t) oraz kujawsko-pomorskiego – udział 15,2% (7,29 mln t). W roku 2021 postępowało intensyfikowanie działalności górniczej na terenie województwa łódzkiego – wydobycie osiągnęło tu poziom 4,22 mln t (8,8% udziału w krajowym wydobyciu obu surowców). Znaczny wzrost wydobycia odnotowano również na terenie województwa małopolskiego – w roku 2021 eksploatowano tam wyłącznie surowiec dla przemysłu wapienniczego – wydobycie wyniosło 2,06 mln t, co stanowiło 4,3% krajowego wydobycia obu omawianych kopalin.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2021.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Stobiec, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Zasoby perspektywiczne surowców dla przemysłu cementowego i wapienniczego (wapieni i margli) wynoszą około 120 381,03 mln t, a największe zasoby znajdują się na terenie województwa opolskiego (około 49,8% zasobów, triasowe oraz kredowe wapienie i margle) i województwa małopolskiego (około 29,9% zasobów, triasowe, jurajskie oraz kredowe wapienie i margle)*. Oszacowane zasoby prognostyczne wapieni i margli przemysłowych wynoszą około 6 429,22 mln t, a ich występowanie koncentruje się w województwie lubelskim (około 68,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe opoki, wapienie i margle) i opolskim (około 19,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe wapienie i kreda pisząca). Zasoby perspektywiczne i prognostyczne koncentrują się głównie w pięciu regionach złożowych: opolskim, śląskim, krakowsko-częstochowskim, tomaszowskim i świętokrzyskim – pokrywa się to z obecnymi ośrodkami produkcji cementu i wapna oraz przemysłowego kamienia wapiennego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
* Brzeziński D., 2020 – „Wapienie i margle przemysłowe – wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego (limestones and marls for cement and lime industry)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 276-281. PIG-PIB, Warszawa.
2020
Informacje ogólne i występowanie
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach. Pod względem litologicznym dominują złoża wapieni i margli (około 41% udokumentowanych zasobów), wapieni (około 38% udokumentowanych zasobów) oraz margli i kredy (około 18% udokumentowanych zasobów). Złoża opok mają podrzędne znaczenie.
Zasoby i wydobycie
Udokumentowane geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2020 r. wyniosły ogółem 18 220,84 mln t, w tym 12 688,55 mln t (69,6% ogółu zasobów) w 70 złożach udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 532,29 mln t (30,4% ogółu zasobów) w 124 złożach dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zmniejszył się o 6,23 mln t. Na ujemny bilans zmian złożyła się suma ubytków, wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 18 kopalniach (28,32 mln t);
- rozliczenia zasobów złoża górnokredowych margli Rejowiec I po zmianie jego północnej granicy (ubytek 11,13 mln t);
- aktualnej weryfikacji bądź korekt zasobów oraz dokładniejszego rozpoznania złóż (łączny ubytek 1,75 mln t);
oraz suma przyrostów, wynikających z:
- dokładniejszego rozpoznania złóż, przeklasyfikowania i przeliczenia zasobów, korekt zasobów za rok poprzedni oraz przekroczenia eksploatacją granic udokumentowania (łączny przyrost o 24,06 mln t);
- włączenia do bilansu surowców dla przemysłu cementowego nowego złoża dewońskich wapieni marglistych i margli Stobiec (pierwotnie udokumentowanego jako złoże kamieni łamanych i blocznych) o zasobach 10,90 mln t.
W 2020 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zwiększyła się o 96,87 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę, były:
- włączenie do bilansu 4 nowych złóż o łącznych zasobach 116,65 mln t: złoże dewońskich wapieni marglistych i margli Stobiec (59,44 mln t, pierwotnie udokumentowane jako złoże kamieni łamanych i blocznych), złoża oksfordzkich wapieni Raciszyn oraz Raciszyn II (odpowiednio 44,07 mln t i 12,92 mln t, obydwa pierwotnie udokumentowane jako złoża kamieni łamanych i blocznych), złoże triasowych wapieni Świbie-Goj (0,23 mln t);
- dokładniejsze rozpoznanie złóż oraz przeklasyfikowanie zasobów – łączny przyrost o 0,17 mln t;
- wydobycie z 26 czynnych zakładów górniczych – łączny ubytek 19,17 mln t;
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przeklasyfikowanie zasobów, rozliczenie strat wydobywczych oraz korekty zasobów za rok poprzedni – łączny ubytek 0,80 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 34,1% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 38,3% dla przemysłu wapienniczego.
Zasoby przemysłowe wapieni i margli dla przemysłu cementowego zmniejszyły się o 93,12 mln t (4,6%) w stosunku do 2019 r. i wyniosły 1 927,47 mln t. Zasoby przemysłowe wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyły się o 11,20 mln t (0,9%) w stosunku do 2019 r. i wyniosły 1 188,69 mln t. Zasoby przemysłowe ustanowione dla zasobów złóż zagospodarowanych surowca dla przemysłu cementowego wynoszą 4 331,06 mln t i stanowią 43,5% ich udokumentowanych zasobów geologicznych, a dla surowca dla przemysłu wapienniczego – odpowiednio 2 216,52 mln t i 55,9%.
W 2020 roku wydobycie surowca dla przemysłu cementowego wyniosło 28,32 mln t i w stosunku do poprzedniego roku wzrosło o 0,13 mln t, czyli o 0,5%. Natomiast w przypadku surowca dla przemysłu wapienniczego odnotowano spadek wydobycia o 0,10 mln t (tj. o 0,5%). Eksploatacja tego surowca w roku 2020 zamknęła się liczbą 19,17 mln t. Górnictwo skalne omawianych kopalin od wielu lat koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział w krajowym wydobyciu wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego wynosi 46,6% (21,19 mln t), opolskiego – udział 20,4% (9,70 mln t) oraz kujawsko-pomorskiego – udział 15,5% (7,34 mln t). W roku 2020 należy odnotować zintensyfikowanie działalności górniczej na terenie województwa łódzkiego – osiągnęło ono blisko 9-procentowy udział w krajowym wydobyciu surowca (4,08 mln t). W 2020 r. wydobycie obu omawianych kopalin wyniosło 47,48 mln t, co oznacza wzrost o 0,03 mln t w stosunku do poprzedniego roku (wzrost wydobycia surowca dla przemysłu cementowego o 0,13 mln t, a surowca dla przemysłu wapienniczego – spadek o 0,10 mln t w porównaniu do poprzedniego roku).
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2020.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Zasoby perspektywiczne surowców dla przemysłu cementowego i wapienniczego (wapieni i margli) wynoszą około 120 381,03 mln t, a największe zasoby znajdują się na terenie województwa opolskiego (około 49,8% zasobów, triasowe oraz kredowe wapienie i margle) i województwa małopolskiego (około 29,9% zasobów, triasowe, jurajskie oraz kredowe wapienie i margle)*. Oszacowane zasoby prognostyczne wapieni i margli przemysłowych wynoszą około 6 429,22 mln t, a ich występowanie koncentruje się w województwie lubelskim (około 68,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe opoki, wapienie i margle) i opolskim (około 19,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe wapienie i kreda pisząca). Zasoby perspektywiczne i prognostyczne koncentrują się głównie w pięciu regionach złożowych: opolskim, śląskim, krakowsko-częstochowskim, tomaszowskim i świętokrzyskim – pokrywa się to z obecnymi ośrodkami produkcji cementu i wapna oraz przemysłowego kamienia wapiennego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
* Brzeziński D., 2020 – „Wapienie i margle przemysłowe – wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego (limestones and marls for cement and lime industry)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 276-281. PIG-PIB, Warszawa.
2019
Informacje ogólne i występowanie
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Zasoby i wydobycie
Udokumentowane geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2019 r. wyniosły ogółem 18 130,21 mln t, w tym 12 694,79 mln t (70,0% ogółu zasobów) obejmowało 69 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 435,42 mln t (30,0%) 120 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem, stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zmniejszył się o 29,13 mln t, a ilość złóż nie zmieniła się w porównaniu do roku ubiegłego. Na ujemny bilans zmian złożyła się suma przyrostów, wynikających z:
- dokładniejszego rozpoznania złóż oraz przeklasyfikowanie zasobów (łączny przyrost o 0,43 mln t),;
oraz suma ubytków, wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 19 kopalniach (28,19 mln t),
- aktualnej weryfikacji bądź korekt zasobów, dokładniejszego rozpoznania złóż oraz rozliczenia strat wydobywczych (łączny ubytek 1,38 mln t).
W 2019 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 13,96 mln t, a liczba złóż nie zmieniła się w porównaniu do roku ubiegłego. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę były:
- wydobycie z 23 czynnych zakładów górniczych – ubytek 19,27 mln t;
- dokładniejsze rozpoznanie złoża, korekta granic, przeklasyfikowanie zasobów, przekroczenie eksploatacją granic udokumentowania oraz korekty zasobów za rok poprzedni – łączny przyrost 5,74 mln t;
- przekwalifikowanie zasobów – ubytek około 0,25 mln t;
- rozliczenia strat wydobywczych – łączny ubytek 0,17 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 34,2% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 38,3% dla przemysłu wapienniczego.
Zasoby przemysłowe wapieni i margli dla przemysłu cementowego wzrosły o 7,59 mln t (0,4%) w stosunku do 2018 r. i wyniosły 2 020,59 mln t. Zasoby przemysłowe wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyły się o 17,14 mln t (1,4%) w stosunku do 2018 r. i wyniosły 1 199,89 mln t.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział wynosi 46,8% krajowego wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego, opolskiego – udział 20,7% oraz na terenie województwa kujawsko-pomorskiego o udziale 15,6%. Wydobycie obu omawianych kopalin osiągnęło w 2019 r. wielkość 47,45 mln t, co oznacza wzrost wydobycia o 0,46 mln t w stosunku do poprzedniego roku. Przyczynił się do tego wzrost wydobycia wapieni dla przemysłu wapienniczego o 0,49 mln t, natomiast wydobycie surowca dla przemysłu cementowego zanotowało spadek o 0,03 mln t w porównaniu do poprzedniego roku. Największy wzrost wydobycia wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego odnotowano na terenie województw: opolskiego (wzrost o 0,25 mln t), świętokrzyskiego (wzrost o 0,15 mln t) i małopolskiego (wzrost o 0,09 mln t). Pozostałe województwa tj. łódzkie i mazowieckie odnotowały niewielki wzrost a województwa dolnośląskie i lubelskie – spadek wydobycia. Przyrost wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego zanotowano na terenie województwa łódzkiego (wzrost o 0,46 mln t), świętokrzyskiego (wzrost o 0,28 mln t) oraz dolnośląskiego (wzrost o 0,05 mln t) – pozostałe województwa tj. kujawsko-pomorskie, lubelskie, opolskie i śląskie odnotowały spadek wydobycia (łącznie o 0,82 mln t).
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2019.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Zasoby perspektywiczne surowców dla przemysłu cementowego i wapienniczego (wapieni i margli) wynoszą około 120 381,03 mln t, a największe zasoby znajdują się na terenie województwa opolskiego (około 49,8% zasobów, triasowe oraz kredowe wapienie i margle) i województwa małopolskiego (około 29,9% zasobów, triasowe, jurajskie oraz kredowe wapienie i margle)*. Oszacowane zasoby prognostyczne wapieni i margli przemysłowych wynoszą około 6 429,22 mln t, a ich występowanie koncentruje się w województwie lubelskim (około 68,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe opoki, wapienie i margle) i opolskim (około 19,3% zasobów, jurajskie oraz kredowe wapienie i kreda pisząca). Zasoby perspektywiczne i prognostyczne koncentrują się głównie w pięciu regionach złożowych: opolskim, śląskim, krakowsko-częstochowskim, tomaszowskim i świętokrzyskim – pokrywa się to z obecnymi ośrodkami produkcji cementu i wapna oraz przemysłowego kamienia wapiennego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
* Brzeziński D., 2020 – „Wapienie i margle przemysłowe – wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego (limestones and marls for cement and lime industry)”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 276-281. PIG-PIB, Warszawa.
2018
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2018 r. wyniosły ogółem 18 173,30 mln t, w tym 12 723,92 mln t (70,0%) obejmowało 69 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 449,38 mln t (30,0%) 120 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem, stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zmniejszył się o 30,48 mln t, a ilość złóż zmniejszyła się o skreślone z krajowego bilansu zasobów w roku 2017 złoże Góra Siewierska. Na ujemny bilans zmian złożyła się suma przyrostów, wynikających z:
- aktualizacji zasobów złoża wapieni Działoszyn-Trębaczew, po włączeniu do granic złoża obszaru zwałowiska wewnętrznego (przyrost o 9,98 mln t);
- dokładniejszego rozpoznania złóż oraz przeklasyfikowanie zasobów (łączny przyrost o 0,48 mln t);
oraz suma ubytków, wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 19 kopalniach (28,21 mln t);
- przeklasyfikowania zasobów (łączny ubytek 11,99 mln t);
- aktualnej weryfikacji bądź korekt zasobów, dokładniejszego rozpoznania złóż oraz rozliczenia strat wydobywczych (łączny ubytek 0,74 mln t).
W 2018 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 36,40 mln t, a liczba złóż zwiększyła się do poziomu 120 (skreślone z krajowego bilansu zasobów w roku 2017 złoże Łagów oraz dwa nowe złoża Wapiennik Lisowice III i Wapiennik Lisowice IV). Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę były:
- wydobycie z 22 czynnych zakładów górniczych – ubytek 18,78 mln t;
- przekwalifikowanie zasobów – ubytek około 24,14 mln t;
- dokładniejsze rozpoznanie złóż oraz korekty zasobów za rok poprzedni – łączny ubytek 0,68 mln t;
- rozliczenia strat wydobywczych – łączny ubytek 0,08 mln t;
- aktualizacja zasobów złoża wapieni Wierzbica po poszerzeniu jego granic w kierunku północnym oraz południowym – przyrost 5,53 mln t;
- udokumentowanie dwóch nowych złóż wapieni: Wapiennik Lisowice III oraz Wapiennik Lisowice IV – łączny przyrost 0,96 mln t
- dokładniejsze rozpoznanie złoża, przeklasyfikowanie zasobów, przekroczenie eksploatacją granic udokumentowania oraz korekty zasobów za rok poprzedni – łączny przyrost 0,78 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 34,3% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 37,1% dla przemysłu wapienniczego.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział wynosi 46,3% krajowego wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego, opolskiego – udział 20,7% oraz na terenie województwa kujawsko-pomorskiego o udziale 16,7%. Wydobycie obu omawianych kopalin osiągnęło w 2018 r. wielkość 46,99 mln t, co oznacza wzrost wydobycia o 3,72 mln t w stosunku do poprzedniego roku. W głównej mierze przyczynił się do tego wzrost wydobycia wapieni dla przemysłu cementowego o 3,03 mln t, natomiast wydobycie surowca dla przemysłu wapienniczego zanotowało wzrost o 0,69 mln t w porównaniu do poprzedniego roku. Największy wzrost wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego odnotowano na terenie województw: opolskiego (wzrost o 1,99 mln t), kujawsko-pomorskiego (wzrost o 1,25 mln t), świętokrzyskiego (wzrost o 0,48 mln t). Dla pozostałych województw (dolnośląskie, lubelskie, śląskie) wzrost wydobycia wyniósł łącznie 0,11 mln t. Jedynie na terenie województwa łódzkiego wydobycie tego surowca spadło o 0,63 mln t. Przyrost wydobycia wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego zanotowano na terenie województw: świętokrzyskiego (wzrost o 0,65 mln t) oraz małopolskiego, łódzkiego i lubelskiego (łączny wzrost o 0,11 mln t) – pozostałe województwa tj. dolnośląskie, mazowieckie i opolskie odnotowały spadek wydobycia (łącznie o 0,07 mln t).
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2018.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
2017
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2017 r. wyniosły ogółem 18 240,18 mln t, w tym 12 754,40 mln t (69,9%) obejmowało 70 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 485,78 mln t (30,1%) 119 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zmniejszył się o 51,69 mln t. W porównaniu do roku poprzedniego liczba złóż nie zmieniła się. Na ujemny bilans zmian złożyła się suma przyrostów wynikających z:
- aktualnej weryfikacji i przeliczenia zasobów złóż oraz przekroczenia eksploatacją granic udokumentowania (około 0,24 mln t)
oraz suma ubytków wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 18 kopalniach (25,19 mln t);
- aktualnej weryfikacji bądź korekt zasobów, dokładniejszego rozpoznania złóż oraz rozliczenia strat wydobywczych (około 3,65 mln t);
- skreślenia z krajowego bilansu zasobów złoża wapieni Góra Siewierska (23,10 mln t).
W 2017 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 40,87 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę, były:
- wydobycie z 19 czynnych zakładów górniczych – ubytek 18,09 mln t;
- skreślenie z krajowego bilansu zasobów złoża wapieni Łagów, w związku ze stwierdzonymi konfliktami środowiskowymi i planistycznymi – łączny ubytek 20,55 mln t;
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przekwalifikowanie i przeliczenie zasobów oraz rozliczenie strat wydobywczych – ubytek około 0,29 mln t;
- rozliczenie wydobycia i aktualizacja zasobów złoża wapieni Sulejów po przeprowadzonej kwalifikacji wartości parametrów definiujących złoże i jego granice – ubytek około 6,14 mln t;
- aktualizacja zasobów złoża Zakącie po wydzieleniu złoża Zakącie 1 – ubytek 0,18 mln t;
- rozliczenie wydobycia i aktualizacja zasobów złoża wapieni Czatkowice po zmianie granic złoża, wyłączeniu zasobów pozabilansowych oraz rezygnacji z wydzielania w złożu wapieni skrzemieniałych, tzw. rogowców – przyrost około 3,95 mln t;
- udokumentowanie nowego złoża margli Zakącie 1 – łączny przyrost 0,19 mln t;
- aktualna weryfikacja i przeliczenie zasobów, przekroczenie eksploatacją granic udokumentowania oraz dokładniejsze rozpoznanie złóż – przyrost około 0,24 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 33,5% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 32,2% dla przemysłu wapienniczego.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział w krajowym wydobyciu wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego wynosi 47,7%, opolskiego – udział 17,9% – oraz na terenie województwa kujawsko-pomorskiego o udziale 15,3%. Wydobycie obu omawianych kopalin w 2017 r. osiągnęło wielkość 43,28 mln t, co oznacza wzrost wydobycia o 0,97 mln t w stosunku do poprzedniego roku. W głównej mierze przyczynił się do tego wzrost wydobycia wapieni dla przemysłu wapienniczego o 0,63 mln t, natomiast wydobycie surowca dla przemysłu cementowego zanotowało wzrost o 0,34 mln t. Wzrost wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego odnotowano na terenie województw: lubelskiego (11%), świętokrzyskiego (5%) i kujawsko-pomorskiego (2%). Na terenie pozostałych województw wydobycie tego surowca spadło (dolnośląskie – o 55%, opolskie – o 9%, śląskie – o 6% i łódzkie – o 1%). Największą dynamikę wzrostu wydobycia wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego zanotowano na terenie województwa opolskiego (9%) i świętokrzyskiego (5%) – pozostałe województwa odnotowały spadek wydobycia.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2017.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
2016
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane, jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Wapienie stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego trzeba wzbogacić surowcami ilastymi. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważna jest natomiast zawartość innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2016 r. wyniosły ogółem 18 332,74 mln t, w tym 12 806,09 mln t (69,9%) obejmowało 70 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 526,65 mln t (30,1%) 118 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zmniejszył się o 26,78 mln t. W porównaniu do 2015 r. liczba złóż nie zmieniła się. Na ujemny bilans zmian złożyła się suma przyrostów wynikających z:
- aktualnej weryfikacji i przeliczenia zasobów złóż (około 0,22 mln t)
oraz suma ubytków wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 18 kopalniach (24,85 mln t);
- aktualnej weryfikacji bądź korekt zasobów, dokładniejszego rozpoznania złóż oraz rozliczenia strat wydobywczych (około 2,15 mln t).
W 2016 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 38,17 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę, były:
- wydobycie z 18 czynnych zakładów górniczych – ubytek 17,46 mln t;
- skreślenie z krajowego bilansu zasobów złoża Ostrówka i Ołowianka – łączny ubytek 251,98 mln t;
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przekwalifikowanie i przeliczenie zasobów oraz rozliczenie strat wydobywczych – ubytek około 0,52 mln t;
- aktualizacja zasobów złoża wapieni Trzuskawica po wyłączeniu wyeksploatowanego fragmentu złoża – ubytek około 14,88 mln t;
- udokumentowanie nowych złóż wapieni: Ostrówka i Sudół – łączny przyrost 218,84 mln t;
- poszerzenie granic i aktualizacja zasobów złoża Ołowianka-1 – łączny przyrost 27,76 mln t;
- aktualna weryfikacja zasobów oraz lepsze rozpoznanie złóż – łączny przyrost ok. 0,07 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 33,6% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 32,2% dla przemysłu wapienniczego.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział wynosi 46,6% krajowego wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego, opolskiego – udział 18,6% oraz na terenie województwa kujawsko-pomorskiego o udziale 15,3%. Wydobycie obu omawianych kopalin w 2016 r. osiągnęło wielkość 42,31 mln t, co oznacza spadek wydobycia o 0,79 mln t w stosunku do poprzedniego roku. W głównej mierze przyczynił się do tego spadek wydobycia wapieni dla przemysłu wapienniczego (o 1,19 mln t), natomiast wydobycie surowca dla przemysłu cementowego zanotowało wzrost (o 0,40 mln t) w porównaniu do poprzedniego roku. Największą dynamikę spadku wydobycia wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego zanotowano na terenie województwa łódzkiego (48%), małopolskiego (9%), opolskiego (6%) i świętokrzyskiego (6%). W przypadku wapieni i margli dla przemysłu cementowego, największą dynamiką wzrostu cechowała się eksploatacja na terenie województwa dolnośląskiego (wzrost o 62%) i śląskiego (wzrost o 13%). Nieznaczny spadek wydobycia zanotowano jedynie na terenie województwa lubelskiego (6%) i opolskiego (4%). Dla pozostałych województw odnotowano 3-5% wzrost wydobycia.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2016.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
2015
W rozdziale omówiono złoża wapieni i margli, które są stosowane w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni wykorzystywane jako kamienie drogowe i budowlane, a także wapienie jeziorne (kreda jeziorna) oraz kredę piszącą o zastosowaniach innych niż przemysł cementowo-wapienniczy opisano w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są wykorzystywane w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym oraz w produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Wapienie stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego trzeba wzbogacić surowcami ilastymi. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80%), ważna jest natomiast zawartość innych składników chemicznych i stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60% udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano na obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Na koniec 2015 r. geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin wyniosły ogółem 18 397,70 mln t, w tym 12 832,87 mln t (69,8%) odpowiada 70 złożom udokumentowanym dla przemysłu cementowego, a 5 564,83 mln t (30,2%) – 118 złożom dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem zasoby bilansowe wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zmniejszyły się o 0,60 mln t. W porównaniu do 2014 r. liczba złóż nie zmieniła się. Na ujemny bilans wpłynęła suma przyrostów wynikających z:
- aktualizacji zasobów w związku ze zmianą granic złoża wapieni, wapieni marglistych, zlepieńców, margli i iłów marglistych Kowala (24,31 mln t);
- aktualnej weryfikacji i przeliczenia zasobów złóż (około 0,11 mln t);
oraz suma ubytków wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 18 kopalniach (24,45 mln t);
- aktualnej weryfikacji zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych (około 0,57 mln t).
W 2015 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 26,00 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę, były:
- wydobycie z 18 czynnych zakładów górniczych (ubytek 18,66 mln t);
- skreślenie z krajowego bilansu zasobów złoża Wojcieszów-Gruszka oraz złoża Wojcieszów-Miłek (łączny ubytek 8,68 mln t);
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przekwalifikowanie i przeliczenie zasobów oraz rozliczenie strat wydobywczych (ubytek około 0,88 mln t);
- udokumentowanie nowych złóż wapieni: Dobrut i Dobrut 1 (łączny przyrost 1,75 mln t);
- aktualna weryfikacja zasobów oraz lepsze rozpoznanie złóż (łączny przyrost ok. 0,48 mln t).
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli wykorzystywanych w przemyśle wapienniczym i cementowym przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 33,8% zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 33,5% dla przemysłu wapienniczego.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego (46,9% krajowego wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego), opolskiego (19,1%) oraz kujawsko-pomorskiego (14,5%). W 2015 r. wydobycie obu omawianych kopalin wyniosło 43,10 mln t, co oznacza wzrost wydobycia o 1,74 mln t w stosunku do poprzedniego roku. Przyczynił się do tego w głównej mierze wzrost wydobycia wapieni dla przemysłu wapienniczego (2,09 mln t); wydobycie surowca dla przemysłu cementowego spadło (0,36 mln t) w porównaniu do roku poprzedniego. Największy wzrost wydobycia wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego odnotowano na terenie województwa świętokrzyskiego (19%), niewielki wzrost – w województwie opolskim (3%), z kolei w województwach dolnośląskim i małopolskim wydobycie spadło (1-2%). W przypadku wapieni i margli dla przemysłu cementowego najbardziej zmalała eksploatacja na terenie województwa dolnośląskiego (spadek o 19%) i opolskiego (spadek o 11%), a nieznaczny wzrost wydobycia odnotowano jedynie w województwach śląskim (11%) i świętokrzyskim (8%). W pozostałych województwach zanotowano kilkuprocentowe spadki wydobycia.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2015.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
2014
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są kopaliną wykorzystywaną w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle: chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym, do produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego, wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80 %), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i wzajemny stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60 %udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne: prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano w obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2014 r. wyniosły ogółem 18 424,30 mln t, w tym 12 833,47 mln t (69,7 %) obejmowało 70 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 590,83 mln t (30,3 %) 120 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem, stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zwiększył się o 38,79 mln t. W porównaniu do roku poprzedniego ilość złóż nie zmieniła się. Na dodatni bilans zmian złożyła się suma przyrostów wynikających z:
- zmiany granic udokumentowania, aktualizacji kategorii udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów złóż Chełm (26,90 mln t), Bukowa (19,56 mln t), Leśnica Małogoszcz (12,43 mln t) oraz Niwiska Górne-Grądy (5,73 mln t) – łącznie 64,62 mln t,
- aktualnej weryfikacji i przeliczenia zasobów złóż (ok. 0,18 mln t).
oraz suma ubytków wynikająca z:
- wydobycia prowadzonego w 18 kopalniach (24,80 mln t),
- aktualnej weryfikacji zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych (ok. 1,21 mln t)
W 2014 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 50,10 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę były:
- zmiana granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów złóż Anna, Bukowa, Łagów, Pajęczno – łączny ubytek 40,68 mln t,
- wydobycie z 16 czynnych zakładów górniczych – ubytek 16,56 mln t,
- skreślenie z krajowego bilansu zasobów złoża Gnieździska-Góra Lipia oraz złoża Raciborowice – łączny ubytek 1,71 mln t,
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przekwalifikowanie i przeliczenie zasobów oraz rozliczenie strat wydobywczych – ubytek ok. 0,17 mln t,
- udokumentowanie nowych złóż wapieni: Patoki i Wapiennik Lisowice II – łączny przyrost 7,28 mln t,
- aktualna weryfikacja zasobów oraz lepsze rozpoznanie złóż – łączny przyrost ok. 1,74 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego i cementowego przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 33,8 %zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 33,7 %dla przemysłu wapienniczego.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: świętokrzyskiego, którego udział wynosi 42,7 %krajowego wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego, opolskiego – udział 21,2 %oraz na terenie województwa kujawsko-pomorskiego o udziale 15,2 %. Wydobycie obu omawianych kopalin w 2014 r. osiągnęło wielkość 41,36 mln t, co oznacza wzrost wydobycia o 2,28 mln t w stosunku do poprzedniego roku. W głównej mierze przyczynił się do tego wzrost wydobycia wapieni dla przemysłu cementowego (2,54 mln t), natomiast wydobycie surowca dla przemysłu wapienniczego zanotowało spadek (0,25 mln t) w porównaniu do roku poprzedniego. Największą dynamikę wzrostu wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego zanotowano na terenie województwa opolskiego (31 %), lubelskiego (23 %), śląskiego (22 %) oraz łódzkiego (15 %). W przypadku wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego, największą dynamiką spadku cechowała się eksploatacja na terenie województwa świętokrzyskiego (spadek o 5 %) a nieznaczny wzrost wydobycia zanotowano jedynie na terenie województwa dolnośląskiego i opolskiego.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2014.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
2013
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są kopaliną wykorzystywaną w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle: chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym, do produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego, wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80 %), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i wzajemny stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60 %udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne: prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano w obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2013 r. wyniosły ogółem 18 435,61 mln t, w tym 12 794,68 mln t (69,4 %) obejmowało 70 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 640,93 mln t (30,6 %) 119 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem, stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zwiększył się o 1,79 mln t. W porównaniu do roku poprzedniego ilość złóż zmniejszyła się do 70, ponieważ ewidencja zasobów nie objęła skreślonego z bilansu zasobów złoża Celiny. Na dodatni bilans zmian złożyła się suma ubytków wynikających z:
- wydobycia prowadzonego w 16 kopalniach (22,27 mln t),
- przeklasyfikowania zasobów po dokładniejszym rozpoznaniu złoża Pajęczno-Makowiska I (0,35 mln t),
- aktualnej weryfikacji zasobów oraz rozliczenia strat wydobywczych (ok. 0,43 mln t).
oraz suma przyrostów wynikająca z:
- zmiany granic udokumentowania wraz z aktualizacją zasobów złóż Działoszyn-Trębaczew (19,35 mln t) oraz Rudniki-Jaskrów (4,51 mln t),
- aktualnej weryfikacji i przeliczenia zasobów złóż (ok. 0,97 mln t).
W 2013 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zmniejszyła się o 5,92 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę były:
- wydobycie – ubytek 22,27 mln t,
- skreślenie z krajowego bilansu zasobów złoża Sosnowiec-Środula II i włączenie jego zasobów do złoża Sosnowiec-Środula (d. Sosnowiec-Środula I) – ubytek 1,55 mln t,
- dokładniejsze rozpoznanie złóż, przekwalifikowanie i przeliczenie zasobów oraz rozliczenie strat wydobywczych – ubytek ok. 0,55 mln t,
- udokumentowanie nowych złóż: Myców 1, Płazów 1, Anna 2 – łączny przyrost 10,98 mln t,
- aktualna weryfikacja zasobów oraz lepsze rozpoznanie złóż – łączny przyrost ok. 0,47 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego i cementowego przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 32,3 %zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i odpowiednio 33,7 %dla przemysłu wapienniczego.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: kujawsko-pomorskiego, którego udział wynosi 16,1 %krajowego wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego, opolskiego – udział 19,0 %oraz na terenie województwa świętokrzyskiego o udziale 46,0 %. Łączna wielkość wydobycia obu omawianych kopalin w 2013 r. osiągnęła 39,08 mln t, co oznacza spadek wydobycia o 1,97 mln t w stosunku do poprzedniego roku. Spadek wydobycia dotyczy wapieni dla przemysłu cementowego (2,05 mln t), natomiast wydobycie surowca dla przemysłu wapienniczego zanotowało nieznaczny wzrost (84 tys. t) w porównaniu do roku poprzedniego. Największą dynamikę spadku wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego zanotowano na terenie województwa śląskiego, opolskiego i łódzkiego. W przypadku wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego, największą dynamiką spadku cechowała się eksploatacja na terenie województwa mazowieckiego, małopolskiego i opolskiego. Wzrost wydobycia zanotowano na terenie województwa dolnośląskiego, świętokrzyskiego i lubelskiego.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2013.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: Bratkowszczyzna, Bukowa, Gliniany-Stróża, Górażdże, Kodrąb-Dmenin, Krasocin, Strzelce Opolskie I i Tarnów Opolski-Wschód występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
2012
W rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, a także wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy omówione są w odrębnych rozdziałach.
Wapienie o zawartości CaCO3 powyżej 90% są kopaliną wykorzystywaną w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle: chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym, do produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego, wymagają dodatku surowców ilastych. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym. Zawartość CaCO3 w tym przypadku może być znacznie niższa (poniżej 80 %), ważne są natomiast zawartości innych składników chemicznych i wzajemny stosunek ich udziałów procentowych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60 %udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, natomiast podrzędne: prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: świętokrzyskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, lubelskim i opolskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano w obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2012 r. wyniosły ogółem 18 439,74 mln t, w tym 12 792,89 mln t (69 %) obejmowało 71 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 646,85 mln t (31 %) 117 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem, stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zwiększył się o 283,13 mln t. W porównaniu do roku poprzedniego ilość złóż pozostała niezmieniona (71 złóż), ponieważ ewidencja zasobów nie objęła skreślonego z bilansu zasobów złoża „Rogoźnik” natomiast udokumentowane i włączone do bilansu zostało złoże „Krasocin” (posiadające do tej pory wyłącznie zasoby wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego). Na dodatni bilans zmian złożyła się suma ubytków wynikających z: wydobycia prowadzonego w 16 kopalniach (24,32 mln t), wybilansowania złoża „Celiny” i włączenia jego zasobów do złoża „Celiny I” (60,68 mln t), włączenia części zasobów złoża „Kodrąb” oraz „Kodrąb-Dmenin” (12,35 mln t) do złoża kamieni łamanych i blocznych „Kodrąb-2” oraz bieżącej aktualizacji zasobów złóż. Przyrost zasobów omawianych kopalin był znaczący – wynikał z udokumentowania wapieni i margli w złożu „Krasocin” (244,75 mln t), poszerzenia granic złoża „Tarnów Opolski-Wschód” (97,35 mln t) oraz aktualnej weryfikacji zasobów w złożach.
W 2012 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego zwiększyła się o 40,33 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tą zmianę były:
- wydobycie – ubytek 16,73 mln t,
- zmiana granic złoża i aktualizacja zasobów złoża „Choroń” – ubytek 61,27 mln t,
- wydzielenie części zasobów złoża „Krasocin” i włączenie ich do złoża „Krasocin 1” – ubytek 254,19 mln t,
- udokumentowanie nowego złoża „Ołowianka-1” (wydzielonego ze złoża „Ostrówka i Ołowianka”) oraz złoża „Sokołów – Kolonia” – łączny przyrost 64,87 mln t,
- poszerzenia granic złóż „Ostrówka i Ołowianka” oraz „Tarnów Opolski-Wschód” – łączny przyrost 308,17 mln t,
- aktualna weryfikacja zasobów złóż.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego i cementowego przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 32,3 %zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i 33,9 %wapieni dla przemysłu wapienniczego.
Górnictwo skalne omawianych kopalin koncentruje się na obszarze trzech województw: kujawsko-pomorskiego, którego udział wynosi 17 %krajowego wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego, opolskiego – udział 21 %oraz na terenie województwa świętokrzyskiego o udziale 44 %. Łączna wielkość wydobycia obu omawianych kopalin w 2012 r. osiągnęła 41,05 mln t, co oznacza spadek wydobycia o 7,96 mln t w stosunku do poprzedniego roku. Spadek wydobycia dotyczy zarówno wapieni dla przemysłu cementowego (2,98 mln t), jak i dla przemysłu wapienniczego (4,98 mln t). Największą dynamikę spadku wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego zanotowano na terenie województwa mazowieckiego, śląskiego, lubelskiego i łódzkiego. W przypadku wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego największą dynamiką spadku cechowała się eksploatacja na terenie województwa dolnośląskiego, mazowieckiego i śląskiego.
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2012.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego w tabeli 4.
W złożach: „Bratkowszczyzna”, „Bukowa”, „Gliniany-Stróża”, „Górażdże”, „Kodrąb-Dmenin”, „Krasocin”, „Strzelce Opolskie I” i „Tarnów Opolski-Wschód” występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracował: Dariusz Brzeziński
2011
W niniejszym rozdziale omawiane są złoża wapieni i margli, które mają zastosowanie w przemyśle wapienniczym lub cementowym. Zwięzłe odmiany wapieni stosowane jako kamień drogowy i budowlany, omówione są w odrębnym rozdziale, podobnie jak wapień jeziorny (kreda jeziorna) oraz kreda pisząca o innych zastosowaniach niż przemysł cementowo-wapienniczy. Wapienie margliste i margle są kopalinami przydatnymi wyłącznie w przemyśle cementowym.
Wapienie o wysokiej zawartości CaCO3 (powyżej 90 %) są kopaliną wykorzystywaną w przemyśle wapienniczym. Odmiany spełniające dodatkowe kryteria (głównie chemiczne) znajdują zastosowanie w przemyśle: chemicznym, hutniczym (jako topnik hutniczy), cukrowniczym, do produkcji mączek wapiennych, w tym sorbentów do odsiarczania spalin. Stosowane jako surowiec wysoki (niepełny) do produkcji klinkieru cementowego, wymagają dodatku surowców ilastych.
Surowce cementowo-wapiennicze występują dość powszechnie w różnych formacjach geologicznych, głównie w południowej i centralnej Polsce. Blisko 60 %udokumentowanych zasobów stanowią utwory jurajskie. Duże znaczenie mają także wapienie dewońskie, triasowe i kredowe, podrzędne – prekambryjskie, kambryjskie, karbońskie i neogeńskie. Większość zasobów znajduje się w czterech regionach: opolskim, krakowsko-częstochowsko-wieluńskim, świętokrzyskim i lubelskim. W Polsce północnej wapienie jurajskie udokumentowano w obszarze Barcin-Piechcin koło Inowrocławia na Kujawach.
Złoża wapieni i margli dokumentowane są do głębokości możliwej do eksploatacji systemem odkrywkowym. Według kryteriów bilansowości (obowiązujących od 1.01.2002 r. do 31.12.2011 r.) oraz obowiązujących od 1.01.2012 r. – „granicznych wartości parametrów definiujących złoże i jego granice”, ustalonych dla omawianej grupy złóż, zasadniczymi warunkami są: grubość nadkładu (maksymalnie do 15 metrów) oraz stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża (maksymalnie 0,3). Dla wapieni przemysłu wapienniczego wprowadzono dodatkowy warunek dotyczący średniej zawartości CaCO3 w profilu złoża, która powinna wynosić co najmniej 90 %.
Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego ustawowo należą do kopalin pospolitych. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 14 lutego 2006 r. do kopalin podstawowych zaliczono także wapienie i margle z 12 wybranych złóż: „Połom” w woj. dolnośląskim, „Barcin – Piechcin – Pakość” w woj. kujawsko-pomorskim, „Rejowiec” i „Chełm” w woj. lubelskim, „Górażdże” i „Tarnów Opolski” w woj. opolskim, „Bukowa”, „Gliniany-Duranów”, „Kowala”, „Leśnica-Małogoszcz”, „Ostrówka-Ołowianka” i „Trzuskawica” w woj. świętokrzyskim.
Geologiczne zasoby bilansowe omawianej grupy kopalin na koniec 2011 r. wyniosły ogółem 18 156,61 mln t, w tym 12 550,09 mln t (69 %) obejmowało 71 złóż udokumentowanych dla przemysłu cementowego, a 5 606,52 mln t (31 %) 116 złóż dla przemysłu wapienniczego.
W porównaniu z poprzednim rokiem, stan bilansowych zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego zmniejszył się o 143,74 mln t. Ilość złóż zmalała do 71, ponieważ bilans zasobów nie objął już, skreślonych z bilansu w 2010 r., złóż „Niegowonice” i „Żychcice II-Saturn”. Na ujemny bilans zmian złożyła się suma ubytków wynikających z: wydobycia prowadzonego w 16 kopalniach (27,30 mln t), wybilansowania złoża „Rogoźnik” (14,35 mln t), wydzielenia z granic złoża „Bratkowszczyzna” nowego złoża kamieni łamanych i blocznych (121,18 mln t) oraz aktualizacji zasobów złóż „Niwiska Górne-Grądy”, „Działoszyn-Trębaczew”, „Chełm” i „Rejowiec” (0,94 mln t). Przyrost zasobów omawianych kopalin był niewielki – wynikał z poszerzenia granic złoża „Leśnica-Małogoszcz” (17,99 mln t) oraz aktualnej weryfikacji zasobów w złożach (2,04 mln t).
W 2011 r. wielkość geologicznych zasobów bilansowych wapieni dla przemysłu wapienniczego obniżyła się o 43,77 mln t. Głównymi czynnikami, które wpłynęły na tę zmianę były:
- wydobycie – ubytek 21,70 mln t,
- wybilansowanie złoża „Szymiszów” ze względu na zmianę rodzaju kopaliny – ubytek 72,62 mln t,
- wprowadzenie w złożu „Bratkowszczyzna” podziału na wapienie dla przemysłu cementowego oraz dla przemysłu wapienniczego – przyrost 51,65 mln t,
- aktualizacja zasobów złoża „Iłża 1” – przyrost 0,91 mln t.
Rozmieszczenie złóż wapieni i margli dla przemysłu wapienniczego i cementowego przedstawiono na mapie.
Zasoby geologiczne złóż zagospodarowanych (czynnych i eksploatowanych okresowo) stanowią 33,6 %zasobów udokumentowanych dla przemysłu cementowego i 33,1 %wapieni dla przemysłu wapienniczego.
Łączna wielkość wydobycia obu omawianych kopalin w 2011 r. osiągnęła 49,0 mln t, co oznacza wzrost o 8,98 mln t w stosunku do poprzedniego roku. Zwiększenie wydobycia dotyczy zarówno wapieni dla przemysłu cementowego (o 4,87 mln t), jak i dla przemysłu wapienniczego (o 4,11 mln t).
Stan zasobów wapieni i margli udokumentowanych dla przemysłu cementowego oraz stopień ich rozpoznania i zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1, a dla przemysłu wapienniczego w tabeli 2.
Na figurze przedstawiono wielkość zasobów i wydobycia wapieni i margli dla przemysłu cementowego i wapienniczego w Polsce w latach 1989-2011.
Stopień rozpoznania zasobów oraz stan zagospodarowania i wielkość wydobycia z poszczególnych złóż wapieni dla przemysłu wapienniczego zestawiono w tabeli 3, a dla złóż wapieni i margli dla przemysłu cementowego w tabeli 4.
W złożach: „Bratkowszczyzna”, „Kodrąb-Dmenin”, „Górażdże”, „Strzelce Opolskie I”, „Tarnów Opolski-Wschód”, „Bukowa” i „Gliniany-Stróża” występują obie odmiany kopalin, czyli wapienie i margle dla przemysłu cementowego oraz wapienie dla przemysłu wapienniczego.
Opracowała: Elżbieta Tołkanowicz