Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. 2015 poz. 196), obowiązującej od 1 stycznia 2012 r., funkcję Państwowej Służby Geologicznej pełni Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy.
Państwowa Służba Geologiczna realizuje następujące zadania państwa (art. 162 ustawy):
1) inicjuje, koordynuje i wykonuje zadania zmierzające do rozpoznania budowy geologicznej kraju, w tym prac o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, w szczególności dla odnowienia bazy surowcowej kraju, ustalania zasobów złóż kopalin, a także dla ochrony środowiska;
2) prowadzi centralne archiwum geologiczne;
3) gromadzi, udostępnia, przetwarza i archiwizuje informację geologiczną;
4) prowadzi bazy danych geologicznych;
5) sporządza krajowy bilans zasobów kopalin;
6) przygotowuje materiały na potrzeby przeprowadzenia postępowania przetargowego w celu udzielenia koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złoża węglowodorów oraz wydobywanie węglowodorów ze złoża lub koncesji na wydobywanie węglowodorów ze złoża, oraz przygotowuje we współpracy z organem koncesyjnym ocenę perspektywiczności geologicznej, o której mowa w art. 49f ust. 3;
7) koordynuje i wykonuje prace z zakresu kartografii geologicznej oraz wykonuje prace pilotażowe z tego zakresu;
8) prowadzi rejestr obszarów górniczych i zamkniętych podziemnych składowisk dwutlenku węgla;
9) koordynuje zadania z zakresu ochrony georóżnorodności oraz geologii środowiskowej;
10) rozpoznaje i monitoruje zagrożenia geologiczne;
11) dokonuje sprawdzenia prawidłowości poboru próbek z wykonania robót geologicznych oraz wykonuje inne czynności pomocnicze na podstawie odrębnego upoważnienia właściwego organu administracji geologicznej;
12) tworzy i prowadzi system informacyjny Geoinfonet.
Oprócz zadań zapisanych w ustawie Prawo geologiczne i górnicze Państwowa Służba Geologiczna realizuje prace zlecane przez Ministerstwo Środowiska oraz inne resorty. Współpracuje z administracją rządową i samorządową, przedsiębiorcami z branży geologicznej, poszukiwawczo-wydobywczej oraz innymi podmiotami, instytucjami naukowo-badawczymi, służbami z kraju i zagranicy.
Państwowa służba geologiczna
- prowadzi badania geologiczne uwarunkowań występowania i pozyskiwania węglowodorów ze źródeł konwencjonalnych i niekonwencjonalnych, w tym gazu ziemnego w łupkach i gazu ziemnego zamkniętego. Analizuje także możliwości pozyskania energii z suchych, gorących skał (geotermia HDR)
- realizuje projekty dotyczące rozpoznawania formacji i struktur do bezpiecznego składowania CO2
- prowadzi projekty z zakresu zagrożeń geośrodowiskowych, m.in. poprzez rozpoznawanie obszarów zanieczyszczonych oraz terenów objętych lub zagrożonych ruchami masowymi ziemi w ramach Systemu Osłony Przeciwosuwiskowej (SOPO)
- promuje ochronę środowiska abiotycznego oraz rozwój geoturystyki
Nadrzędnym celem działania Państwowej Służby Geologicznej jest dbanie o zrównoważony rozwój kraju w zakresie geologii, a w szczególności wykonywanie, koordynowanie i promowanie przedsięwzięć uwzględniających racjonalną gospodarkę i ochronę zasobów geologicznych Polski.
Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, pełniący funkcję Państwowej Służby Geologicznej, jest członkiem organizacji zrzeszającej europejskie służby geologiczne - EuroGeoSurveys.
Działania państwowej służby geologicznej są zgodne z kluczowymi strategiami państwa.