2023
Informacje ogólne i występowanie
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Jest wykorzystywana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec o podobnych cechach i zastosowaniu jest uzyskiwany także na drodze przemiału skał wapiennych innych rodzajów oraz poprzez strącanie z roztworów.
Pod względem genetycznym złoża kredy występujące w Polsce można podzielić na złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych: kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce występuje na Lubelszczyźnie w utworach okresu kredowego, a także na obszarze północno-wschodniej Polski, gdzie utwory kredowe występują w formie kier lodowcowych w obrębie utworów czwartorzędowych. W rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw mazowieckiego i podlaskiego udokumentowano ponad 20 złóż tego typu, a 1 złoże w województwie pomorskim. Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w tym procesie odgrywają rośliny, które pobierają z wody rozpuszczony dwutlenek węgla (CO2), a zmiany stopnia nasycenia roztworu powodują krystalizację kalcytu. Osady tego typu składają się głównie z węglanów i materii organicznej oraz z materiału detrytycznego naniesionego z lądu. Mianem kredy jeziornej określa się utwory zawierające co najmniej 80% węglanu wapnia (CaCO3), natomiast terminem gytia wapienna – utwory zawierające 50-80% CaCO3. Pokłady kredy jeziornej i gytii bardzo często zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów jest efektem wypłycania i stopniowego zarastania jeziornego zbiornika sedymentacyjnego. Występujące w Polsce złoża kredy jeziornej są przeważnie wieku czwartorzędowego i najliczniej występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Pokłady kredy jeziornej wieku neogeńskiego występują w rejonie Bełchatowa, w obrębie struktury tektonicznej o nazwie rów Kleszczowa. Formacje wypełniające rów zawierają pokłady węgla brunatnego, który jest przedmiotem eksploatacji.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987) określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40%;
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna grubość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80%.
Zasoby i wydobycie
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy na koniec 2023 r. wynosiły 208,399 mln t, z tego zasoby kredy piszącej - 36,786 mln t (17,7% ogółu), zasoby kredy jeziornej, gytii wapiennej i gytii - 171,613 mln t (82,3%). W porównaniu do roku poprzedniego zasoby ogółem zwiększyły się o 1,219 mln t (0,6%).
W 2023 r. zatwierdzono 3 dokumentacje geologiczne i 4 dodatki do dokumentacji geologicznych złóż kredy. Udokumentowano 3 nowe złoża: Wólka Nosowska-Kolonia (0,251 mln t), Wólka Nosowska-Kolonia I (0,134 mln t), Rudka IV (0,520 mln t). Dla złoża Sewerynów I, w związku z powiększeniem obszaru złoża, opracowano dodatek do dokumentacji (przyrost 0,560 mln t). Przyrost nowo udokumentowanych zasobów wynosi łącznie 1,465 mln t kredy piszącej; wszystkie wymienione złoża są zlokalizowane na terenie województwa mazowieckiego. Rozliczono zasoby złóż: Roszczyce II i Wieliszewo I (województwo pomorskie) oraz Gorszewice AW 2 (województwo wielkopolskie) – stan ich zasobów nie zmienił się.
Wydobycie kredy w 2023 r. prowadzono z 10 złóż i wyniosło ogółem 0,207 mln t. W porównaniu do 2022 r. było ono niższe o 0,141 mln t, czyli o 40,5%. Eksploatowano 8 złóż kredy piszącej oraz 2 złoża kredy jeziornej. Wydobyto 0,163 mln t kredy piszącej (78,7% wydobycia ogółem), czyli o 0,125 mln t (43,4%) mniej niż w roku poprzednim, oraz 0,044 mln t kredy jeziornej (21,3% wydobycia ogółem), czyli o 0,016 mln t (26,7%) mniej niż rok wcześniej.
Kreda jeziorna (a także inne „kopaliny towarzyszące”) jest okresowo pozyskiwana w rejonie Bełchatowa z nadkładu pokładów węgla brunatnego w trakcie ich udostępniania do eksploatacji. W 2023 r. z nadkładu złoża Bełchatów-pole Szczerców wydobyto 0,402 mln t kredy (wielkość ta nie jest uwzględniona w danych podanych powyżej oraz w tabelach 1 i 2).
W 2023 r. zasoby przemysłowe były ustalone dla 8 złóż i łącznie wyniosły one 12,048 mln t, co stanowi ok. 81% łącznych zasobów bilansowych tych złóż. W porównaniu do poprzedniego roku stan zasobów przemysłowych jest niższy o 0,325 mln t (2,6%).
Większość złóż kredy i gytii wapiennej znajduje się na obszarach pojezierzy, położonych w Wielkopolsce, na Ziemi Lubuskiej, na Pomorzu, Mazurach, Warmii i Suwalszczyźnie. Są to jednocześnie obszary perspektywiczne występowania złóż tej kopaliny*.
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2023.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Jurys L., 2020 – „Kreda jeziorna i gytia wapienna (lacustrine chalc)". W: "Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 368-370. PIG-PIB, Warszawa.
2022
Informacje ogólne i występowanie
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Jest wykorzystywana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec o podobnych cechach i zastosowaniu jest uzyskiwany także na drodze przemiału skał wapiennych innych rodzajów oraz poprzez strącanie z roztworów.
Pod względem genetycznym złoża kredy występujące w Polsce można podzielić na złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych: kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce występuje na Lubelszczyźnie w utworach okresu kredowego, a także na obszarze północno-wschodniej Polski, gdzie utwory kredowe występują w formie kier lodowcowych w obrębie utworów czwartorzędowych. W rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw mazowieckiego i podlaskiego udokumentowano 22 złoża tego typu, a 1 złoże w województwie pomorskim. Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w tym procesie odgrywają rośliny, które pobierają z wody rozpuszczony dwutlenek węgla (CO2), a zmiany stopnia nasycenia roztworu powodują krystalizację kalcytu. Osady tego typu składają się głównie z węglanów i materii organicznej oraz z materiału detrytycznego naniesionego z lądu. Mianem kredy jeziornej określa się utwory zawierające co najmniej 80% węglanu wapnia (CaCO3), natomiast terminem gytia wapienna – utwory zawierające 50-80% CaCO3. Pokłady kredy jeziornej i gytii bardzo często zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów jest efektem wypłycania i stopniowego zarastania jeziornego zbiornika sedymentacyjnego. Występujące w Polsce złoża kredy jeziornej są przeważnie wieku czwartorzędowego i najliczniej występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Pokłady kredy jeziornej wieku neogeńskiego występują w rejonie Bełchatowa, w obrębie struktury tektonicznej o nazwie rów Kleszczowa. Formacje wypełniające rów zawierają pokłady węgla brunatnego, który jest przedmiotem eksploatacji.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987) określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40%;
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna grubość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80%.
Zasoby i wydobycie
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy na koniec 2022 r. wynosiły 207,180 mln t, z tego zasoby kredy piszącej – 35,484 mln t (17,1% ogółu), natomiast kredy jeziornej i gytii wapiennej – 170,551 mln t (82,9%). W porównaniu do roku poprzedniego zasoby ogółem zwiększyły się o 0,877 mln t (0,4%).
W 2022 r. zatwierdzono dokumentację geologiczną nowego złoża kredy jeziornej Lubiatowo V (1,233 mln t) w województwie zachodniopomorskim. Zatwierdzono także 3 dodatki do dokumentacji geologicznych złóż:
- Bachorza III (woj. mazowieckie) – po rozliczeniu dotychczasowej eksploatacji i ustaleniu aktualnego stanu zasobów (0,062 mln t) złoże Bachorza III wykreślono z bilansu, ponieważ jego obszar i zasoby włączono do sąsiedniego złoża Bachorza VI;
- Bachorza VI (woj. mazowieckie) – zaktualizowano zasoby w dotychczasowych granicach złoża oraz ustalono zasoby w nowych granicach po włączeniu obszaru złoża Bachorza III od wschodu i terenów przylegających od zachodu;
- Perlino (woj. pomorskie) – wykonano dodatek rozliczeniowy w związku z zakończeniem eksploatacji, niewyeksploatowane zasoby (0,021 mln t) stanowią straty.
Wydobycie kredy w 2022 roku prowadzono z 10 złóż i wyniosło ogółem 0,348 mln t. W porównaniu do 2021 r. jego było ono wyższe o 0,046 mln t, czyli o ok. 15%. Eksploatowano 8 złóż kredy piszącej oraz 2 złoża kredy jeziornej. Wydobyto 0,288 mln t kredy piszącej (83% wydobycia ogółem), czyli o 0,030 mln t (12%) więcej niż w roku poprzednim. Natomiast wydobycie kredy jeziornej wyniosło 0,060 mln t (17% wydobycia ogółem), czyli o 0,016 mln t (36%) więcej niż rok wcześniej.
Kreda jeziorna (a także inne „kopaliny towarzyszące”) jest okresowo pozyskiwana w rejonie Bełchatowa z nadkładu pokładów węgla brunatnego, w trakcie ich udostępniania do eksploatacji. W 2022 r. z nadkładu złoża Bełchatów-pole Szczerców wydobyto 0,519 mln t kredy (wielkość ta nie jest uwzględniona w danych podanych powyżej oraz w tabelach 1 i 2).
Zasoby przemysłowe są aktualnie ustalone dla 8 złóż (z tego 4 złoża eksploatowano w 2022 r.) i łącznie wynoszą 12,373 mln t, co stanowi ok. 85% ich łącznych zasobów bilansowych. W porównaniu do poprzedniego roku stan zasobów przemysłowych jest niższy o 0,289 mln t (2,3%).
Większość złóż kredy i gytii wapiennej znajduje się na obszarach pojezierzy, położonych w Wielkopolsce, na Ziemi Lubuskiej, na Pomorzu, Mazurach, Warmii i Suwalszczyźnie. Są to jednocześnie obszary perspektywiczne występowania złóż tej kopaliny*.
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2022.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Jurys L., 2020 – „Kreda jeziorna i gytia wapienna (lacustrine chalc)". W: "Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 368-370. PIG-PIB, Warszawa.
2021
Informacje ogólne i występowanie
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Jest wykorzystywana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec o podobnych cechach i zastosowaniu jest uzyskiwany także na drodze przemiału skał wapiennych innych rodzajów oraz poprzez strącanie z roztworów.
Pod względem genetycznym złoża kredy występujące w Polsce można podzielić na złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych: kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce występuje na Lubelszczyźnie w utworach okresu kredowego, a także na obszarze północno-wschodniej Polski, gdzie utwory kredowe występują w formie kier lodowcowych w obrębie utworów czwartorzędowych. W rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw mazowieckiego i podlaskiego udokumentowano 22 złoża tego typu, a 1 złoże w województwie pomorskim. Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w tym procesie odgrywają rośliny, które pobierają z wody rozpuszczony dwutlenek węgla (CO2), a zmiany stopnia nasycenia roztworu powodują krystalizację kalcytu. Osady tego typu składają się głównie z węglanów i materii organicznej oraz z materiału detrytycznego naniesionego z lądu. Mianem kredy jeziornej określa się utwory zawierające co najmniej 80% węglanu wapnia (CaCO3), natomiast terminem gytia wapienna – utwory zawierające 50-80% CaCO3. Pokłady kredy jeziornej i gytii bardzo często zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów jest efektem wypłycania i stopniowego zarastania jeziornego zbiornika sedymentacyjnego. Występujące w Polsce złoża kredy jeziornej są przeważnie wieku czwartorzędowego i najliczniej występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Pokłady kredy jeziornej wieku neogeńskiego występują w rejonie Bełchatowa, w obrębie struktury tektonicznej o nazwie rów Kleszczowa. Formacje wypełniające rów zawierają pokłady węgla brunatnego, który jest przedmiotem eksploatacji.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987) określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40%;
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna grubość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80%.
Zasoby i wydobycie
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy na koniec 2021 r. wynosiły 206,303 mln t, z tego zasoby kredy piszącej – 35,752 mln t (17,3% ogółu), natomiast kredy jeziornej i gytii wapiennej – 170,551 mln t (82,7%). W porównaniu do roku poprzedniego zasoby ogółem zmniejszyły się o 0,314 mln t (0,2%).
W omawianym roku bilansowym nie odnotowano żadnych decyzji zatwierdzających dokumentacje geologiczne lub dodatki do dokumentacji geologicznych i związanych z tym zmian zasobów.
Wydobycie kredy w 2021 roku prowadzono z 12 złóż i wyniosło ono ogółem 0,302 mln t. W porównaniu do 2020 r. jego wielkość była wyższa o 0,063 mln t, czyli o 26%. Eksploatowano 9 złóż kredy piszącej oraz 3 złoża kredy jeziornej. Wydobyto 0,258 mln t kredy piszącej (85% wydobycia ogółem), czyli o 0,052 mln t (25%) więcej niż w roku poprzednim. Natomiast wydobycie kredy jeziornej wyniosło 0,044 mln t (15% wydobycia ogółem), czyli o 0,011 mln t (33%) więcej.
Kreda jeziorna (a także inne „kopaliny towarzyszące”) jest okresowo pozyskiwana w rejonie Bełchatowa z nadkładu pokładów węgla brunatnego, w trakcie ich udostępniania do eksploatacji. W 2021 r. z nadkładu złoża Bełchatów-pole Szczerców wydobyto 0,049 mln t kredy (wielkość ta nie jest uwzględniona w danych podanych powyżej oraz w tabelach 1 i 2).
Zasoby przemysłowe są aktualnie ustalone dla 8 złóż (z tego 6 złóż eksploatowano w 2021 r.) i wynoszą 12,662 mln t, co stanowi ok. 86% ich łącznych zasobów bilansowych. W porównaniu do poprzedniego roku stan zasobów przemysłowych jest niższy o 0,255 mln t (2%).
Większość złóż kredy i gytii wapiennej znajduje się na obszarach pojezierzy, położonych w Wielkopolsce, na Ziemi Lubuskiej, na Pomorzu, Mazurach, Warmii i Suwalszczyźnie. Są to jednocześnie obszary perspektywiczne występowania złóż tej kopaliny*.
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2021.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Jurys L., 2020 – „Kreda jeziorna i gytia wapienna (lacustrine chalc)". W: "Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 368-370. PIG-PIB, Warszawa.
2020
Informacje ogólne i występowanie
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Jest stosowana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec naturalny coraz częściej jest zastępowany mączkami wapiennymi z przemiału wapieni i marmurów oraz surowcem uzyskiwanym w procesie strącania z roztworów.
Pod względem genetycznym złoża kredy występujące w Polsce można podzielić na złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych: kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce występuje na Lubelszczyźnie w utworach okresu kredowego, a także na obszarze północno-wschodniej Polski, gdzie utwory kredowe występują w formie kier lodowcowych w obrębie utworów czwartorzędowych. W rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw mazowieckiego i podlaskiego udokumentowano 22 złoża tego typu, a 1 złoże w województwie pomorskim. Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w procesie wytrącania węglanów odgrywają rośliny pobierające z wody rozpuszczony dwutlenek węgla CO2, co powoduje zmianę stopnia nasycenia roztworu i krystalizację kalcytu. Poza węglanami osady jeziorne zawierają materię organiczną i materiał przyniesiony z lądu. Kreda jeziorna zawiera co najmniej 80% węglanu wapnia CaCO3, natomiast osad zawierający 50-80% węglanu wapnia jest określany jako gytia wapienna. Bardzo często pokłady kredy jeziornej i gytii zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów wynika z wypłycania i stopniowego zarastania zbiornika sedymentacyjnego jakim jest jezioro. Złoża kredy jeziornej w Polsce, są przeważnie wieku czwartorzędowego i najliczniej występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Kredy wieku neogeńskiego, są znane z rejonu Bełchatowa, gdzie występują w nadkładzie eksploatowanych pokładów węgla brunatnego.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Większość złóż kredy i gytii wapiennej znajduje się na obszarach pojezierzy, położonych w Wielkopolsce, na Ziemi Lubuskiej, na Pomorzu, Mazurach, Warmii i Suwalszczyźnie. Są to jednocześnie obszary perspektywiczne występowania złóż tej kopaliny*.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987) określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40%;
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna grubość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80%.
Zasoby i wydobycie
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy na koniec 2020 r. wynosiły 206,617 mln t, z tego zasoby kredy piszącej – 36,010 mln t (17,4% ogółu), natomiast kredy jeziornej i gytii wapiennej – 170,607 mln t (82,6%). W porównaniu do roku poprzedniego zasoby ogółem zmniejszyły się o 0,202 mln t (0,1%).
W 2020 r. w bilansie ujęto 1 nowe złoże kredy piszącej – Kornica Nowa III (0,049 mln t) – położone w województwie mazowieckim (w 2020 r. rozpoczęto jego eksploatację).
Wydobycie kredy w 2020 roku prowadzono z 12 złóż i wyniosło ogółem 0,239 mln t. W porównaniu do 2019 r. jego wielkość była niższa o 0,071 mln t, czyli o 22,9%. Kredę piszącą eksploatowano z 9 złóż. Wydobyto 0,206 mln t (86% wydobycia kredy ogółem), czyli o 0,064 mln t (24%) mniej niż w 2019 r. Natomiast kredę jeziorną eksploatowano z 3 złóż. Wydobyto 0,033 mln t (14% wydobycia kredy ogółem), czyli o 0,007 mln t (17%) mniej niż w roku poprzednim.
Kreda jeziorna jest także okresowo pozyskiwana z nadkładu pokładów węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa. W 2020 r. ze złoża Bełchatów-pole Szczerców wydobyto 0,007 mln t (wielkość ta nie jest ujęta w tabelach 1 i 2).
Zasoby przemysłowe są aktualnie ustalone dla 8 złóż i wynoszą 12,917 mln t, co stanowi 85,8% łącznych zasobów bilansowych tych złóż. W porównaniu do poprzedniego roku ich stan jest niższy o 1,071 mln t (7,7%). Złożyły się na to: ruchy zasobów z tytułu eksploatacji i strat; wyłączenie z bilansu zasobów w granicach zniesionego obszaru górniczego Dębina III (−0,906 mln t), ustalenie zasobów przemysłowych dla nowo udokumentowanego złoża Kornica Nowa III (+0,039 mln t).
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2020.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Jurys L., 2020 – „Kreda jeziorna i gytia wapienna (lacustrine chalc)". W: "Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 368-370. PIG-PIB, Warszawa.
2019
Informacje ogólne i występowanie
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Jest stosowana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec naturalny coraz częściej jest zastępowany mączkami wapiennymi z przemiału wapieni i marmurów oraz surowcem uzyskiwanym w procesie strącania z roztworów.
Pod względem genetycznym złoża kredy występujące w Polsce można podzielić na złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych: kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce występuje na Lubelszczyźnie w utworach okresu kredowego, a także na obszarze północno-wschodniej Polski, gdzie utwory kredowe występują w formie kier lodowcowych w obrębie utworów czwartorzędowych. W rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw: mazowieckiego i podlaskiego udokumentowano 21 złóż tego typu, a 9 eksploatowano w ostatnim roku. Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w procesie wytrącania węglanów odgrywają rośliny pobierające z wody rozpuszczony dwutlenek węgla CO2, co powoduje zmianę stopnia nasycenia roztworu i krystalizację kalcytu. Poza węglanami osady jeziorne zawierają materię organiczną i materiał przyniesiony z lądu. Kreda jeziorna zawiera co najmniej 80% węglanu wapnia CaCO3, natomiast osad zawierający 50-80% węglanu wapnia jest określany jako gytia wapienna. Bardzo często pokłady kredy jeziornej i gytii zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów wynika z wypłycania i stopniowego zarastania zbiornika sedymentacyjnego jakim jest jezioro. Złoża kredy jeziornej w Polsce, są przeważnie wieku czwartorzędowego i najliczniej występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Kredy wieku neogeńskiego, są znane z rejonu Bełchatowa, gdzie występują w nadkładzie eksploatowanych pokładów węgla brunatnego.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Większość złóż kredy i gytii wapiennej znajduje się na obszarach pojezierzy, położonych w Wielkopolsce, na Ziemi Lubuskiej, na Pomorzu, Mazurach, Warmii i Suwalszczyźnie. Są to jednocześnie obszary perspektywiczne występowania złóż tej kopaliny*.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987) określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40% (tj. 71,2% CaCO3);
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna grubość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80% (44,8% CaO).
Zasoby i wydobycie
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy piszącej oraz kredy jeziornej i gytii wapiennej na koniec 2019 r. wynosiły 206,819 mln t. W stosunku do roku poprzedniego zmniejszyły się o 0,326 mln t, czyli 0,16%.
W 2019 roku nie zatwierdzono żadnych dokumentacji geologicznych złóż kredy i z tego tytułu nie wystąpiły żadne przyrosty bądź ubytki zasobów.
Wydobycie kredy w 2019 roku wyniosło ogółem 0,310 mln t i było wyższe niż w 2018 r. o 0,021 mln t, czyli o 7,3%.
Kredę piszącą eksploatowano z 9 złóż. Wydobyto 0,270 mln t (87,2% wydobycia kredy ogółem), o 0,004 mln t (1,5%) więcej niż w 2018 r.
Kredę jeziorną eksploatowano z 3 złóż. Wydobyto 0,040 mln t (12,8% wydobycia kredy ogółem), czyli 75,4% więcej niż w roku poprzednim. W latach 2009-2018 poziom wydobycia był 2-3 krotnie niższy od obecnego.
Kreda jeziorna jest okresowo pozyskiwana także z nadkładu pokładów węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa. Ze złoża Bełchatów-pole Szczerców w 2019 r. wydobyto 0,028 mln t (wielkość ta nie jest ujęta w wydobyciu podanym powyżej oraz w tabeli 2).
Zasoby przemysłowe są ustalone dla 9 złóż i wynoszą 13,988 mln t, co stanowi 82,5% łącznych zasobów bilansowych tych złóż (zasoby przemysłowe złoża Kornica Nowa II wyeksploatowano w całości, a wydobywane są zasoby nieprzemysłowe). W porównaniu do poprzedniego roku zasoby zmniejszyły się o 0,237 mln t (1,7%) w wyniku eksploatacji i strat.
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2019.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
* Jurys L., 2020 – „Kreda jeziorna i gytia wapienna (lacustrine chalc)". W: "Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.”. W: „Bilans perspektywicznych zasobów kopalin Polski wg stanu na 31.12.2018 r.” (red. Szamałek K., Szuflicki M., Mizerski W.): 368-370. PIG-PIB, Warszawa.
2018
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Jest stosowana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec naturalny coraz częściej jest zastępowany mączkami wapiennymi z przemiału wapieni i marmurów oraz surowcem uzyskiwanym w procesie strącania z roztworów.
Pod względem genetycznym złoża kredy występujące w Polsce można podzielić na złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych: kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce występuje na Lubelszczyźnie w utworach okresu kredowego, a także na obszarze północno-wschodniej Polski, gdzie utwory kredowe występują w formie kier lodowcowych w obrębie utworów czwartorzędowych. W rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw: mazowieckiego i podlaskiego udokumentowano 21 złóż tego typu, z których 9 jest obecnie eksploatowanych. Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w procesie wytrącania węglanów odgrywają rośliny pobierające z wody rozpuszczony dwutlenek węgla CO2, co powoduje zmianę stopnia nasycenia roztworu i krystalizację kalcytu. Poza węglanami osady jeziorne zawierają materię organiczną i materiał przyniesiony z lądu. Kreda jeziorna zawiera co najmniej 80% węglanu wapnia CaCO3, natomiast osad zawierający 50-80% węglanu wapnia jest określany jako gytia wapienna. Bardzo często pokłady kredy jeziornej i gytii zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów wynika z wypłycania i stopniowego zarastania zbiornika sedymentacyjnego jakim jest jezioro. Złoża kredy jeziornej w Polsce, są przeważnie wieku czwartorzędowego i najliczniej występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Kredy wieku neogeńskiego, są znane z rejonu Bełchatowa, gdzie występują w nadkładzie eksploatowanych pokładów węgla brunatnego.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987) określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40% (tj. 71,2% CaCO3);
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna grubość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80% (44,8% CaO).
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy i gytii wapiennej na koniec 2018 r. wynosiły 207,145 mln t. W stosunku do roku poprzedniego zmniejszyły się o 0,114 mln t, czyli 0,06%.
W bilansie uwzględniono 2 nowe złoża kredy jeziornej: Górzna (0,011 mln t kredy jeziornej towarzyszącej torfom) w województwie lubuskim oraz Rańsko 1 (0,020 mln t) w województwie wielkopolskim. To drugie zostało wydzielone ze złoża Rańsko, po przeprowadzeniu dodatkowych prac rozpoznawczych. Jednocześnie wykonano dodatek do dokumentacji złoża Rańsko aktualizujący zasoby (−0,054 mln t). Natomiast, dla złoża kredy piszącej Rudka II w województwie mazowieckim wykonano dodatek do dokumentacji geologicznej w związku z powiększeniem obszaru złoża i zasobów (+0,199 mln t).
Wydobycie kredy piszącej i jeziornej w 2018 roku wyniosło ogółem 0,289 mln t i było wyższe niż w 2017 roku o 0,091 mln t, czyli 46,0%. Kredę piszącą eksploatowano z 9 złóż. Wydobyto 0,266 mln t (92,0% wydobycia kredy ogółem) o 0,091 mln t (51,6%) więcej niż w 2017 r. Kredę jeziorną eksploatowano z 2 złóż. Wydobyto 0,023 mln t (8,0% wydobycia kredy ogółem). Tonażowo było to minimalnie więcej niż w 2017 r. na poziomie wydobycia z lat poprzednich (poza 2016 r.). Kreda jeziorna jest okresowo pozyskiwana także z nadkładu pokładów węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa. W 2018 r. ze złoża Bełchatów-pole Szczerców wydobyto 0,042 mln t (wielkość ta nie jest ujęta w wydobyciu podanym powyżej oraz w tabeli 2).
Zasoby przemysłowe są ustalone dla 9 złóż i wynoszą 14,225 mln t, co stanowi 86,5% łącznych zasobów bilansowych tych złóż. W porównaniu do poprzedniego roku zasoby zmniejszyły się o 0,223 mln t w wyniku eksploatacji i strat.
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2018.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2017
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Jest stosowana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec naturalny coraz częściej jest zastępowany mączkami wapiennymi z przemiału wapieni i marmurów oraz surowcem uzyskiwanym w procesie strącania z roztworów.
Pod względem genetycznym złoża kredy występujące w Polsce można podzielić na złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych – kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce kreda pisząca występuje na Lubelszczyźnie w utworach okresu kredowego, a także na obszarze północno-wschodniej Polski, gdzie utwory kredowe występują w formie kier lodowcowych w obrębie utworów czwartorzędowych.
Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego.
Złoża kredy piszącej udokumentowane w obrębie kier lodowcowych licznie występują w rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw mazowieckiego i podlaskiego. Udokumentowano w tym rejonie 20 złóż, z których 10 jest stale lub okresowo eksploatowanych.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w procesie wytrącania węglanów odgrywają rośliny pobierające z wody rozpuszczony dwutlenek węgla CO2, co powoduje zmianę stopnia nasycenia roztworu i krystalizację kalcytu. Poza węglanami osady jeziorne zawierają materię organiczną i materiał przyniesiony z lądu. Kreda jeziorna zawiera co najmniej 80% węglanu wapnia CaCO3, natomiast osad zawierający 50-80% węglanu wapnia jest określany jako gytia wapienna.
Bardzo często pokłady kredy jeziornej i gytii zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów wynika z wypłycania i stopniowego zarastania zbiornika sedymentacyjnego jakim jest jezioro.
Złoża kredy jeziornej są zazwyczaj czwartorzędowe i występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Znane są także nagromadzenia kredy trzeciorzędowej, wydobywanej jako kopalina towarzysząca ze złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987) określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40% (tj. 71,2% CaCO3);
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna grubość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80% (44,8% CaO).
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy i gytii wapiennej na koniec 2017 r. wynosiły 207,259 mln t. W stosunku do roku poprzedniego zmniejszyły się o 0,107 mln t, czyli 0,1%.
W 2017 r. nie udokumentowano nowych złóż kredy, natomiast w wyniku weryfikacji informacji o złożach zamieszczono w ewidencji zasobów złoże Sławoszewo II położone w województwie zachodniopomorskim. Jest to złoże torfu, w którym gytia wapienna występuje w charakterze kopaliny towarzyszącej. Przyrost zasobów bilansowych z tego tytułu wyniósł 0,001 mln t.
W 2017 r. zatwierdzono dodatki do dokumentacji geologicznych 2 złóż kredy jeziornej, co spowodowało korektę zasobów złoża Skic-Kujan w województwie wielkopolskim (+0,171 mln t) oraz wykreślenie z ewidencji całkowicie wyeksploatowanego złoża Lubiatowo III w województwie zachodniopomorskim.
Wydobycie kredy piszącej i jeziornej w 2017 r. wyniosło ogółem 0,198 mln t i było wyższe niż w 2016 r. o 0,023 mln t, czyli 13,1%.
Kredę piszącą eksploatowano z 9 złóż, w tym ze złoża Sewerynów 1, którego eksploatację dopiero rozpoczęto. Wydobyto 0,176 mln t (88,7% wydobycia kredy ogółem), czyli o 0,013 mln t (7,7%) więcej niż w 2016 r.
Kredę jeziorną eksploatowano z 4 złóż, w tym po raz pierwszy ze złoża Lubiatowo IV. Wydobyto 0,022 mln t (6,8% wydobycia kredy ogółem), co oznacza wzrost w stosunku do 2016 r. o 0,010 mln t (88,9%). Wzrost wydobycia jest głównie efektem rozpoczęcia eksploatacji złoża Lubiatowo IV. Wielkość wydobycia kredy jeziornej powróciła do poziomu notowanego w ostatnich latach po chwilowym spadku w 2016 r. (0,012 mln t) spowodowanym zakończeniem eksploatacji i zamknięciem kopalni Lubiatowo III.
Kreda jeziorna jest także okresowo pozyskiwana w trakcie udostępniania do eksploatacji złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa. W 2017 r. ze złoża Bełchatów-pole Szczerców wydobyto 0,050 mln t (wielkość ta nie jest ujęta w tabeli 2).
Zasoby przemysłowe są ustalone dla 9 złóż i wynoszą 14,448 mln t, co stanowi 86,7% łącznych zasobów bilansowych tych złóż. Porównując wielkości zasobów rok do roku notujemy wzrost o 1,607 mln t (11,1%), który wynika głównie z ustalenia zasobów przemysłowych dla złoża Lubiatowo IV (+1,427 mln t) oraz aktualizacji dla złoża Roszczyce II.
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2017.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2016
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Jest stosowana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec naturalny coraz częściej jest zastępowany mączkami wapiennymi z przemiału wapieni i marmurów oraz surowcem uzyskiwanym w procesie strącania z roztworów.
Genetycznie, złoża kredy występujące w Polsce, można podzielić na: złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych – kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce kreda pisząca występuje na Lubelszczyźnie w utworach okresu kredowego, a także na obszarze północno-wschodniej Polski, gdzie utwory kredowe występują w formie kier lodowcowych w obrębie utworów czwartorzędowych.
Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale „Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego”.
Złoża kredy piszącej, udokumentowane w obrębie kier lodowcowych, licznie występują w rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw: mazowieckiego i podlaskiego. Udokumentowano w tym rejonie kilkanaście złóż, z których 9 jest stale lub okresowo eksploatowanych.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w procesie wytrącania węglanów odgrywają rośliny pobierające z wody rozpuszczony dwutlenek węgla CO2, co powoduje zmianę stopnia nasycenia roztworu i krystalizację kalcytu. Poza węglanami osady jeziorne zawierają materię organiczną i materiał przyniesiony z lądu. Kreda jeziorna zawiera co najmniej 80% węglanu wapnia CaCO3, natomiast osad zawierający 50-80% węglanu wapnia jest określany jako gytia wapienna.
Bardzo często pokłady kredy jeziornej i gytii zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów wynika z wypłycania i stopniowego zarastania zbiornika sedymentacyjnego jakim jest jezioro.
Złoża kredy jeziornej są zazwyczaj czwartorzędowe i występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Znane są także nagromadzenia kredy trzeciorzędowej, wydobywanej jako kopalina towarzysząca ze złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987), określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40% (tj. 71,2% CaCO3);
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna grubość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80% (44,8% CaO).
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy i gytii wapiennej w 2016 r. wyniosły 207,366 mln t. W stosunku do roku poprzedniego wzrosły o 7,380 mln t, czyli 3,7%.
W bilansie ujęto 6 nowych złóż. W 2016 r. udokumentowano i zatwierdzono zasoby złoża Rudka III (zasoby bilansowe 0,597 mln t kredy piszącej) w woj. mazowieckim oraz złoża Krosino-Mołstowo 1 (0,049 mln t kredy jeziornej i gytii wapiennej – obliczono i zatwierdzono zasoby kopaliny w stanie suchym) i Lubiatowo IV (1,427 mln t kredy jeziornej) w woj. zachodniopomorskim. Natomiast złoża: Woskrzenice – pole A (zasoby bilansowe 0,684 mln t i zasoby pozabilansowe 0,220 mln t kredy jeziornej), Woskrzenice – pole B (0,504 mln t zasoby bilansowe i 1,503 mln t zasoby pozabilansowe kredy jeziornej), Woskrzenice – pole C (2,039 mln t zasoby bilansowe i 0,780 mln t zasoby pozabilansowe kredy jeziornej), położone w granicach woj. lubelskiego, zostały udokumentowane i zatwierdzone w 1997 roku, ale do tej pory nie były notowane w bilansie zasobów kopalin.
Przyrost zasobów bilansowych z tego tytułu wyniósł łącznie 5,299 mln t, w tym: kredy piszącej 0,597 mln t (11,3%), kredy jeziornej i gytii wapiennej 4,702 mln t (88,7%). Przyrost zasobów pozabilansowych wyniósł w sumie 2,502 mln t kredy jeziornej.
Dodatki do dokumentacji geologicznych zatwierdzono dla złóż: Roszczyce II (+0,359 mln t; zmiana granic i aktualizacja zasobów) w woj. pomorskim i Strzeszów (+0,046 mln t; aktualizacja zasobów) w woj. zachodniopomorskim.
W wyniku weryfikacji informacji o złożach skorygowano zasoby trzech złóż: jednego w woj. mazowieckim i dwóch w woj. pomorskim. Są to kolejno: Bachorza III (+0,022 mln t), Darżyno (+0,186 mln t), Zapceń – pole A (+1,646 mln t; uwzględniono w ewidencji zasobów nieujęte wcześniej dokumenty: dokumentację geologiczną z 2001 r. i dodatek do dokumentacji geologicznej z 2006 r.).
Wydobycie kredy w 2016 r. wyniosło ogółem 0,175 mln t i było wyższe niż w 2015 r. o 0,003 mln t, czyli o 1,7%.
Wydobycie kredy piszącej wyniosło 0,163 mln t (93,1% wydobycia kredy ogółem) i w stosunku do roku poprzedniego wzrosło o 0,008 mln t (5,4%).
Wydobycie kredy piszącej ma generalne tendencję wzrostową. W ostatnim roku uruchomiono kopalnię na złożu Kornica-Popówka, które nie było eksploatowane od kilkunastu lat. Wszystkie eksploatowane złoża kredy piszącej znajdują się w rejonie miejscowości Kornica-Mielnik na pograniczu woj. mazowieckiego i podlaskiego.
Wydobycie kredy jeziornej wyniosło 0,012 mln t (6,9% wydobycia kredy ogółem), a w porównaniu do roku poprzedniego było o 0,006 mln t (32,4%) niższe.
Znacznie mniejsze wydobycie jest wynikiem zaniechania eksploatacji złoża Lubiatowo III w 2016 r. (z powodu wyczerpania zasobów), które do niedawna było głównym źródłem tej kopaliny. Wydobycie kredy jeziornej ma generalnie tendencję spadkową, ale za to liczba złóż, z których jest eksploatowana, wzrosła w ostatnim roku do 3 (Roszczyce II – woj. pomorskie, Mosina II i Strzeszów – woj. zachodniopomorskie).
Kreda jeziorna jest także okresowo pozyskiwana w trakcie udostępniania i eksploatacji złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa. W 2016 r. ze złoża Bełchatów-pole Szczerców wydobyto 0,011 mln t (wielkość ta nie jest ujęta w tabeli 2).
Zasoby przemysłowe są ustalone dla 9 złóż i wynoszą 12,841 mln t, co stanowi 83,3% ich łącznych zasobów bilansowych. W stosunku do ubiegłego roku ich wielkość wzrosła 3-krotnie. Jest to wynik ustalenia zasobów przemysłowych dla złóż: Kornica-Popówka (+8,221 mln t) i Strzeszów (+0,371 mln t) oraz skorygowania zasobów złoża Mosina II (+0,046 mln t).
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2016.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2015
Kreda to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, o wysokiej zawartości węglanu wapnia (CaCO3) i bardzo drobnoziarnistej strukturze. Jest stosowana m.in. w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym i cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb, a także w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec naturalny coraz częściej jest zastępowany mączkami wapiennymi z przemiału wapieni i marmurów oraz surowcem uzyskiwanym w procesie strącania z roztworów.
Pod względem genetycznym złoża kredy występujące w Polsce można podzielić na złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych – kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce kreda pisząca występuje w utworach wieku kredowego na Lubelszczyźnie, a także w północno-wschodniej części kraju, gdzie utwory te występują w formie kier lodowcowych w osadach czwartorzędowych.
Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale „Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego”.
Udokumentowane złoża kredy piszącej w krach lodowcowych licznie występują w rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem, na pograniczu województw mazowieckiego i podlaskiego. W tym rejonie udokumentowano kilkanaście złóż, z których osiem jest stale lub okresowo eksploatowanych.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest bardzo wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w procesie wytrącania węglanów odgrywają rośliny pobierające z wody rozpuszczony dwutlenek węgla CO2, co powoduje zmianę stopnia nasycenia roztworu i krystalizację kalcytu. Poza węglanami osady jeziorne zawierają materię organiczną i materiał przyniesiony z lądu. Kreda jeziorna zawiera co najmniej 80% węglanu wapnia CaCO3, natomiast osad zawierający 50-80% węglanu wapnia jest określany jako gytia wapienna.
Bardzo często pokłady kredy jeziornej i gytii zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów wynika z wypłycania i stopniowego zarastania jeziornego zbiornika sedymentacyjnego.
Złoża kredy jeziornej są zazwyczaj czwartorzędowe i występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Znane są także nagromadzenia kredy trzeciorzędowej, wydobywanej jako kopalina towarzysząca ze złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa.
Złoża kredy jeziornej w Polsce zaznaczono na mapie.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lipca 2015 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny, z wyłączeniem złoża węglowodorów (Dz. U. 2015 r., poz. 987), określa w załączniku nr 8 graniczne wartości parametrów definiujących złoże i jego granice:
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej (tabela 38): minimalna miąższość złoża – 1 m, maksymalny stosunek miąższości nadkładu do miąższości złoża – 0,3; minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie – 40% (tj. 71,2% CaCO3);
- złoża kredy piszącej (tabela 39): maksymalna głębokość dokumentowania – 70 m, maksymalna miąższość nadkładu – 15 m, maksymalny stosunek miąższości nadkładu do miąższości złoża – 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3) w profilu złoża – 80% (44,8% CaO).
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
W 2015 r. łączne zasoby bilansowe kredy i gytii wapiennej w Polsce wynosiły 199,99 mln t. W stosunku do roku poprzedniego wzrosły o 0,106 mln t, czyli o około 0,05%.
W bilansie pojawiły się dwa nowe złoża, znajdujące się w województwie mazowieckim: nowo udokumentowane złoże Sewerynów 1 (0,697 mln t kredy piszącej) oraz złoże Kornica – Nowa 1 (1,145 mln t kredy piszącej) wyodrębnione ze złoża Kornica – Nowa po wykonaniu dodatkowych prac rozpoznawczych.
Dodatki do dokumentacji wykonano dla 4 złóż: Kornica Nowa (−1,734 mln t, z tego 1,145 mln t wydzielono jako Kornica Nowa 1, a resztę, czyli 0,590 mln t, stanowi ubytek wynikający z lepszego rozpoznania złoża), Malinowo-pole IV (+0,051 mln t; zaktualizowano zasoby, eksploatacja zaniechana), Mosina II (−0,029 mln t; skorygowano błąd obliczeń w pierwotnej dokumentacji), Długa Goślina (−0,022 mln t; zasoby skreślono z bilansu).
Złoże Długa Goślina skreślono z bilansu, ponieważ kreda stanowiła w tym złożu jedynie kopalinę towarzyszącą i nie była przedmiotem eksploatacji. Po wyczerpaniu zasobów kopaliny głównej – torfu – kopalnię zlikwidowano.
W wyniku weryfikacji zasobów skorygowano zasoby złóż: Rajgród (+0,028 mln t; dodano zasoby gytii), Pomorsko II (+0,110 mln t; sprostowanie omyłki w decyzji zatwierdzającej dokumentację geologiczną złoża). Ponadto zaktualizowano zasoby złoża Pęczerzyno-Rynowo (+0,041 mln t) na etapie opracowania projektu zagospodarowania złoża.
Wydobycie w 2015 r. wyniosło 0,172 mln t i było wyższe o 0,027 mln t (19%) niż w 2014 r. Większą część wydobycia stanowi kreda pisząca (0,155 mln t – 90%), a resztę kreda jeziorna (0,017 mln t – 10%). W stosunku do poprzedniego roku wydobycie kredy piszącej wzrosło o 0,028 mln t (22%), natomiast wydobycie kredy jeziornej było niższe o 0,6 tys. t (3%).
Wydobycie kredy piszącej prowadzono w siedmiu kopalniach (sześć w województwie mazowieckim, jedna w województwie podlaskim). Kredę jeziorną wydobywano tylko z dwóch złóż: Lubiatowo III (województwo zachodniopomorskie) i Roszczyce II (województwo pomorskie).
Kreda jeziorna jest także okresowo pozyskiwana w trakcie udostępniania i eksploatacji złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa. W 2015 r. nie była jednak wydobywana.
Zasoby przemysłowe ustalono dla siedmiu złóż i wynoszą 4,35 mln t, co stanowi 84,5% zasobów bilansowych.
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2015.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2014
Kreda jest to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia CaCO3 i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Znajduje zastosowanie m.in.: w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym, cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb oraz w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec naturalny jest coraz częściej zastępowany przez mączki wapienne z przemiału wapieni i marmurów oraz przez surowiec uzyskiwany w procesie strącania z roztworów.
Genetycznie, złoża kredy występujące w Polsce, można podzielić na: złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim, o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych: kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce występuje w utworach okresu kredowego na Lubelszczyźnie. Występuje również w formie kier lodowcowych w otoczeniu utworów czwartorzędowych na obszarze północno-wschodniej Polski.
Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale „Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego”.
Złoża kredy piszącej, udokumentowane w obrębie kier lodowcowych, licznie występują w rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw: mazowieckiego i podlaskiego. Udokumentowano w tym rejonie kilkanaście złóż, z których 7 jest obecnie eksploatowanych.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w procesie wytrącania węglanów odgrywają rośliny pobierające z wody rozpuszczony dwutlenek węgla CO2, powodując zmiany stopnia nasycenia roztworu i krystalizację kalcytu. Poza węglanami, osady jeziorne zawierają materię organiczną i materiał przyniesiony z lądu. Kreda jeziorna zawiera co najmniej 80 % węglanu wapnia CaCO3, natomiast osad zawierający 50-80 % jest określany jako gytia wapienna.
Bardzo często pokłady kredy jeziornej i gytii zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów wynika z wypłycania i stopniowego zarastania zbiornika sedymentacyjnego jakim jest jezioro.
Złoża kredy jeziornej są zazwyczaj czwartorzędowe i występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Znane są także nagromadzenia kredy trzeciorzędowej, wydobywanej jako kopalina towarzysząca ze złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa.
Złoża kredy jeziornej zaznaczono na mapie.
Graniczne parametry definiujące złoże i jego granice, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 22 grudnia 2011 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny – Załącznik nr 11, są następujące:
- złoża kredy piszącej: maksymalna głębokość dokumentowania 70 m, maksymalna grubość nadkładu 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3 w profilu złoża 80 % (tj. 44,8 % CaO),
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej: minimalna miąższość złoża 1 metr, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża 0,3, minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie 40 % (tj. 71,2 % CaCO3).
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy i gytii wapiennej w 2014 r. wynosiły 199,88 mln t. W stosunku do roku poprzedniego wzrosły o 244 tys. t, czyli ok. 0,1 %.
Nowych złóż nie odnotowano w roku bilansowym.
Skreślono z bilansu 2 złoża: Czarnoszyce i Różyny II (województwo pomorskie). Dla wymienionych złóż, częściowo wyeksploatowanych i zaniechanych, opracowano i zatwierdzono dodatki rozliczeniowe.
W kilku innych podobnych przypadkach złóż z zerowymi zasobami: Iłowo II (województwo kujawsko-pomorskie), Kruklin II, Lutek, Lutek II, Upałty (województwo warmińsko-mazurskie), Prostynia II (województwo zachodniopomorskie), nie ma formalnych podstaw do skreślenia tych złóż z bilansu – brak decyzji administracyjnej właściwego organu administracji geologicznej – pomimo, że ich eksploatacja zakończyła się wiele lat temu i są one najprawdopodobniej całkowicie wyeksploatowane.
W ostatnim roku zatwierdzono dodatki dla następujących złóż: Ględy 1 i Wenecja (woj. warmińsko-mazurskie) oraz Kalwy Cieśle (województwo wielkopolskie). Stan zasobów złoża Ględy 1 został minimalnie skorygowany, natomiast aktualizacja zasobów złóż Wenecja i Kalwy Cieśle spowodowała przyrost zasobów odpowiednio o 64 tys. t i o 333 tys. t, co łącznie daje 396 tys. t.
Wydobycie w 2014 roku wyniosło 145 tys. t i było niższe niż w 2013 roku o 11,3 tys. t, czyli 7,2 %. Większość wydobycia stanowi kreda pisząca prawie 127 tys. t (87,4 %), która jest wydobywana w 7 kopalniach (6 w województwie mazowieckim, 1 w województwie podlaskim). Pozostałą część wydobycia – 18 tys. t (12,6 %), stanowi kreda jeziorna, która jest obecnie wydobywana tylko ze złoża Lubiatowo III (województwo zachodniopomorskie). Wydobycie kredy piszącej w stosunku do roku poprzedniego spadło minimalnie o 1,7 tys. t (1,3 %), natomiast wydobycie kredy jeziornej było mniejsze o 9,6 tys. t (34,5 %).
Kreda jeziorna jest także okresowo pozyskiwana ze złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa, w trakcie ich udostępniania i eksploatacji. W 2014 r. nie była wydobywana. Zasoby kredy i innych kopalin towarzyszących w tych złożach nie są formalnie ustalone i dlatego nie są ujęte w poniższym wykazie złóż udokumentowanych.
Zasoby przemysłowe są ustalone dla 7 złóż i wynoszą 4,44 mln t, co stanowi 84,8 % zasobów bilansowych.
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2014.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2013
Kreda jest to wapienna, miękka i porowata skała osadowa, cechująca się wysoką zawartością węglanu wapnia CaCO3 i bardzo drobnoziarnistą strukturą. Znajduje zastosowanie m.in.: w przemyśle gumowym, papierniczym, chemicznym, farmaceutycznym, kosmetycznym, ceramicznym, cementowym, do produkcji farb i lakierów, tworzyw sztucznych, materiałów budowlanych, w rolnictwie jako kreda nawozowa do wapnowania gleb oraz w hodowli zwierząt jako kreda pastewna. Surowiec naturalny jest coraz częściej zastępowany przez mączki wapienne z przemiału wapieni i marmurów oraz przez surowiec uzyskiwany w procesie strącania z roztworów.
Genetycznie, złoża kredy występujące w Polsce, można podzielić na: złoża kredy piszącej i złoża kredy jeziornej.
Kreda pisząca jest organogenicznym osadem morskim, o barwie białej lub kremowej, składającym się głównie ze szczątków organizmów planktonicznych: kokkolitów i skorupek otwornic. W Polsce występuje w utworach okresu kredowego na Lubelszczyźnie. Występuje również w formie kier lodowcowych w otoczeniu utworów czwartorzędowych na obszarze północno-wschodniej Polski.
Na Lubelszczyźnie, w rejonie Chełma, kreda pisząca jest wydobywana do produkcji cementu. Złoża z tego rejonu zestawiono w rozdziale „Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego”.
Złoża kredy piszącej, udokumentowane w obrębie kier lodowcowych, licznie występują w rejonie Kornicy i Mielnika nad Bugiem na pograniczu województw: mazowieckiego i podlaskiego. Udokumentowano w tym rejonie kilkanaście złóż, z których 7 jest obecnie eksploatowanych.
Kreda jeziorna ma zazwyczaj barwę białą, biało-żółtą lub szarą i jest silnie wilgotną, mazistą masą. Powstaje w wyniku biochemicznego wytrącania i gromadzenia się osadu węglanowego na dnie jezior. Istotną rolę w procesie wytrącania węglanów odgrywają rośliny pobierające z wody rozpuszczony dwutlenek węgla CO2, powodując zmiany stopnia nasycenia roztworu i krystalizację kalcytu. Poza węglanami, osady jeziorne zawierają materię organiczną i materiał przyniesiony z lądu. Kreda jeziorna zawiera co najmniej 80 % węglanu wapnia CaCO3, natomiast osad zawierający 50-80 % jest określany jako gytia wapienna.
Bardzo często pokłady kredy jeziornej i gytii zalegają pod pokładami torfów. Takie następstwo osadów wynika z wypłycania i stopniowego zarastania zbiornika sedymentacyjnego jakim jest jezioro.
Złoża kredy jeziornej są zazwyczaj czwartorzędowe i występują w północnej i północno-zachodniej Polsce. Znane są także nagromadzenia kredy trzeciorzędowej, wydobywanej jako kopalina towarzysząca ze złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa.
Złoża kredy jeziornej zaznaczono na mapie.
Graniczne parametry definiujące złoże i jego granice, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 22 grudnia 2011 r. w sprawie dokumentacji geologicznej złoża kopaliny – Załącznik nr 11, są następujące:
- złoża kredy piszącej: maksymalna głębokość dokumentowania 70 m, maksymalna grubość nadkładu 15 m, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża 0,2, minimalna średnia ważona zawartość CaCO3 w profilu złoża 80 %,
- złoża kredy jeziornej i gytii wapiennej: minimalna miąższość złoża 1 metr, maksymalny stosunek grubości nadkładu do miąższości złoża 0,3, minimalna zasadowość ogólna w przeliczeniu na CaO w suchej masie 40 %.
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy i gytii w 2013 r. wynosiły 199,64 mln t. W stosunku do roku poprzedniego wzrosły o 584 tys. t.
W 2013 roku udokumentowano zasoby gytii towarzyszącej torfom w 3 złożach: Gorszewice AW 2, Wieliszewo i Wieliszewo I. Przyrost zasobów bilansowych z tego tytułu wynosi 900,13 tys. t.
Z tytułu weryfikacji złóż nastąpił przyrost zasobów o 473 tys. t, w tym: w złożu Rapa 153 tys. t, Brzeźno 320 tys. t.
Dodatki do dokumentacji opracowano dla 4 złóż. Zasoby złoża Roszczyce II wzrosły o 66 tys. t. Natomiast zasoby złóż: Kazimierz III, Kobierniki i Tyczewo I rozliczono po zakończeniu eksploatacji. W wyniku rozliczenia skreślono z bilansu 187 tys. t zasobów, w tym: Kazimierz III 135 tys. t kredy i gytii wapiennej oraz Kobierniki 52 tys. t gytii. Zasoby kredy w złożu Tyczewo I pozostają bez zmian.
W złożach Koszelówka I i Koszelówka II część zasobów przeklasyfikowano do filarów ochronnych, a w złożu Kornica Nowa II zaktualizowano stan zasobów zgodnie z otrzymanymi danymi. Łącznie daje to ubytek zasobów bilansowych 496 tys. t.
Wydobycie w 2013 roku wyniosło 165,29 tys. t i było wyższe w stosunku do 2012 r. o 18,08 tys. t, czyli 12,3 %. Większość wydobycia stanowi kreda pisząca 137,49 tys. t (83,2 %), wydobywana w 7 kopalniach (6 w woj. mazowieckim, 1 w woj. podlaskim), a resztę kreda jeziorna 27,80 tys. t (16,8 %), która jest wydobywana tylko w Lubiatowie (woj. zachodnio-pomorskie). W stosunku do ubiegłego roku wydobycie kredy piszącej wzrosło o ok. 4,3 %, natomiast wydobycie kredy jeziornej wzrosło prawie dwukrotnie (86,3 %).
Kreda jeziorna jest także pozyskiwana ze złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa. Ze złoża Bełchatów-pole Szczerców w trakcie jego udostępniania i eksploatacji, w 2013 r. pozyskano 9,24 tys. t kredy (zasoby kredy i innych kopalin towarzyszących nie są formalnie ustalone).
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2013.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracował: Wojciech Szczygielski
2012
Tradycyjna nazwa „kreda” odnosi się do dwóch różnych kopalin: kredy piszącej i kredy jeziornej. Kopaliny te różnią się genezą, składem chemicznym oraz zastosowaniem.
Kreda pisząca jest skałą wapienną, słabo zwięzłą, porowatą. Stosuje się ją w przemysłach: gumowym, papierniczym, chemicznym, farbiarskim i cementowym. Wapienie kredowe o typie kredy piszącej wykorzystywane w przemyśle cementowym (złoże Chełm w województwie lubelskim) omówione są w rozdziale dotyczącym wapieni i margli dla przemysłu cementowego. Złoża kredy piszącej opisane w niniejszym rozdziale stanowią porwaki osadów wieku kredowego w krach lodowcowych w północno-wschodniej Polsce. Najwięcej złóż występuje w powiecie łosickim na terenie woj. mazowieckiego. Pojedyncze złoża występują w woj. podlaskim i pomorskim.
Kreda jeziorna znana również pod nazwą wapień łąkowy lub wapień jeziorny jest osadem wieku czwartorzędowego. Genetycznie związana jest z osadami pojeziornymi ostatniego zlodowacenia. Znajduje ona zastosowanie w rolnictwie jako nawóz wapniowy. Złoża kredy jeziornej znajdują się w większości w północnej i północno-zachodniej części kraju. Nagromadzenie kredy jeziornej często występuje w spągu złóż torfu. Złoża kredy jeziornej zaznaczono na mapie.
Złoża kredy jeziornej dokumentowane są do głębokości 10 m, przy minimalnej miąższości złoża wynoszącej 1 m, grubości nadkładu 2,5 m, maksymalnym stosunku grubości nadkładu do miąższości złoża 0,3 oraz minimalnej zasadowości ogólnej w przeliczeniu na CaO 40 %.
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy (piszącej i jeziornej) w 2012 r. wynosiły 199,05 mln t i obniżyły się o około 106 tys. t w stosunku do roku poprzedniego. Ubytek zasobów nastąpił głównie wskutek wydobycia i strat oraz z tytułu skreślenia z bilansu zasobów kopalin złoża Ludwinek (8 tys. t). Ubytki zostały częściowo zrekompensowane udokumentowaniem złoża Mosina II z zasobami ok. 74 tys. t. W 2012 roku ilość złóż kredy zmalała do 191, ponieważ bilans nie objął już, skreślonych z bilansu w 2011 roku, 3 złóż.
Łączne wydobycie kredy piszącej i jeziornej w 2012 r. wyniosło 147 tys. t i było większe o 19 tys. t w stosunku do ubiegłego roku.
Niewielkie wydobycie kredy jeziornej stosowanej do wapnowania gleb, związane jest z likwidacją dotacji do wydobycia i transportu nawozów wapniowych. Spowodowało to zmniejszenie zainteresowania producentów wydobyciem tej kopaliny. Wydobycie kredy jeziornej wyniosło w 2012 r. 16 tys. t, podobnie jak w ubiegłym roku. W latach 90-tych ubiegłego stulecia wydobycie kredy jeziornej sięgało 3,5 mln t rocznie.
Wydobycie kredy piszącej w 2012 r. wyniosło 132 tys. t i wzrosło o 20 tys. t w stosunku do ubiegłego roku.
Największe wydobycie kredy piszącej pochodzi ze złoża Mielnik (91 tys. t) i stanowi około 69 % wydobycia kredy piszącej oraz około 62 % wydobycia kredy łącznie (jeziornej i piszącej).
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2012.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w tabeli 2.
Opracowała: Agnieszka Wałkuska
2011
Tradycyjna nazwa „kreda” odnosi się do dwóch różnych kopalin: kredy piszącej i kredy jeziornej. Kopaliny te różnią się genezą, składem chemicznym oraz zastosowaniem.
Kreda pisząca jest skałą wapienną, słabo zwięzłą, porowatą. Stosuje się ją w przemysłach: gumowym, papierniczym, chemicznym, farbiarskim i cementowym. Wapienie kredowe o typie kredy piszącej wykorzystywane w przemyśle cementowym (złoże Chełm w województwie lubelskim) omówione są w rozdziale dotyczącym wapieni i margli dla przemysłu cementowego. Złoża kredy piszącej opisane w niniejszym rozdziale stanowią porwaki osadów wieku kredowego w krach lodowcowych w północno-wschodniej Polsce. Najwięcej złóż występuje w powiecie łosickim na terenie woj. mazowieckiego. Pojedyncze złoża występują w woj. podlaskim i pomorskim.
Kreda jeziorna znana również pod nazwą wapień łąkowy lub wapień jeziorny jest osadem wieku czwartorzędowego. Genetycznie związana jest z osadami pojeziornymi ostatniego zlodowacenia. Znajduje ona zastosowanie w rolnictwie jako nawóz wapniowy. Złoża kredy jeziornej znajdują się w większości w północnej i północno-zachodniej części kraju. Nagromadzenie kredy jeziornej często występuje w spągu złóż torfu. Złoża kredy jeziornej zaznaczono na mapie.
Złoża kredy jeziornej dokumentowane są do głębokości 10 m, przy minimalnej miąższości złoża wynoszącej 1 m, grubości nadkładu 2,5 m, maksymalnym stosunku grubości nadkładu do miąższości złoża 0,3 oraz minimalnej zasadowości ogólnej w przeliczeniu na CaO 40 %.
Stan zasobów kredy oraz stopień ich rozpoznania, a także zagospodarowania przedstawiono w tabeli 1.
Łączne zasoby bilansowe kredy (piszącej i jeziornej) w 2011 r. wynosiły 199,16 mln t i wzrosły o około 283 tys. t w stosunku do roku poprzedniego. Przyrost zasobów, głównie wskutek udokumentowania nowego złoża Koszelówka II o zasobach ok. 710 tys. t, zrekompensował ubytki z tytułu skreślenia z bilansu zasobów kopalin 3 złóż (Trzebielino – 174 tys. t, Kolonia Wólka Nosowska II – 26 tys. t, Rodowo – 5 tys. t), dodatku do dokumentacji złoża Rusinowo (ubytek 89 tys. t; dod. nr 3) oraz wydobycia.
Łączne wydobycie kredy piszącej i jeziornej w 2011 r. wynosiło 128 tys. t i było większe o 52 tys. t w stosunku do ubiegłego roku. Wydobycie wróciło do podobnego poziomu jak w latach 2008-2009.
Niewielkie wydobycie kredy jeziornej stosowanej do wapnowania gleb, związane jest z likwidacją dotacji do wydobycia i transportu nawozów wapniowych. Spowodowało to zmniejszenie zainteresowania producentów wydobyciem tej kopaliny. Wydobycie kredy jeziornej wyniosło w 2011 r. 16 tys. t, podobnie jak w ubiegłym roku. W latach 90-tych ubiegłego stulecia wydobycie kredy jeziornej sięgało 3,5 mln t rocznie.
Wydobycie kredy piszącej w 2011 r. wynosiło 112 tys. t i wzrosło o 53 tys. t (około 90 %) w stosunku do ubiegłego roku.
Największe wydobycie kredy piszącej pochodzi ze złoża Mielnik (74 tys. t) i stanowi około 66 % wydobycia kredy piszącej oraz około 58 % wydobycia kredy łącznie (jeziornej i piszącej).
Na figurze pokazano zmiany wielkości zasobów i wydobycia kredy w Polsce w latach 1989-2011.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zestawiono w(tabeli 2).
Opracowała: Agnieszka Wałkuska