Materiały informacyjne służby geologicznej – prawo wodne

Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (PW) (Dz.U. 2017 poz. 1566) wprowadziła nie tylko nowe uregulowania w zakresie ustanawiania stref ochronnych ujęć wód, lecz także nałożyła m.in. obowiązek wykonania analizy ryzyka (AR) dla ujęć wód podziemnych i powierzchniowych oraz przekazania jej do właściwego wojewody. Dotyczy to zarówno właścicieli ujęć wody realizujących zadania w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę, jak i właścicieli indywidualnych, jeżeli woda dostarczana jest jako woda przeznaczona do spożycia przez ludzi w ramach działalności handlowej, usługowej, przemysłowej albo do budynków użyteczności publicznej. Analiza ryzyka powinna być dołączana do wniosku właściciela ujęcia o ustanowienie strefy ochronnej. Może ona także stanowić podstawę do podjęcia decyzji o ustanowieniu strefy ochronnej ujęcia z urzędu przez wojewodę, przy czym w takim przypadku konieczne jest dołączenie dokumentacji hydrogeologicznej, w której na podstawie kryteriów hydrogeologicznych wyznaczono teren ochrony pośredniej (TOP), zgodnie z §6 ust. 2 i 4 Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej (Dz.U. 2016 poz. 2033).

Analiza ryzyka ma uzasadniać ewentualną potrzebę ustanowienia TOP, o zasięgu ustalanym w zależności od warunków hydrogeologicznych i panujących na obszarze spływu wód podziemnych do ujęcia. Zgodnie z art. 551 ustawy PW oraz Ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. 2020 poz. 875) na właścicielu ujęcia spoczywa konieczność przeprowadzenia takiej analizy dla ujęcia wody w terminie do 1 stycznia 2023 r. Wyznaczenie natomiast terenu ochrony bezpośredniej (TOB) ustawodawca powierzył właściwym terytorialnie organom Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie (PGWWP).

Unormowania wynikające z ustawy PW, dotyczące analizy ryzyka oraz ustanawiania stref ochronnych ujęć wód podziemnych, charakteryzują się wysokim stopniem ogólności. Brak precyzyjnych uregulowań prawnych, zwłaszcza dotyczących roli i znaczenia analizy ryzyka w procedurze wyznaczania i ustanawiania stref ochronnych ujęć wody, utrudnia właściwą wykładnię przepisów ustawy. Różna jest interpretacja roli analizy ryzyka w procedurze ustanawiania stref ochronnych oraz jej pozycji i znaczenia w stosunku do dokumentacji hydrogeologicznej, ustalającej zasoby eksploatacyjne ujęcia. Stosuje się różnorodne założenia metodyczne, nie zawsze adekwatne do rozpatrywanych zagadnień. Czasami pojawiają się oczekiwania, żeby w ramach analizy ryzyka była wyznaczona strefa ochronna. Zgodnie jednak z obowiązującym prawem może być ona wyznaczona tylko w ramach dokumentacji hydrogeologicznej przygotowanej zgodnie z wymaganiami ww. rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. (Dz.U. 2016 poz. 2033).

Instytucje odpowiedzialne za eksploatację ujęć, jak również organy odpowiedzialne za ustanawianie stref ochronnych (wojewodowie), niejednokrotnie wskazywały na konieczność opracowania jednolitych i powszechnie obowiązujących wytycznych do wykonywania oraz opiniowania analiz ryzyka dla ujęć wód podziemnych. Wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom, PGWWP powierzyło państwowej służbie hydrogeologicznej opracowanie poradnika metodycznego pt. „Strefy ochronne ujęć wód podziemnych – analiza ryzyka i projektowanie”: – cz. 1 – „Analiza ryzyka dla ustanowienia stref ochronnych ujęć wód podziemnych”; – cz. 2 – „Metodyka wyznaczania stref ochronnych ujęć wód podziemnych”. Głównym celem pierwszej części poradnika jest podanie wytycznych do wykonania analizy ryzyka, obejmującej ocenę zagrożeń dla jakości wód podziemnych ujmowanych w celu zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia i zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości.

Poradnik jest adresowany zarówno do właścicieli ujęć wód podziemnych, jak też do hydrogeologów sporządzających analizę ryzyka oraz projekty stref ochronnych ujęcia położonego w różnych regionach hydrogeologicznych i jednostkach administracyjnych. Powinien być także pomocny organom właściwym do przyjmowania i zatwierdzania dokumentów oraz wydającym decyzje w procesie ustanawiania stref ochronnych ujęć (wojewoda).

Zapraszamy do lektury.

Państwowy Instytut Geologiczny PIB w latach 2013-2019 był generalnym wykonawcą i prowadził nadzór merytoryczny nad realizacją dużego i bardzo ważnego przedsięwzięcia „Wykonanie programów prac i dokumentacji hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych dla potrzeb przeprowadzania bilansów wodnogospodarczych oraz opracowania warunków korzystania z wód regionu wodnego i zlewni", finansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W ramach przedsięwzięcia opracowano 40 dokumentacji hydrogeologicznych ustalających zasoby dyspozycyjne wód podziemnych, pracami obejmując niemal połowę powierzchni kraju. W efekcie zasoby dyspozycyjne wód podziemnych są obecnie udokumentowane na obszarze całej Polski. Zakończenie realizacji przedsięwzięcia to zarazem zakończenie, trwającego od połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia, procesu dokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych kraju.

Zakończenie realizacji tego przedsięwzięcia stworzyło okazję do przeglądu zastosowanych metod, zagadnień i problemów związanych z wyznaczaniem zasobów dyspozycyjnych oraz prezentacji wyników prac. W opracowanym w PIG-PIB Informatorze państwowej służby hydrogeologicznej (PSH) skoncentrowano się na kwestii ograniczeń środowiskowych w ustalaniu zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych – omówiono je na przykładzie zlewni Biebrzy.

Informator państwowej służby hydrogeologicznej pt.:Informator państwowej służby hydrogeologicznej pt.:„Ekstremalnie wysokie stany wód podziemnych w Polsce w latach 1981–2015” powstał w Programie Hydrogeologia i Środowisko w Państwowym Instytucie Geologicznym– Państwowym Instytucie Badawczym (PIG-PIB) na zamówienie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (KZGW). Przedstawiono w nim część zagadnień opracowanych w latach 2015–2017 w ramach realizacji zadania państwowej służby hydrogeologicznej (PSH) pt.: „Wyznaczenie ekstremalnych stanów wód podziemnych w Polsce w zapisie stacjonarnych obserwacji wahań położenia zwierciadła wody” (Raport..., 2018). Niektóre z obliczeń, związane z analizą występowania ekstremalnych stanów wód podziemnych,zlecono firmie Statsoft Polska i wykonał je pan Paweł Januszewski, któremu składa się podziękowania za ten istotny wkład w powstałe opracowanie.

Udokumentowanie i ustanowienie obszarów ochronnych GZWP jest również jednym ze sposobów realizacji ustaleń Prawa wodnego i spełnieniem wymogów określonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej, w których nakłada się na państwa członkowskie Unii Europejskiej, w tym na instytucje odpowiedzialne za gospodarowanie wodami,obowiązek opracowania i wdrożenia programów ochrony wód podziemnych dla osiągnięcia ich dobrego stanu.W tym zakresie należy uznać, że przyjęte cele ochrony GZWP spełniają, a nawet wykraczają poza podstawowe założenia RDW, wskazując priorytety w sytuacji zagrożenia deficytem zasobów wód podziemnych w wyniku konfliktu potrzeb wodnych, środowiskowych i społeczno-gospodarczych. Wysokie wymagania ochrony ilościowej i jakościowej GZWP wynikają zatem z ich szczególnego statusu. Wskazania ochronne, indywidualnie ustalane dla poszczególnych zbiorników, powinny także uwzględniać powszechnie obowiązujące programy działań ochrony wód podziemnych zgodne z celami RDW i wynikające z krajowych przepisów prawnych.

Informator państwowej służby hydrogeologicznej został opracowany w Programie Zagrożenia i Ochrona Wód Podziemnych w Państwowym Instytucie Geologicznym – Państwowym Instytucie Badawczym (PIG-PIB) na zamówienie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (KZGW).

Przedstawiono w nim część zagadnień opracowanych w latach 2015–2016 na potrzeby realizacji zadania państwowej służby hydrogeologicznej (PSH) pt. „Wyznaczenie ekstremalnych stanów wód podziemnych w Polsce w zapisie stacjonarnych obserwacji wahań położenia zwierciadła wody” (Raport z zadania nr 29 PSH, 2017).

Celem niniejszej pracy jest określenie stopnia zagrożenia i degradacji wód podziemnych rejonu częstochowsko-zawierciańskiego, hydrogeologicznie odkrytego, poddanego intensywnej antropopresji.

Publikacja, wydana w serii Informator państwowej służby hydrogeologicznej, jest trzecią i zarazem ostatnią częścią cyklu prezentującego wyniki prac prowadzonych przez PSH w zadaniu „Ustalenie możliwych do zagospodarowania zasobów wód podziemnych i przeprowadzenie bilansu wodnogospodarczego z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi”.

Niniejsza publikacja przedstawia podsumowanie polsko-czeskich prac hydrologicznych i hydrogeologicznych przeprowadzonych w strefie przygranicznej w latach 2005–2012.

Publikacja, wydana w serii Informator państwowej służby hydrogeologicznej, jest drugą częścią cyklu prezentującego wyniki prac prowadzonych przez PSH w zadaniu „Ustalenie możliwych do zagospodarowania zasobów wód podziemnych i przeprowadzenie bilansu wodnogospodarczego z uwzględnieniem oddziaływań z wodami powierzchniowymi”.

Zachowanie nadrzędnej zasady zrównoważonego rozwoju wymaga korzystania z zasobów wodnych w sposób zapewniający zaspokojenie potrzeb przyszłych pokoleń i ochrony Środowiska. Stopień wykorzystania zasobów wód podziemnych kontrolowany jest bilansem wodnogospodarczym, w którym porównywany jest pobór wód podziemnych z zasobami dostępnymi do zagospodarowania.

Publikacja, pierwsza z trzech części, odnosi się do dorzecza Wisły wraz z Żuławami Wiślanymi oraz zlewniami rzek Przymorza Wschodniego – Redy, Łeby, Łupawy i Słupi oraz Pasłęki – zlewni Zalewu Wiślanego. Przedstawia syntetyczne wyniki prac dotyczących ustalenia możliwych do zagospodarowania zasobów wód podziemnych i przeprowadzenia bilansu wodnogospodarczego.

Schematyzacja warunków hydrogeologicznych jest stosowana w badaniach już od ponad stu lat. Aktualnie jest jednym z ważniejszych etapów konstrukcji matematycznych modeli filtracji i transportu masy.

Stosuje się ją również w badaniach jednolitych części wód podziemnych (JCWPd), w szczególności w ocenie wpływu warunków środowiskowych, w tym oddziaływań gospodarki, na obieg i skład chemiczny wód; w organizacji sieci monitoringu i interpretacji jego wyników oraz w ocenie działań podejmowanych w celu ograniczenia negatywnych oddziaływań na wody podziemne i gleby.

Niniejsze opracowanie jest pierwszym Informatorem państwowej służby hydrogeologicznej, w którym podsumowano wyniki części prac prowadzonych przez PSH w latach ubiegłych.

Stanowi ono syntezę dwóch zadań realizowanych w latach 2003-2006: "Ocena stanu zagrożenia w strefach zasilania i poboru wód podziemnych głównych użytkowych poziomów wodonośnych na obszarach metropolitalnych" oraz "Wytypowanie źródeł awaryjnego zaopatrzenia ludności w wody podziemne w warunkach wystąpienia zdarzeń ekstremalnych".

Publikacja przedstawia syntetycznie wyniki badań przeprowadzonych w latach 2005-2007 dotyczących struktury poboru wód podziemnych w Polsce przeprowadzonych przez Państwowy Instytut Geologiczny we współpracy z przedsiębiorstwami hydrogeologicznymi (Frankowski i Mitręga, 2005; Frankowski i in., 2007, 2008; Nowicki red., 2007).

Realizacja tych badań, zleconych przez Ministerstwo Środowiska, nawiązywała do harmonogramu wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej w Polsce oraz podstawy jej ustanowienia - procesu cyklicznego doskonalenia gospodarki wodnej w kontekście ochrony środowiska i zasobów wodnych.

Rezultaty tych prac mają bardzo duże znaczenie dla gospodarki wodnej kraju, a w zakresie wyników badań określają poziom referencyjny. Wskazują margines niepewności i możliwości dla sporządzania prognoz.

Wśród krajów europejskich Polska należy do grupy krajów ubogich w zasoby wodne. W przeliczeniu na jednego mieszkańca nasze zasoby wody są 3 do 5 razy mniejsze niż w krajach takich jak Niemcy, Francja, a także w krajach rejonu śródziemnomorskiego – w Hiszpanii i Włoszech. W Polsce wody podziemne stanowią ponad 50 % wód pobieranych na cele komunalne, przemysłowe i rolnicze, pozostała część to wody powierzchniowe często o złej jakości i wymagające kosztownego uzdatniania.

Możliwości znaczącego zwiększenia zasobów wody są bardzo ograniczone, jednak nawet niewielki ich wzrost, szczególnie w przypadku wód podziemnych jest nie tylko bardzo pożądany, ale także realnie możliwy. Jednym ze sposobów zwiększenia zasobów wód są działania zmierzające do zwiększenia retencji, zarówno powierzchniowej jak i podziemnej.

Mapy obszarów zagrożonych podtopieniami w skali 1:50 000 w regionach wodnych kraju zostały wykonane w 4 etapach w latach 2003-2006 w Państwowym Instytucie Geologicznym w ramach jednego z zadań PSH, które dotyczy ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami stanowiącymi zagrożenie dla stref zasilania i poboru wód podziemnych.

Wyznaczone obszary nie są strefami zalewów wód powierzchniowych (powodzi), ale przedstawiają maksymalne możliwe zasięgi występowania podtopień (czyli położenia zwierciadła wody podziemnej blisko powierzchni terenu, co skutkuje podmokłościami) w rejonie i sąsiedztwie doliny rzecznej. 

Opracowanie wykonano w postaci cyfrowej, w środowisku GIS. Całość danych została opracowana w układzie współrzędnych PUWG 1992.  Obszary zagrożone podtopieniami, wyznaczone podczas realizacji zadania, położone są w granicach 607 arkuszy mapy w skali 1:50 000.

Scalona warstwa wynikowa obszarów zagrożonych podtopieniami udostępniona została w formie serwisu WMS (INSPIRE) i jest dostępna do przeglądania na geoportalu Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii (GUGIK).