Proces inwestycyjny w przypadku poszukiwania i eksploatacji wód podziemnych zaliczonych do kopalin jest uwarunkowany formalno-prawnie i można go podzielić na poszczególne etapy:
1. Poszukiwanie wód podziemnych zaliczonych do kopalin
Przed przystąpieniem do jakichkolwiek prac i robót geologicznych zmierzających do ujęcia wód leczniczych, termalnych lub solanek w pierwszej kolejności należy rozpoznać warunki hydrogeologiczne danego obszaru. Gdy obszar badań charakteryzuje się słabym rozpoznaniem geologicznym zaleca się sporządzenie ekspertyzy hydrogeologicznej, określającej szacunkowe parametry wód podziemnych wraz z zaleceniami co do sposobu ich ujęcia, a w szczególnych przypadkach wykonanie dodatkowych badań, np. geofizycznych. W przypadku, gdy dostępna informacja geologiczna umożliwia wyciągnięcie wniosków co do głębokości zalegania poziomów wodonośnych i charakterystyki fizyko-chemicznej występujących w nich wód można od razu przystąpić do opracowania projektu robót geologicznych na wykonanie otworu wiertniczego w celu ujęcia wód podziemnych zaliczonych do kopalin.
Poszukiwanie wód podziemnych zaliczonych do kopalin jest czynnością, która nie wymaga uzyskania koncesji. Gotowy projekt przedkłada się do zatwierdzenia w drodze decyzji właściwemu organowi administracji geologicznej w dwóch egzemplarzach w postaci wydrukowanej. W przypadku wód leczniczych, termalnych i solanek organem tym jest Marszałek Województwa. Zatwierdzenie projektu wymaga opinii wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.
2. Wykonanie otworu wiertniczego
Zamiar przystąpienia do robót geologicznych należy zgłosić organowi administracji geologicznej zatwierdzającemu projekt oraz wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta), a także organowi nadzoru górniczego (gdy planowany otwór ma głębokość większą niż 100 m).
W trakcie prac wiertniczych przedsiębiorca ma obowiązek przekazywania państwowej służbie geologicznej informacji z bieżącego dokumentowania przebiegu prac geologicznych (Dz.U. 2017 r. poz. 2075).
Do robót geologicznych wykonywanych na głębokości większej niż 100,0 m stosuje się przepisy dotyczące zakładu górniczego i jego ruchu oraz ratownictwa górniczego. Skutkuje to koniecznością opracowania na etapie wiercenia otworu planu ruchu zakładu górniczego, który m.in. określa sposób utylizacji urobku i płuczki wykorzystywanej w trakcie wiercenia, a także zasady współpracy z ratownictwem górniczym.
W przypadku wykonywania głębokiego otworu wiertniczego może być również wymagana ocena oddziaływania na środowisko. Dotyczy to sytuacji, gdy wykonywanie otworu o głębokości ponad 1000,0 m odbywa się w strefach ochrony ujęć wód, na obszarach ochronnych zbiorników wód śródlądowych i na obszarach objętych formami ochrony przyrody lub w otulinach form ochrony przyrody lub w każdym przypadku, gdy wykonywany otwór posiada głębokość większą niż 5000,0 m. Taka działalność jest bowiem zaliczona do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. 2019 poz. 1839).
3. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznej
Wyniki prac geologicznych, wraz z ich interpretacją, określeniem stopnia osiągniecia zamierzonego celu wraz z uzasadnieniem, należy przedstawić w dokumentacji geologicznej.
W przypadku pozytywnego wyniku prac poszukiwawczych dla wód leczniczych, termalnych i solanek należy wykonać dokumentację hydrogeologiczną ustalającą zasoby eksploatacyjne otworu. Dokumentacja hydrogeologiczna określa m.in.:
budowę geologiczną i warunki hydrogeologiczne badanego obszaru,warunki występowania wód podziemnych, w tym charakterystykę warstw wodonośnych,wyniki wiercenia wraz z konstrukcją otworu,informacje przedstawiające skład chemiczny, cechy fizyczne oraz inne właściwości wód,ilość wody możliwej do eksploatacji,przedsięwzięcia niezbędne do ochrony środowiska,propozycje granic obszaru i terenu górniczego.
Dokumentacja powinna zostać przedłożona właściwemu organowi administracji geologicznej (marszałkowi województwa) w czterech egzemplarzach w postaci papierowej oraz w czterech egzemplarzach w postaci elektronicznej w celu zatwierdzenia w drodze decyzji.
Udokumentowane złoża wód podziemnych zaliczonych do kopalin w celu ich ochrony ujawnia się w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz planach zagospodarowania przestrzennego województwa.
W przypadku, gdy wyniki badań należy uznać za negatywne otwór wiertniczy należy zagospodarować w inny sposób lub zlikwidować.
Powstała dokumentacja geologiczna stanowi informację geologiczną, która jest ustawowo gromadzona, ewidencjonowana, archiwizowana, chroniona i udostępniana przez organy administracji geologicznej oraz państwową służbę geologiczną. Prawo do informacji geologicznej przysługuje Skarbowi Państwa. Przedsiębiorcy, który poniósł koszty uzyskując informację geologiczną, przysługuje prawo do nieodpłatnego korzystania z niej. Ponadto, w okresie 3 lat od dnia doręczenia decyzji zatwierdzającej dokumentację przedsiębiorcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z informacji geologicznej w celu ubiegania się o wydobywanie kopaliny ze złoża.
4. Przygotowanie projektu zagospodarowania złoża
Projekt zagospodarowania złoża (PZZ) jest dokumentem określającym wymagania w zakresie racjonalnej gospodarki złożem kopaliny, w szczególności przez kompleksowe i racjonalne wykorzystanie kopaliny oraz technologii eksploatacji zapewniającej ograniczenie ujemnych wpływów na środowisko. Podlega zaopiniowaniu przez właściwy organ nadzoru górniczego, tj. Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego.
5. Uzyskanie koncesji na eksploatację wody
Zgodnie z ustawą Prawo geologiczne i górnicze wydobywanie wód leczniczych, termalnych i solanek wymaga uzyskania koncesji, której udziela Marszałek Województwa, jako właściwa jednostka administracji geologicznej. Koncesja uprawnia do wykonywania działalności gospodarczej w oznaczonej przestrzeni.
Jeżeli zamierzona działalność sprzeciwia się interesowi publicznemu, w szczególności związanemu z bezpieczeństwem państwa lub ochroną środowiska, w tym z racjonalną gospodarką złożami kopalin, bądź uniemożliwiałyby wykorzystanie nieruchomości zgodnie z ich przeznaczeniem określonym odpowiednio przez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (ewentualnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy), organ koncesyjny odmawia udzielenia koncesji.
Organ koncesyjny odmawia udzielenia koncesji, jeżeli wniosek o udzielenie koncesji obejmuje tę samą przestrzeń oraz rodzaj działalności, a także rodzaj kopaliny, objęte już koncesją udzieloną innemu podmiotowi.
6. Stworzenie planu ruchu zakładu górniczego
Eksploatacja kopalin, jakimi są wody lecznicze, termalne i solanki, może być prowadzona jedynie przez utworzony w tym celu zakład górniczy na podstawie planu ruchu. Plan ruchu zakładu górniczego sporządza przedsiębiorca w celu prowadzenia wydobycia kopalin zgodnie z warunkami określonymi w koncesji i PZZ. Plan ruchu zakładu górniczego jest zatwierdzany decyzją Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego. Realizacja ustaleń koncesji i planu ruchu objęta jest nadzorem i kontrolą organów nadzoru górniczego (okręgowego urzędu górniczego) i administracji geologicznej (marszałka województwa).
Plan ruchu zakładu górniczego określa strukturę organizacyjną, granice zakładu górniczego i przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia wykonywania działalności objętej koncesją oraz bezpieczeństwa, racjonalnej gospodarki złożem, ochrony środowiska, obiektów budowlanych, zapobiegania szkodom i ich naprawy.
Szczegółowe wymagania dotyczące treści planu ruchu zakładu górniczego oraz jego elementów określone są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie planów ruchu zakładów górniczych (Dz.U. 2017 poz. 2293).
7. Przygotowanie dokumentacji mierniczo-geologicznej
Przedsiębiorca jest zobowiązany posiadać dokumentację mierniczo-geologiczną złoża. Na żądanie organów administracji geologicznej i nadzoru górniczego przedsiębiorca jest obowiązany do jej nieodpłatnego udostępnienia w zakresie niezbędnym do wykonywania ich działań.
W czasie eksploatacji kopaliny ze złoża przedsiębiorca, który uzyskał koncesję, powinien uiszczać opłatę eksploatacyjną, ustalaną jako iloczyn stawki opłaty oraz ilości wydobytej kopaliny. Aktualne stawki tych opłat wynoszą:
- dla wód leczniczych: 1,59 zł/m3,
- dla wód termalnych: 0,00 zł/m3,
- dla solanek: 2,37 zł/m3.
W ramach prowadzonej ewidencji zasobów złoża, na podstawie wyników eksploatacji, corocznie sporządza się operat. Na podstawie operatu ewidencyjnego przedsiębiorca jest zobowiązany do przekazywania corocznie Państwowemu Instytutowi Geologicznemu - Państwowemu Instytutowi Badawczemu, pełniącemu rolę państwowej służby geologicznej, informacji o wielkości wydobycia kopaliny ze złoża i zmianie stanu zasobów kopaliny. W przypadku wód podziemnych zaliczonych do kopalin informację taką przekazuje się na formularzu oznaczonym symbolem Z-4.
8. Likwidacja zakładu górniczego
Przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na wydobywanie kopaliny ze złoża jest zobowiązany do utworzenia funduszu likwidacji zakładu górniczego, oraz do gromadzenia na nim środków finansowych.
Dla wydobywania kopalin metodą otworów wiertniczych na fundusz przeznacza się równowartość nie mniej niż 3% odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych zakładu górniczego, ustalanych stosownie do przepisów o podatku dochodowym.
Środki na funduszu gromadzi się od dnia wymagalności opłaty eksploatacyjnej.
Środki funduszu stanowią koszty uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym i mogą być wykorzystane wyłącznie w celu pokrycia kosztów likwidacji zakładu górniczego lub jego oznaczonej części, a także zbędnych ze względów technicznych i technologicznych urządzeń, instalacji, obiektów lub wyrobisk górniczych tego zakładu.
Na żądanie właściwego organu koncesyjnego lub właściwego organu nadzoru górniczego przedsiębiorca jest zobowiązany do przedstawienia aktualnych wyciągów z rachunku bankowego, na którym gromadzi środki funduszu, oraz informacje o sposobie ich wykorzystania.
