W ramach reformy Instytutu rozpoczęły działalność regionalne geologiczne zespoły badawcze, powołane niezależnie od tradycyjnej struktury wydziałowej PIG. Jedną z nich była grupa świętokrzyska licząca ponad 20 osób. Na jej czele stanął Jan Czarnocki – wicedyrektor PIG od 1938 r. i dyrektor PIG w latach 1947–1951.

Bazą grupy w Kielcach był dom rodzinny J. Czarnockiego. W kwietniu 1945 r. J. Czarnocki zgłosił dyrektorowi Instytutu prof. Karolowi Bohdanowiczowi projekt utworzenia w Kielcach terenowej stacji geologicznej Instytutu, którą chciał pokierować. Propozycja nie została przyjęta. J. Czarnocki został więc współzałożycielem i dyrektorem autonomicznego Instytutu Badań Regionalnych w Kielcach, formalnie powołanego przez wojewodę kieleckiego w grudniu 1945 r.

Dom Jana Czarnockiego. Pierwsza siedziba świętokrzyskiej placówki Państwowego Instytutu Geologicznego (fotografia ze zbiorów Katarzyny Czarnockiej-Pawłowskiej ofiarowanych Muzeum Narodowemu w Kielcach)

W ramach tej, pierwszej po wojnie, placówki naukowej kontynuowano m.in. badania geologiczne rozpoczęte jeszcze w latach 30. Stacja Świętokrzyska PIG jednak powstała. W styczniu 1955 r. jako siedzibę otrzymała barak na placu przyszłej budowy obecnego gmachu przy ul. Zgoda 21. Nowy budynek oddano do użytku w 6 lat później – także w styczniu.

Budynek Oddziału Świętokrzyskiego Instytutu przy ulicy Zgoda 21 w 1961 r. Fot. H. Topaczewska

W 1965 r. Stacja Świętokrzyska została przemianowana na Oddział Świętokrzyski.